تحلیل قلمرو محتوایی قاعده «خذوا بما رووا و ذروا ما رأوا»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشگاه قم

چکیده

یکی از مهم‏ترین روایات قاعده‏ساز، روایت «خذوا بما رووا و ذروا ما رأوا» درباره کتاب‏های بنی‏فضال است که از امام حسن عسکری7 نقل شده است. این روایت از گذشته محل مناقشه بوده و برداشت‏ها و استدلال‏های مختلف و گاه متناقضی درباره این روایت مطرح شده است. برداشت‏هایی چون: وجوب رجوع به راویان حدیث، تقلید از میت، توثیق عام، عدم اشتراط ایمان در وثاقت راوی و غیره. نگارندگان در این مقاله درصدند ضمن بیان دیدگاه‏های مختلف درباره قلمرو محتوایی «خذوا بما رووا»، با شیوه‏ای ‏توصیفی- تحلیلی محتوای روایت را مطالعه کرده و صحت یا سقم برداشت‏ها و استدلال‏های متنوع را تبیین نمایند. مقاله حاضر به این نتیجه رسیده است که علت اصلی اختلافات عالمان در تفسیر روایت، معنای دو فعل «رووا» و «رأوا» است. در این روایت «رووا» به معنای ظاهری خود حمل‏ می‏شود و تنها اشاره به نقل روایت دارد. «رأوا» نیز به معنای اجتهاد و نظر شخصی بنی‏فضال است. بر همین اساس، برخی از برداشت‏ها صحیح و بقیه نادرست است.

کلیدواژه‌ها


  1. الأبواب، محمد بن حسن طوسی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1427ق.
  2. الاجتهاد و التقلید(مطارح الأنظار)، مرتضى بن محمد امین انصاری دزفولى، قم: مؤسسه آل البیت ، بی‏تا.
  3. الاجتهاد و التقلید‌، رضا صدر، تحقیق: سیدباقر خسروشاهی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: اول، 1378ش.
  4. اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، مشهد: موسسه نشر دانشگاه مشهد، اول، 1409ق.
  5. إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب‌، جواد بن علی تبریزی، قم: موسسه اسماعیلیان، اول، 1416ق.
  6. الأصول الأصلیه و القواعد الشرعیه، عبدالله شبر حسینى کاظمى، قم: کتابفروشی مفید، اول، 1404ق.
  7. ایصال الطالب الی المکاسب، محمد حسینی شیرازی، تهران: منشورات اعلمی، اول، 1385ش.
  8. بحار الأنوار‏، محمد باقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، سوم، 1403ق.
  9. بحوث فی الأصول، محمد حسین غروی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1416ق.
  10. بحوث فی الملل و النحل، جعفر سبحانی، قم: موسسه النشر الاسلامی، اول، 1410ق.
  11. بیان الفقه فی شرح العروه الوثقى، سید صادق حسینى شیرازى، قم: دار الأنصار‌، اول، 1426ق.
  12. تراث الشیخ الأعظم 1(کتاب الطهاره)، مرتضى بن محمد امین انصاری دزفولى، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم، اول، 1415ق.
  13. تراث الشیخ الأعظم 14(کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات)، مرتضى بن محمد امین انصاری دزفولى، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم، اول، 1415ق.
  14. تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، محمد بن حسن عاملی، قم: مؤسسه آل البیت ، چهارم، 1409ق.
  15. التنقیح فی شرح العروه الوثقى، علی غروی، تقریر: جمعی از پژوهش‏گران، قم: موسسه احیاء آثار امام خویی، اول، 1418ق.
  16. خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال‌، حسن بن یوسف حلی، نجف اشرف: المطبعه الحیدریه، دوم، 1381ق.
  17. الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید، محمد حسن مرتضوی لنگرودی، قم: موسسه انصاریان، اول، 1412ق.
  18. رجال الطوسی، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: موسسه النشر الاسلامی، سوم، 1373ش.
  19. عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، مولى احمد بن محمد مهدى نراقى، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، اول، 1417ق.
  20. الفصول المهمه فی اصول الائمه، محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق: محمد قائنی، قم: مؤسسه معارف اسلامى امام رضا، اول، 1418ق.
  21. فهرست أسماء مصنفی الشیعه، احمد بن علی نجاشی، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1407ق.
  22. فهرست کتب الشیعه، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم: ستاره، اول، 1420ق.
  23. الفهرست، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف: المکتبه الرضویه، دوم، 1380ق.
  24. الفوائد الطوسیه، محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق: سید مهدی لاجوردی و محمد درودی، قم: المطبعه العلمیه، اول، 1403ق.
  25. القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید(مبانی الأحکام)، مرتضی بن عبدالکریم حائری یزدی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1388ق.
  26. القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید(تهذیب الأصول)، روح الله موسوی خمینی، تقریر: جعفر سبحانی، قم: دارالفکر، اول، 1382ق.
  27. کتاب الغیبه للحجه، محمد بن الحسن طوسى، ‏تحقیق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: دار المعارف الاسلامیه، دوم، 1417ق.
  28. کلیات فی علم الرجال، جعفر سبحانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
  29. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نوری، قم: مؤسسة آل البیت ، 1408ق.
  30. مستمسک عروه الوثقی، محسن حکیم، قم: دارالتفسیر، اول، 1416ق.
  31. مصباح الفقاهه(المکاسب)، ابوالقاسم موسوی خویی، تقریر: محمد على توحیدى، قم: انصاریان، اول، 1417ق.
  32. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، ابوالقاسم موسوی خویی، قم: مرکز نشر فرهنگ اسلامی، اول، 1371.
  33. مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، علی بن اسماعیل اشعری، تحقیق: هلموت ریتر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
  34. الملل و النحل، محمد بن عبدالکریم شهرستانی، تحقیق: محمد عبدالقادر فاضلی، بیروت: المکتبه العصریه، دوم، 1422ق.
  35. من لا یحضره الفقیه، محمد بن على بن بابویه‏، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى‏، سوم، 1413ق.
  36. موسوعه الامام خویی، ابوالقاسم خویی، تقریر: جمعی از پژوهش‏گران، قم: موسسه احیاء آثار امام خویی، اول، 1418ق.
  37. موسوعه طبقات الفقهاء، جعفر سبحانی، قم: موسسه امام صادق، بی‏تا.
  38. النور الساطع فی الفقه النافع، علی بن محمد نجفی کاشف الغطاء، نجف اشرف: مطبعه الآداب، اول، 1381ق.
  39. هدایة الأمة إلى أحکام الأئمه، محمد بن حسن حر عاملی، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه، اول، 1412ق.
  40. «پژوهشی درباره «خذوا بما رووا و ذروا ما رأوا»»، حیدر مسجدی، علوم حدیث، ش59 و 60، 1390ش.
  41. تاریخ فرق اسلامی2، حسین صابری، تهران: سمت، اول، 1388ش.
  42. «مناقشة النظریات الثلاث للوحید البهبهانیّ فی التوثیقات العامه»، مهدی غلامعلی و محمد صادق بخشی جویباری، کنگره بین المللی وحید بهبهانی، 1394ش.