مفاد اعداد و خصال در روایات اخلاقی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استاد یار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلام

چکیده

گاهی در آیات و روایات برای بیان موضوعی اخلاقی، به موارد آن با ذکر عدد اشاره شده است. مواردی وجود دارد که عدد، گویای همة اطراف موضوع نیست. در اینجا نوعی تعارض بدوی هست؛ زیرا از یک سو ظاهرِ عدد بر حصر دلالت دارد و از سوی دیگر، با توجه به قراین‏، یقین داریم آن موضوع به این موارد منحصر نمی‌شود.
اصولیان در مباحث الفاظ، دلالت عدد بر مفهوم را بررسیده و نوعاً آن را، جز در مقام تحدید، نپذیرفته‌اند. مشابه این داوری را به احکام اخلاقی نیز می‌توان تعمیم داد. ذکر اعداد در متون دینی بیشتر به اهداف بلاغی صورت گرفته، مراد جدی متکلم نیست و پیام ویژه‌ای جز بیان اهمیت و محوریت، درجۀ فراگیری و ابتلا یا امثال آن ارائه نمی‌دهد. بر این اساس، تا زمانی‌که قرینۀ قاطعی در میان نباشد، نمی‌توان این اعداد را در استنباط آموزۀ اخلاقی از متون دینی لحاظ کرد. البته انکار نمی‌توان کرد که در مواردی، قراین موجود در کلام نشان‌دهنده اراده جدی معنای عدد است.

کلیدواژه‌ها


  1. إحکام الأحکام شرح عمدة الأحکام،ابن دقیق محمد بن علی بن وهب عید قشیری، تحقیق: مصطفی شیخ مصطفی و مدثر سندس،‏ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1426ق.
  2. الاختصاص،‏ محمد بن محمد بن نعمان مفید عکبری،‏ تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی،‏ قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
  3. إرشاد القلوب،‏ حسن بن ابی‌الحسن دیلمی، قم: انشارات شریف رضی، 1412ق.
  4. اصول الفقه،‏ محمدرضا مظفر، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1375ش.
  5. إکمال المعلم بفوائد مسلم [شرح صحیح مسلم]،‏ قاضی عیاض بن موسی،‏ تحقیق: یحیی اسماعیل،‏ بیروت: دارالوفاء، 1419ق.
  6. الأمالی،‏ محمد بن الحسن طوسی، قم: انتشارات دار الثقافة، 1414ق.
  7. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:،‏ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بیروت: موسسة الوفاء، 1404ق.
  8. تحف العقول،‏ حسن بن شعبه حرانی، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین، 1404ق.
  9. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،‏ تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد،‏ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
  10. تفسیر نور الثقلین،‏ عبد علی بن جمعة عروسی حویزی، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
  11. تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورام،‏ ورام بن أبی فراس، قم: مکتبة فقیه، 1410ق‏.
  12. الجعفریات (الأشعثیات) محمد بن محمد ابن أشعث، تهران: مکتبة النینوی الحدیثة، بی‌تا.
  13. الخصال،‏ محمد بن علی بن الحسین صدوق، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین، 1403ق.
  14. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین،‏ محمد بن احمد فتال نیشابوری، قم: انتشارات رضی، 1375ش.
  15. شرح الکافی،‏ محمد صالح بن احمد مازندرانى،‏ تحقیق و تصحیح: ابوالحسن‏ شعرانى،‏ تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ق‏.
  16. شرح نهج البلاغة،‏ ابن أبی الحدید، تحقیق و تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم،‏ قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق‏.
  17. صفات الشیعة،‏ محمد بن علی بن الحسین صدوق، تهران: أعلمى، 1362ش.‏
  18. عمدة القاری شرح صحیح البخاری،‏ بدرالدین عینی، تصحیح: عبدالله محمود محمد عمر،‏ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1421ق.
  19. عیون اخبار الرضا7،‏ محمد بن علی بن الحسین صدوق، تهران: انتشارات علمیۀ اسلامیه، بی‌تا.
  20. الکافی،‏ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی،‏ تهران: انتشارات اسلامیه، 1365ش.
  21. کتاب من لایحضره الفقیه،‏ محمد بن علی بن الحسین صدوق، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى،‏ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق‏.
  22. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول،‏ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.
  23. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،‏ حسین بن محمد تقى نورى، قم: مؤسسة آل البیت:، 1408ق‏.
  24. معانی الأخبار،‏ محمد بن على بن الحسین صدوق، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى،‏ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین، 1403ق‏.
  25. معدن الجواهر و ریاضة الخواطر،‏ محمد بن على کراجکى، تصحیح و تحقیق: احمد حسینی،‏ تهران: المکتبة المرتضویة، 1394ق‏.
  26. المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج [شرح النووی علی صحیح مسلم]،‏ أبو زکریا یحیی بن شرف نووی،‏ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1392ق.
  27. المواعظ العددیة،‏ علی مشکینی اردبیلی، تصحیح: علی احمدی میانجی،‏ قم: دفتر نشر الهادی، 1406ق.
  28. نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول9)،‏ [ترجمه و گردآوری] ابوالقاسم پاینده، تهران: دنیاى دانش، 1382ش‏.