رهیافتی به ضوابط معیار قرار گرفتن تاریخ برای ارزیابی روایات

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی

2 دانشگاه اراک

چکیده

حدیث‏پژوهان برای ارزیابی روایات صحیح از ناصحیح معیارهای گوناگونی را برشمرده‏اند. عرضه حدیث بر مسلّمات تاریخ یکی از این معیارها است. پژوهش‏گران حدیث همواره از معیار مذکور برای ارزیابی احادیث بهره برده‏اند؛ ولی تا کنون اصول و ضوابط عرضه روایات بر مسلّمات تاریخ، به گونه‏ای شایسته مورد توجّه قرار نگرفته است؛ لذا در این نوشتار شروط و ضوابطی برای این معیار برای پالایش روایات بیان گردیده تا روشمندانه از معیار نامبرده استفاده شود. از جمله این ضوابط می‏توان به اجماع مورخان، سکوت مورخان، استمرار عمل در زمان اصحاب و نقادی کردن به شیوه محدثان اشاره کرد. در این نوشتار، همچنین آرای ‏صاحب‏نظران درباره چرایی ملاک قرار گرفتن تاریخ برای اعتبارسنجی احادیث آورده شده که از جمله می‏توان به اعتماد پیشینیان به تاریخ برای ارزیابی، یقینی و قطعی دانستن مسلّمات تاریخی و نیز اجتهادی و استنباطی نبودن قضایای تاریخی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابو هریره، عبدالحسین شرف الدین،بیروت، دارالزهراء، 1985م.
  2. احیای فکر دینی در اسلام، محمد اقبال لاهوری، ترجمه: احمد آرام، مؤسسه فرهنگی منطقه‏ای، بی‏تا.
  3. اصول منهج النقد عند المحدثین، عصام احمد البشیر، بیروت، موسسه الریان، 1412ق.
  4. الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، جعفر سبحانی، قم: مؤسسه امام صادق7، چاپ اول، 1423ق.
  5. آیات الأحکام فی تفسیر کلام الملک العلام، محمد بن على استرآبادى، تهران: کتابفروشى معراجی، چاپ اول، 1394ق.
  6. بحث فی نشأة علم التاریخ عند العرب، عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، چاپ دوم، 1993م.
  7. بحوث فی تاریخ السنه المشرفه، اکرم ضیاء العمری، مدینه منوره، مکتبه العلوم و الحکم، چاپ پنجم، 1415ق.
  8. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد 6، محمد بن حسن صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404 ق.
  9. التفسیر و المفسرون، محمد حسین ذهبی، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‏تا.
  10. التنبیه و الإشراف، علی بن حسین مسعودی، تحقیق: عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، مکتبه الشرق الاسلامیه، 1357ق.
  11. تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.
  12. الجامع لأحکام القرآن، شمس الدین قرطبی، تحقیق: أحمد البردونی، قاهره، دار الکتب المصریة، 1384ق.
  13. جلوه‏هاى اعجاز معصومین : (ترجمه الخرائج و الجرائج)، سعید بن هبة الله قطب الدین راوندى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1378ش.
  14. حاشیة الوافی، محمد باقر بهبهانى، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، چاپ اول، 1426ق.
  15. الحاشیه علی سنن ابی‏داود، شمس الدین إبن قیم الجوزیة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1415ق.
  16. الخصال، محمد بن‏ علی‏ بن ‏بابویه، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.
  17. دراسات فی منهج النقد عند المحدثین، محمد علی قاسم العمری، اردن، دار النفائس للنشر و التوزیع، 2000م.
  18. الرسائل التسع، محقق حلّى، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، چاپ اول، 1413ق.
  19. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقى مجلسی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشان‏پور، چاپ دوم، 1406ق.
  20. سنن الدارقطنی، ابوالحسن دارقطنی، تحقیق: شعیب الارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
  21. شرح الکافی، محمد صالح مازندرانى، تحقیق: ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق.
  22. شرح فروع الکافی، محمد صالح مازندرانى، تحقیق: محمدحسین درایتی، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، 1429 ق.
  23. الشفاء بتعریف حقوق المصطفى، قاضی‏عیاض، عمان، دار الفیحاء، چاپ دوم، 1407ق.
  24. صحیح مسلم، مسلم ‏بن ‏الحجاج، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‏تا.
  25. عقل مانع تحریف و عامل تعمیم نهضت حسینی، محمد منصورنژاد، ناشر محمد منصورنژاد، بی‏تا.
  26. فلسفة تاریخ ابن‏خلدون، محسن مهدی، ترجمه: مجید مسعودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1358ش.
  27. قرآن‌شناسی، محمد مهدی فولادوند، تهران: الست فردا، 1380ش.
  28. الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.
  29. الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، 1429ق.
  30. کشف الغمة فی معرفة الأئمة، على بن عیسى اربلى، تبریز، بنى هاشمى، چاپ اول، 1381ق.
  31. الکفایة فی علم الروایة، احمدبن‏علی خطیب ‏بغدادی، تحقیق: أبو عبدالله السورقی، مدینه منوره، المکتبة العلمیة، بی‏تا.
  32. کیفیت تحلیل و نقد حدیث، ابراهیم ابراهیمی، اراک، جهاد دانشگاهی، چاپ اول، 1389ش.
  33. مدارک العروة (للبیارجمندی)، یوسف آرام حائرى بیارجمندى خراسانى، نجف اشرف، مطبعة النعمان، چاپ اول، بی‏تا.
  34. المدخل الی علم التاریخ، عبدالرحمن الشیخ، ریاض، دار المریخ للنشر، 1405ق.
  35. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محمد باقر مجلسى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
  36. مروج الذهب و معادن الجوهر، ابوالحسن بن علی مسعودی، لبنان، تحقیق: کمال حسن مرعی، مکتبه العصریه، چاپ اول، 1425ق.
  37. المسائل السرویه، محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
  38. مسائل فقهیة، شرف الدین عاملى، تهران: مکتبة نینوى الحدیثة، بی‏تا.
  39. مصطلح التاریخ، اسد رستم، قاهره، مرکز تراث للبحوث و الدراسات، چاپ اول، 1436ق.
  40. معرفة السنن و الآثار، أحمد بن حسین أبو بکر بیهقی، تحقیق: عبد المعطی أمین قلعجی، بیروت، دار قتیبة، چاپ اول، 1412ق.
  41. مقدمۀ ابن خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون، ترجمه: پروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم، ۱۳۷۴ش.
  42. مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، میر سید احمد علوى عاملى، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، بی‏تا.
  43. منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف حلّى، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق.
  44. منطق فهم حدیث، سید محمد کاظم طباطبایی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چاپ اول، 1390ش.
  45. منهج الامام ابن حجر فی توثیق متون السنه النبویه، ثامر بن سلیمان الاسطل، غزه (فلسطین)، 2008م.
  46. منهج البحث التاریخی، حسن عثمان، قاهره، دار المعارف، چاپ هشتم، 1964م.
  47. منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی، صلاح‏الدین ادلبی، بیروت، دار الافاق الجدیده، چاپ اول، 1403ق.
  48. المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسن حوزه علمیه قم: چاپ پنچم، 1417ق.
  49. نقد الحدیث فی علم الروایه و علم الدرایه، حسین حاج حسن، بی‏تا.
  50. نقد المتن عند المحدثین، إبراهیم بن محمد السعوی، مکتبة الألوکة، 2016م.
  51. «اعتبارسنجی نقد حدیث بر پایه علوم تجربی»، مهدی آشناور، فصلنامه مطالعات فهم حدیث، سال 1397ش، ش1.
  52. «تقدم تجویزی نقد سند یا متن»، قاسم بستانی، فصلنامه مطالعات فهم حدیث، سال 1395ش، ش2.
  53. «روش تاریخ‏نگاری محمد بن جریر طبری (پیوند تاریخ و حدیث)»، جلال محمودی، فصلنامه علمی ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی(فروغ وحدت)، سال 1393ش، ش 38.
  54. «روش‏ها و معیارهای نقد متن حدیث در آثار شیخ مفید»، علی نقی خدایاری، فصلنامه علوم حدیث، سال 1389ش، ش2.
  55. «معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث»، زهرا نفیسی، مقالات و بررسی‏ها، 1380ش، ش70.
  56. «نقد متنی و محتوایی احادیث و نقش آن در توثیق و تضعیف راویان»، علی اکبر خدامیان آرانی، فصلنامه حدیث حوزه، سال 1394ش، ش10.
  57. «نقل به معنا در حدیث؛ ابعاد و آثار آن»، محمد تقی اکبرنژاد، فصلنامه کاوشی نو در فقه، سال 1387ش، ش55.
فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth
دوره 24، شماره 1 - شماره پیاپی 91
فروردین 1398
صفحه 148-169

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 12 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار