تأویل در روایات اسماعیلی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

2 رئیس دانشگاه قرآن و حدیث

3 استاد جامعة المصطفی العالمیه

چکیده

اسماعیله، به عنوان فرقه پیشرو در تأویل و باطنی‏گری اهمیت فراوانی برای تأویل قایل است. تاکنون به صورت مستقل به بحث تأویل در روایات اسماعیلی پرداخته نشده است. سؤال این است که: مبانی، ابزارها و روش تأویل و منظور از حدیث اسماعیلی، در روایات اسماعیلیه چیست؟ هدف مقاله، ارتقای سطح مطالعات بین مذاهب دانش‏پژوهان حوزه و دانشگاه است که به روش توصیفی- تحلیلی به سرانجام رسیده است. بعد از تبیین ماهیت تأویل، به مبانی آن نظیر نظریه مثل و ممثول پرداخته، و علم اللغه و علم الاعداد و ... را از ابزارهای تأویل اسماعیلیه دانسته است. همچنین، روایات اسماعیلی را با استناد به منابع کهن اسماعیلیه، از پیامبر9، علی7 تا امام صادق7، و سپس اسماعیل، محمد بن اسماعیل تا امام آخرشان دانسته است. روش تأویل اسماعیلیه، روش عقلی ـ نقلی است.

کلیدواژه‌ها


  1. اساس التأویل، نعمان بن حیون تمیمی مغربی، تحقیق و تقدیم: عارف تامر، بیروت، دار‏الثقافة، بی‏تا.
  2. الاصلاح، ابی حاتم احمد بن حمدان رازی، به اهتمام: حسن مینوچهر و مهدی محقق، مقدمه انگلیسی: شین نوموتو، ترجمه فارسی مقدمه: جلال الدین مجتبوی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‏ها، دوم، 1383ش.
  3. الایضاح، ابو‏فراس شهاب الدین بن القاضی نصر بن ذی الجوشن الدیلمی المینقی، تحقیق: عارف تامر، بیروت: مطبعة الکاثولیکیة، اول، 1964م.
  4. البرهان فی وجوه البیان، ابو الحسین اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان بن وهب الکاتب، تحقیق: احمد مطلوب و خدیجة الحدیثی، جامعة بغداد، اول، 1967م.
  5. تاریخ و سنت‏های اسماعیلیه، فرهاد دفتری، ترجمه: فریدون بدره‏ای، تهران: نشر فرزان روز، اول، 1393ش.
  6. تأویل الدعائم، ابوحنیفه نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیُّون تمیمى مغربى، قاهره: دار‏المعارف، اول، بی‏تا.
  7. التوحید، نعمان بن حیون تمیمی مغربی، المخطوط، قم: مرعشی، شماره نسخه: 1301 عکسی.
  8. جامع الحکمتین، ابو‏معین ناصر‏ بن خسرو قبادیانی مروزی یمگانی، تحقیق محمد معین و هنری کربن، تهران، طهوری، دوم، 1363ش.
  9. جواهر البلاغة، احمد هاشمى، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم‏، پنجم، 1381ش‏.
  10. خوان اخوان، ناصر خسرو قبادیانى‏، تهران: انتشارات اساطیر، 1384ش.
  11. دامغ الباطل و حتف المناضل، علی بن محمد بن جعفر بن الولید القرشی الیمانی، تحقیق و تقدیم: مصطفی غالب، بیروت: مؤسة عز الدین، 1403ق/ 1982م.
  12. الذخیرة فی الحقیقة، علی بن ولید یمانی، تحقیق: محمد‏حسن اعظمی، بیروت: دار‏الثقافة، 1971م.
  13. راحة العقل، احمد حمید‏الدین کرمانی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، اول، 1427ق/2006م.
  14. رسائل اخوان الصفا وخلان الوفاء، اخوان الصفا، بیروت: دار‏الاسلامیه، 1412ق.
  15. سرائر و اسرار النطقاء، جعفر بن منصور الیمن، تحقیق و تقدیم: مصطفی غالب، بیروت: دار‏الاندلس، اول، 1404ق/ 1984م.
  16. الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهرى، محقق/ مصحح: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین‏، اول، 1376ق.
  17. العالم و الغلام، جعفر بن منصور الیمن، چاپ شده در ضمن اربع کتب حقانیة، تقدیم و تحقیق: مصطفی غالب، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، دوم، 1407ق/ 1978م.
  18. عبرت افزا، محمد‏حسن معروف به آقاخان محلاتی حسنعلی شاه حسینی، مقدمه: حسین کوهی کرمانی، تهران، بی‏تا.
  19. عقاید الباطنیه فی الامامة و الفقه و التأویل عند القاضی النعمان، محمد‏الهادی الطاهری، بیروت: انتشارات العربی، اول، 2011م.
  20. الفروق فی اللغة، حسن بن عبدالله‏ عسکری (ابو هلال )، بیروت: دار‏الافاق الجدیدة، 1400ق.
  21. فصل المقال و تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الاتصال، ابی الولید محمد بن احمد ابن رشد، تحقیق: البیر نصری نادر، بیروت: دار المشرق.
  22. فهرسة الکتب و الرسائل و لمن هی من العلماء و الأئمة و الحدود و الأفاضل، اسماعیل بن عبد الرسول الاجینی (مجدوع)، تحقیق: علینقی منزوی، تهران: دانشگاه تهران، 1969م/1344ش.
  23. فی الفکر الغربی المعاصر، حسن حنفی، بیروت: دار التنویر للطباعة و النشر، 1982م.
  24. کتاب الزینه، ابو‏حاتم رازی، حققه و قدم له: سعید الغانمی، بیروت – بغداد: منشورات الجمل، اول، 2015م.
  25. الکشف، جعفر بن منصور الیمن، تحقیق و تقدیم: مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس، اول، 1404ق.
  26. المجالس المستنصریة، ابن عبد الرحمن الملطی، تحقیق: محمد زینهم محمد عزب، قاهره: مکتبة مدبولی، الطبعة الاولی، 1413ق. (تذکر: کتاب المجالس المستنصریة اثر المؤید فی الدین هبة الله شیرازی است و در شناسنامه این کتاب در نسخه‏ای که در دسترس بنده بود اشتباه رخ داده است).
  27. المجالس المؤیدیة، المؤید فی الدین هبة الله شیرازی، تحقیق: محمد عبد الغفار، قاهرة: مکتبة مدبولی، 1414ق.
  28. المجالس و المسایرات، نعمان بن حیون تمیمی مغربی، تحقیق: حبیب الفقی و دیگران، بیروت: دار المنتظر، 1996م.
  29. مختصر الاصول و زبدة المحصول، علی بن محمد بن ولید، با استفاده از فایل PDF دریافتی از استاد سید علی موسوی نژاد، بی‏جا، بی‏تا.
  30. مذاهب الاسلامیین، عبد‏الرحمن بدوی، بیروت: دار العلم للملایین، 1973م.
  31. المصابیح فی اثبات الامامة، احمد حمید‏الدین کرمانی، تحقیق: مصطفی غالب، بیروت: دار‏المنتظر، اولی، 1416ق/1996م.
  32. المقالید الملکوتیه، ابو‏یعقوب اسحاق بن احمد سجستانی، حققه و قدم له: اسماعیل قربان حسین پوناوالا، تونس: دار‏الغرب الاسلامی، اول، 1432ق/ 2011م.
  33. مقدمه راحة العقل، مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس، اول، 1967م.
  34. المنقذ من الضلال، ابو‏حامد غزالی،چاپ شده در: مجموعة رسائل الإمام الغزالی‏، بیروت: دار‏الفکر، 1416ق.
  35. نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، ابراهیم بن عمر بقاعى، محقق: مهدى عبدالرزاق غالب‏، بیروت: دار الکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون‏، سوم، 1427ق‏.
  36. وجه دین، ناصر خسرو قبادیانی (م481ق)، تهران: انتشارات اساطیر، دوم، 1384ش.
  37. «تأویل و تمثیل معانی در آراء اخوان الصفا و بازتاب ان در آثار سید حیدر آملی»، حسن بلخاری، حکمت شیعی: باطنیه و اسماعیلیه (مجموعه مقالات)، زیر نظر: سید محمد خامنه‏ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1390ش.
  38. «تحفة المستجیبین»، ابویعقوب سجستانی، چاپ در ضمن ثلاث رسائل اسماعیلیة، تحقیق: عارف تامر، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، اول، 1982م.