تحلیل مفهوم واژه ثقه نزد محدثان و رجالیان متقدم شیعه و جایگاه مذهب در آن

مهدوی یگانه, محمد رضا; دیاری بیدگلی, محمد تقی; رحمان ستایش, کاظم

تحلیل مفهوم واژه ثقه نزد محدثان و رجالیان متقدم شیعه و جایگاه مذهب در آن

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری دانشگاه قم

² عضو هیئت علمی دانشگاه قم

³ هیات علمی دانشگاه قم

چکیده

از آن جا که کشف وثاقت راوی یا عدم وثاقت وی رسالت اصلی محدثان و دانشمندان علم رجال بوده است، توصیف راوی به وثاقت همواره نشان دهنده جواز عمل به روایات وی به شمار رفته است. برخی از متأخران بر این باورند که هر گاه واژه ثقه نزد متقدمانی چون نجاشی و شیخ طوسی به طور مطلق و بدون قید درباره یک راوی به کار رفته باشد، نشان از امامی بودن وی نزد ایشان دارد. دلیل عمده آن‏ها ‏آن است که رجالیان متقدم، آن‏گونه که خود اشاره کرده‏‏اند، کتاب‏های خود را با هدف جمع‏آوری و ذکر مؤلفان و راویان شیعه نگاشته‏‏اند. همین قرینه، سبب شده که کلمه ثقه نزد ایشان مصطلح در عدلِ امامیِ ضابط باشد. در مقابل این دیدگاه، گروهی دیگر برآن‏اند که واژه ثقه هیچ‏گاه نزد متقدمان در معنای اصطلاحی مورد ادعا به کار نرفته و آنچه متأخران در این باره گفته‏‏اند، تنها برداشت و اجتهاد شخصی آنان از تعابیر قدماست. هر دو گروه دلایل و شواهدی برای اثبات دیدگاه خود و رد دلایل گروه دیگر بیان داشته‏‏اند. پژوهش حاضر به بیان و بررسی اهم دلایل و شواهد این دو دیدگاه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

1 .الاجتهاد و التقلید، سید علی موسوی قزوینی، دفتر انتشارات اسلامی،قم، چاپ اول، 1427 ه.
1. الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان، تحقیق موسسه آل البیت (ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق.
2. ارواء الغلیل، محمد ناصر الالبانی، المکتب الاسلامی، بیروت،چاپ دوم، 1405 ه.
3. الاستبصارفیما اختلف من الاخبار، محمد بن حسن طوسی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم 1390 ه.
4. استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، محمد بن حسن بن زین الدین، موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1419 ه.
5. اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، جعفر سبحانی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،چاپ نهم، 1435 ه.
6. اصول الفقه، محمد رضا مظفر، انتشارات اسماعیلیان، بی جا، بی تا.
7. اعلام الوری باعلام الهدی، فضل بن حسن طبرسی، موسسه آل البیت(ع)،قم، چاپ اول، 1417 ه.
8. اکلیل المنهج فی تحقیق المطلب ، محمد جعفر بن محمد طاهر کرباسی، دار الحدیث،قم،چاپ اول،1425 ق.
9. امالی، محمد بن علی بن بابویه قمی، کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376 ش.
10. امل الآمل، محمد بن الحسن الحر العاملی، تحقیق سید احمد حسینی، مکتبه الاندلس، بغداد، بی تا.
11. انوار الفقاهه، کتاب الشهادات، حسن بن جعفر نجفی کاشف الغطاء، موسسه کاشف الغطاء، نجف، چاپ اول، 1422 ه.
12. بحار الانوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت،چاپ دوم، 1403 ه.
13. بحوث فی علم الاصول، سید محمد باقر صدر، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، بی جا، 1417 ه.
14. بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، تحقیق محسن کوچه باغی، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، قم،چاپ دوم، 1404 ه.
15. التعدیل و التجریح،سلیمان بن خلف بن سعد،تحقیق احمد البزاز، وزاره الاوقاف و الشوون الاسلامیه، مراکش،بی تا.
16. تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، المطبعه العلمیه، تهران،چاپ اول، 1380 ه.
17. تقریب التهذیب، ابن حجر، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا،دار الکتب العلمیه، بیروت،چاپ دوم ، 1415 ه.
18. تکمله الرجال ،عبد النبی کاظمی،تکمله الرجال، انوار الهدی، قم،چاپ اول،1425 ق.
19. توضیح المقال فی علم الرجال، ملا علی کنی، تحقیق محمد حسین مولوی، دار الحدیث، قم، چاپ دوم، 1428 ه.
20. تهذیب الاحکام، محمد بن حسن طوسی، دار الکتب الاسلامیه،تهران، چاپ چهارم، 1365 ش.
21. الثقات، ابن حبان، موسسه الکتب الثقافیه، حیدر آباد هند،چاپ اول، 1393 ه.
22. جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، 1404 ه.
23. الحاشیه علی الکفایه، سید حسین بروجردی، انتشارات انصاریان، بی جا، 1412 ه.
24. حاشیه علی رساله فی العداله، عبد الله مامقانی،مجمع الذخائر الاسلامیه، قم، چاپ اول، 1350 ه.
25. حاوی الاقوال ، عبد النبی جزائری، حاوی الاقوال، موسسه الهدایه لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1418 ق.
26. خاتمه المستدرک الوسائل، حسین بن محمد تقی نوری، تحقیق موسسه آل البیت(ع)، بیروت، چاپ اول، 1429 ه.
27. خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، حسن بن یوسف، موسسه نشر الفقاهه، قم،چاپ اول،1417 ه.
28. الخلاف، محمد بن حسن طوسی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،چاپ اول، 1407 ه.
29. درسنامه توثیق و تضعیف، محمد کاظم رحمان ستایش، دانشکده مجازی علوم حدیث، قم، بی تا.
30. دروس فی علم الاصول، سید محمد باقر صدر،دار المنتظر، بی جا، 1405 ه.
31. دروس فی علم الدرایه، اکرم برکات عاملی، دار الصفوه، بیروت،چاپ اول، 1430 ه.
32. دلائل الامامه، محمد بن جریر بن رستم طبری آملی، بعثت، قم،چاپ اول، 1413 ه.
33. رجال ابن داود، حسن بن علی بن داود، المطبعه الحیدریه،نجف، 1392 ه.
34. رجال طوسی ،محمد بن حسن طوسی ، جامعه مدرسین حوزه علیمه قم،قم، چاپ اول، 1415 ه.
35. رجال غضائری، احمد بن الحسین الغضائری، دار الحدیث،قم، چاپ اول، 1422 ه.
36. رجال نجاشی، احمد بن علی نجاشی، موسسه النشر الاسلامی، قم، بی تا.
37. الرسائل الرجالیه، محمد بن محمد ابراهیم کلباسی،تحقیق محمد حسین درایتی،دار الحدیث، قم،1422 ه.
38. الرعایه فی علم الدرایه، زین الدین بن علی بن احمد الجبعی العاملی، تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی،قم، 1433 ه، چاپ سوم.
39. الرواشح السماویه فی شرح الاحادیث الامامیه ، محمد باقر بن محمد میر داماد، دارالخلافه، قم، چاپ اول، 1311 ق.
40. سماء المقال فی علم الرجال، ابو الهدی کلباسی، تحقیق سید محمد حسینی قزوینی، موسسه ولی عصر،قم، چاپ اول، 1419 ه.
41. شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار(ع)، نعمان بن محمد بن حیون، تحقیق محمد حسین حسینی جلالی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول، 1409 ه،.
42. شعب المقال فی درجات الرجال، ابوالقاسم نراقی، تحقیق محسن احمدی، کنگره بزرگداشت نراقی، قم،1422 ه.
43. عده الرجال، سید محسن اعرجی کاظمی،تحقیق موسسه الهدایه لاحیاء التراث،قم، چاپ اول، 1415ه.
44. العده فی اصول الفقه، محمد بن حسن طوسی، ستاره،قم، 1417 ه.
45. علل الشرایع ، محمد بن علی بن بابویه قمی ،کتاب فروشی داوری، قم،چاپ اول، 1385 ش.
46. عنایه الاصول، سید مرتضی فیروز آبادی، انتشارات فیروز آبادی، قم، بی تا.
47. عیون اخبار الرضا (ع)، محمد بن علی بن بابویه قمی، تحقیق مهدی لاجوردی، نشر جهان، تهران،چاپ اول، 1378 ه.
48. عیون الحکم و الواعظ، علی بن محمد لیثی واسطی، تحقیق، حسین حسنی بیرجندی، دار الحدیث، قم،چاپ اول، 1376 ش.
49. الغارات، ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی، تحقیق جلال الدین محدث، انجمن آثار ملی، تهران،چاپ اول، 1395 ه.
50. غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، محمد بن مکی عاملی شهید اول، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1414 ه.
51. غرر الحکم و درر الکلم آمدی،عبد الواحد بن محمد، دار الکتاب الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1410 ق.
52. الغیبه ، محمد بن ابراهیم نعمانی، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر صدوق، تهران، چاپ اول، 1397 ه.
53. الغیبه للحجه، محمد بن حسن طوسی، دار المعارف اسلامی،قم، 1411 ه.
54. الفوائد الرجالیه، وحید بهبهانی، بی جا، بی تا.
55. الفهرست، محمد بن حسن طوسی،کتابخانه محقق طباطبایی، قم، چاپ اول 1420 ه.
56. القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروز آبادی، دارالعلم، بیروت، بی تا.
57. قرب الاسناد، عبد الله بن جعفر حمیری، موسسه آل البیت(ع)، قم،چاپ اول، 1413 ه.
58. الکافی کلینی، محمد بن یعقوب ، دارالحدیث، قم،چاپ اول، 1429 ق.
59. کشی،محمد بن عمر ،تعلیقات میر داماد استر آبادی،موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1363 ش.
60. کفایه الاصول، محمد کاظم خراسانی، موسسه آل البیت،قم، 1409 ه.
61. کمال الدین و تمام النعمه، محمد بن علی بن بابویه قمی، تصحیح علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم ، 1395 ه.
62. مبادیء الوصول، علامه حلی، چاپخانه علمیه، بی جا، 1404 ه.
63. مجمع الافکار، میرزا هاشم آملی، چاپخانه علمیه، بی جا، 1395 ه.
64. مجمع الفائده و البرهان، احمد بن محمد اردبیلی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1403 ه.
65. المدخل الی علم الرجال و الدرایه، سید محمد حسینی قزوینی،مدیریت حوزه علمیه قم، قم،چاپ اول، 1428 ه.
66. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، زین الدین بن علی شهید ثانی، موسسه المعارف الاسلامیه، قم،چاپ اول، 1413 ه.
67. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی نوری، موسسه آل البیت(ع)،قم، چاپ اول، 1408 ه.
68. مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، بهاء الدین محمد بن الحسین العاملی، آستان قدس رضوی، بی جا، بی تا.
69. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی،دار الهجره، قم،چاپ دوم، 1414 ه.
70. معانی الاخبار، محمد بن علی بن بابویه قمی، تصحیح علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی،قم، چاپ اول، 1403 ه.
71. معجم الرجال، سید ابو القاسم خویی، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، بی جا،چاپ پنجم، 1413 ه.
72. معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس، تحقیق هارون عبد السلام محمد، مکتب الاعلام الاسلامی، قم،چاپ اول، 1404 ه .
73. مفاتیح الاصول، سید محمد مجاهد، موسسه آل البیت، بی جا ، بی تا.
74. مقباس الهدایه فی علم الدرایه، عبد الله مامقانی،دلیل ما، قم،چاپ اول، 1428 ق.
75. من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه قمی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،چاپ دوم، 1404 ه.
76. مناقب آل ابی طالب، محمد بن علی ابن شهر آشوب، قم،چاپ اول، 1379 ه.
77. منتقی الاصول، محمد حسین روحانی، چاپخانه امیر، بی جا، 1413 ه.
78. منتهی المقال فی احوال الرجال، ابو علی محمد بن اسماعیل، تحقیق موسسه آل البیت، موسسه آل البیت،قم،1416 ه.
79. منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، محمد علی استرآبادی، تحقیق موسسه آل البیت، موسسه آل البیت،قم،1422 ه، چاپ اول.
80. موسوعه الامام الخویی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، موسسه احیاء آثار الامام الخویی،قم، چاپ اول، 1418 ه.
81. موسوعه الشهید الثانی( الرسائل،ج1)، زین الدبن علی الشهید الثانی، تحقیق غلام حسین قیصریه ها و عباس محمدی، المرکز العالی للعلوم و الثقافه الاسلامیه، قم،چاپ اول، 1434 ه.
82. نهایه الدرایه شرح الوجیزه للشیخ البهایی ، سید حسن صدر، تحقیق ماجد الغرباوی ، نشر مشعر،بی جا، بی تا.
83. وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، محمد بن حسن حر عاملی،موسسه آل البیت،قم،چاپ اول، 1409 ق.
84. وقعه صفین، نصر بن مزاحم، تحقیق هارون عبد السلام محمد، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی،قم، چاپ دوم ، 1404 ه.