روایی‏ها و ناروایی‏های نقل به معنا؛ کاوشی در چند و چون نقل به معنا و نسبتش با تحریف و تغییر کلام

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 رییس دانشکده الهیات ومعارف اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

متون گذشته و کهن، از جمله حدیث، از آنجایی که شفاهی بوده و به صورت مکتوب صادر نشده، و راویان، ای بسا از استعداد و حافظه یکسانی نداشته‏اند، امکان نقل لفظی و کامل سخنان گویندگانشان، وجود نداشته و نقل به معنا صورت گرفته است. این اتفاق، هر چند بنا به دلایل عقلایی و مأذون بودن از سوی معصوم7، پذیرفته است، اما آسیب‏هایی به همراه دارد. این نوشته، کوشیده است، با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاه از منابع کتابخانه‏ای، گونه‏های نقل به معنا را با تأکید بر تحریف‏زایی و تصحیف‏سازی، شناسایی و معرفی کرده و مواردی زا ارائه دهد و نقد کند. دستاورد این پژوهش، با بررسی چند و چون و چگونگی تغییر نقل حدیث، و با نشان دادن مواردی کلیدی نشان می‏دهد که در صورت دگرگونی بنیادین نقل به معنا، باید در پذیرش آن، جوانب احتیاط علمی را رعایت نمود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن
  2. الإبانة الکبری، ابن بطة العکبری،الریاض: دارالحدیث، الأولی، بی تا.
  3. الإحتجاج، ابومنصورطبرسی، مشهد مقدس: نشرنی،1403ق.
  4. الاخبار الدخیلة، محمدتقی شوشتری، تهران: مکتبة الصدوق،1401ق.
  5. الإرشاد، شیخ مفید، قم: کنکره مفید،1412ق.
  6. ارشاد القلوب، حسن دیلمی، بی جا: شریف رضی،1411ق.
  7. اساس البلاغة، محمود زمخشری، تحقیق: محمد باسل عیون، بیروت: دارالکتب العلمیة،1419ق.
  8. اسباب اختلاف الحدیث، محمد احسانی فر، قم: دارالحدیث، الخامسة،1427ق.
  9. الإستبصار، شیخ طوسی، تحقیق: حسن موسوی، تهران: دارالکتب الإسلامیة،1390ش.
  10. الأضوا علی السنّة المحمدیة، محمود ابوریه، قم: مؤسسة دارالکتب الإسلامی، الثانیة، 1428ق.
  11. الإفصاح فی الإمامة، شیخ مفید، قم: کنکره شیخ مفید،1413ق.
  12. الإعتقادات، ابن بابویه، تحقیق: عصام عبد السید، قم: دارالمفید،1413ق.
  13. أمالی، شیخ طوسی، قم: دارثقافة،1414ق.
  14. ایثارالحق، ابو عبد الله ابن الوزیر، بیروت: دارالکتب العلمیّة، الثانیة،1987م.
  15. بحارالأنوار، محمد باقرمجلسی، تهران: شرکت طبع بحار انوار،1404ق.
  16. بشارة المصطفی، عماد الدین طبری، نجف:کتابخانه حیدریه،1383ق.
  17. تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، اول،1415ق.
  18. تدریب الراوی، سیوطی، جلال الدین، تحقیق: عبد الوهاب عبداللطیف، ریاض، مکتبة الحدیثة، بی تا.
  19. تذکرة الحفاظ، شمس الدین ذهبی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، الأولی،1419ق/1998م.
  20. تفسیر الامام العسکری، امام عسکری(ع)، قم:، مدرسه امام مهدی (ع)، 1409ق.
  21. تفسیر سورآبادی، ابوبکرسورآبادی، تحقیق: علی اکبرسعیدی، بی جا: فرهنگ نشرنو،1380ش.
  22. تفسیر قمی، علی بن ابراهیم، قم:مؤسسة دارالکتاب،1404ق.
  23. تفسیر مقاتل، مقاتل بلخی، تحقیق: عبد الله شحاته، بیروت:داراحیاء التراث،1423ق.
  24. تلخیص المتشابة فی الرسم، ابوبکر خطیب بغدادی،تحقیق: سکینه شهابی، دمشق: طلاس، 1985م.
  25. تهذیب الأحکام، شیخ طوسی،تحقیق: حسن موسوی، تهران، دارالکتب الإسلامیة،1365ش.
  26. تهذیب التهذیب، احمدعسقلانی، بیروت: دارالفکر، الأولی،1404ق.
  27. جامع الأحادیث، جلال الدین سیوطی، تحقیق:گروهی از محققین، بی جا: بی نا، بی تا.
  28. جامع البیان، محمد طبری، بیروت: دارالمعرفة،1412ق.
  29. الحاشیة علی تهذیب المنطق للتفتازانی، عبدالله یزدی، بیروت: داراحیاء التراث، بی تا.
  30. الحاوی للفتاوی، جلال الدین سیوطی، تحقیق: عبد اللطیف حسن ،بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی، 1421ق.
  31. حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ابونعیم اصفهانی، بیروت: دارالکتاب العربی، الرابعة،1405ق.
  32. الخصال، ابن بایویه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم:، جماعة المدرسین، 1362ش.
  33. درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ششم،1386ش.
  34. الرعایة فی علم الدرایة، شهید ثانی، تحقیق: عبد الحسین بقّال، قم: مکتبة آیة الله مرعشی، دوم ،1413ق.
  35. روح البیان، اسماعیل حقی، بیروت: دارالفکر، بی تا.
  36. روح المعانی، محمودآلوسی، تحقیق: علی عبدالباری، بیروت: دارالکتب العلمیّة، اول،1415ق.
  37. سنن الترمذی، ابوعیسی ترمذی، تحقیق: بشارعواد، بیروت: دارالغرب، 1998م.
  38. السنن، ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، قاهره:دار إحیاء الکتب، بی تا.
  39. السنن، ابوداود سجستانی، تحقیق: محی الدین عبدالحمید، قاهره: دار إحیاء التراث، 1369ق.
  40. السنّة، ابوبکرابن ابی العاصم، تحقیق: محمد ناصر البانی، بیروت: المکتب الإسلامی،1400ق.
  41. السنن الکبری، احمد نسائی، تحقیق و تخریج: حسن شلبی با اشراف شعیب ارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة،1421ق/2001م.
  42. سیراعلام النبلاء،شمس الدین ذهبی، تحقیق: شعیب ارنؤوط ودیگران، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
  43. السیرة النبویّة، ابن هشام، تحقیق:محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: بی نا،1355ق.
  44. شرح السنّة، الحسین بغوی، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و محمد زهیر، دمشق-بیروت: المکتب الإسلامی، الثانیة،1403ق/1983م.
  45. شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن ابی الحدید، بی جا: دار إحیاء الکتب العربیة، بی تا.
  46. صحیح البخاری بحاشیة السندی، محمد بخاری، بیروت: دارالمعرفة، بی تا.
  47. صحیح مسلم، مسلم قشیری، تصحیح: محمد فؤاد عبد الباقی، قاهره: دارالحدیث، 1412ق.
  48. الصواعق المحرّقة، ابن حجر هیثمی، تحقیق: عبد الرحمن الترکی، مؤسسة الرسالة، 1997م.
  49. صیانة القران من التحریف، محمد هادی معرفت، قم: التمهید، الثانیة،1390ش.
  50. الطبقات الکبری،ابن سعد، بیروت: دار صادر، 1968م.
  51. الطرائف، سید بن طاوس، قم، چاپخانه خیام، 1400ق.
  52. عبقات الانوار، میر حامد حسین موسوی لکنهویّ، بی جا: بی نا، بی تا.
  53. علل الحدیث، محمدباقر بهبودی، تهران: سنا، 1378ش.
  54. عمدة القاری، بدرالدین عینی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
  55. العواصم من القواصم،  محمد ابن العربی، تحقیق: محبّ الدین الخطیب، بیروت، دارالجیل،1407ق
  56. عیون اخبارالرضا(ع)، ابن بابویه، بی­جا: جهان، 1378ش.
  57. غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام، سید هاشم بحرانی، تحقیق: سید علی عاشور، قم: بی نا،1421ق.
  58. فتح الباری ، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: محب الدین خطیب، بیروت: دارالمعرفة، بی تا.
  59. فرهنگ معاصر عربی- فارسی ، آذرنوش آذرتاش، تهران: نشر نی،1391ش.
  60. فضائل الصحابة، احمدبن حنبل، بیروت: مؤسسة الرسالة، الأولی،1404ق.
  61. فقه الحدیث با تکیه بر مسائل لفظ، احمد پاکتچی،تهران:دانشگاه امام صادق(ع)، دوم، 1395ش.
  62. فقه الحدیث مباحث نقل به معنا،________________________________، اول،1393ش.
  63. الکافی الاصول و الروضة و شرح جامع، مولا صالح مازندرانی، تعلیقه: میرزا ابوالحسن الشعرانی، طهران: مکتبة الإسلامیة، 1383ش.
  64. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1365ش.
  65. کتاب سلیم، سلیم بن قیس هلالی، قم: الهادی، 1415ق
  66. کتاب العین، احمد بن خلیل فراهیدی، قم: هجرت، دوم،1410ق.
  67. الکتاب المصنّف، عبدالله بن محمد بن ابی شیبة، تحقیق: کما یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
  68. کشف الغمّة، علی بن عیسی اربلی، تبریز: مکتبة بنی هاشمی،1381ق.
  69. الکفایة فی علم الروایة، خطیب بغدادی، تحقیق: ابو عبد الله السورقی، المدینة المنوّرة، المکتبة العلمیّة، بی تا.
  70. کنزالعمال، علاء الدین علی متقی هندی، تصحیح: شیخ صفوة، بی جا: مؤسسة الرسالة، بی تا.
  71. لسان العرب، محمد بن مکرم، بیروت: دارالفکر،1410ق.
  72. المجتبی من السنن( السنن الصغری)، احمد نسائی، احمد، تحقیق: عبد الفتاح ابوغده، حلب، مؤسسة الرسالة، 1406ق.
  73. مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی، سوم، 1375ش.
  74. المسائل الجارودیّة،شیخ مفید، قم: کنکره شیخ مفید،1413ق.
  75. المقنعة،_____________،_،__________،_____.
  76. المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، تعلیق: ذهبی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق.
  77. مسند ابو یعلی، احمد ابویعلی الموصلی، احمد، تحقیق: حسین سلیم أسد، دمشق، دارالمأمون، 1404ق.
  78. مسند، احمد بن حنبل، بیروت: دار صادر، بی تا.
  79. مسند الحمیدی، عبد الله حمیدی، تحقیق وتخریج: حسین سلیم اسد، دمشق: دارالسقا، 1996م.
  80. معانی الأخبار، ابن بابویه، قم: جامعه مدرسین،1361ش.
  81. .معجم ابن عساکر، تحقیق: دکتر وفاء تقی الدین، دمشق: دارالبشائر،1421ق.
  82. المعجم الأوسط، ابو القاسم طبرانی،تحقیق: طارق بن عوض الله، القاهرة، دارالحرمین، بی تا.
  83. المعجم الصغیر،________، تحقیق: محمد شکور، بیروت:المکتب الإسلامی، 1405ق/1984م.
  84. المعجم الکبیر، __________، تحقیق: حمدی السلفی، القاهرة،دارالنشر، الثانیة،1415ق/1994م.
  85. مفتاح الجنّة فی الإحتجاج بالسنّة، جلال الدین سیوطی، المدینة المنورة: الجامعة الدسلامیة، الثانیة،1409ق/1989م.
  86. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، تحقیق: صفوان عدنان، دمشق- بیروت: دارالعلم دار الشامیة،1412ق.
  87. مقباس الهدایة فی علم الدرایة، عبدالله مامقانی، تحقیق: محمد رضا مامقانی، قم: مؤسسه آل البیت،1411ق.
  88. مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب رضی الله عنه، ابن المغازلی، تحقیق: ابو عبدالرحمن ترکی، صنعا: دارالآثار،1424ه/2003م.
  89. المناقب، ابن شهرآشوب مازندرانی، قم: انتشارات علامه،1379ق.
  90. المناقب، الموفق خوارزمی، قم:مؤسسة النشرالاسلامی،1411ق.
  91. منهاج السنّة، احمد ابن تیمیة، تحقیق: محمد رشاد سالم، الریاض: دارالفضیلة، الأولی،1424ق.
  92. من لایحضره الفقیه ،ابن بابویه، تحقیق: علی اکبرغفاری، قم: جماعة المدرسین،1404ق.
  93. النجم الثاقب، میرزا حسین نوری، تحقیق و ترجمه: سید یاسین موسوی، قم: مرکز الابحاث العقائدیة، بی تا.
  94. نفحات الأزهار، سیدعلی میلانی، قم: مرکزتحقیق وترجمه ونشرآلاء، 1413ق/1381ش.
  95. نهج البلاغة، ترجمه: محمد دشتی، قم: سیمای کوثر، دهم،1390ش.
  96. وسائل الشیعة، شیخ حرّعاملی، تحقیق: مؤسسةآل البیت(ع)، قم: مؤسسةآل البیت، 1412ق و 1409ق.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 دی 1398
  • تاریخ پذیرش: 05 دی 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار