بررسی و داوری ادله بی‌اعتباری روایت لیلة‌الرغائب

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س)

10.22034/hs.2020.13046

چکیده

در روایتی از پیامبر6 اولین شب جمعه ماه رجب، به لیلة‌الرغائب موسوم شده و برگزاری نمازی خاص در این شب سفارش شده است. بر پایه این روایت، از دیرباز اعمال خاص اولین شب جمعه ماه رجب مورد توجه بسیاری از متشرعان بوده و هست. از حدود قرن هفتم به بعد، در اصالت روایت، ‌نام‏گذاری این شب به لیلة‌الرغائب و برگزاری نماز آن، تردیدها و انتقاداتی شکل گرفت و گسترش یافت. تعداد قابل توجهی از حدیث‌پژوهان اهل‌تسنن در اثبات بی‌اعتباری این روایت کوشیده و برگزاری نماز رغائب را بدعت خوانده‌اند، اما شیعی‌مذهبان کمتر به مناقشه در این روایت پرداخته‌ و بسیاری از آنان بر اساس قاعده تسامح به استحباب یا جواز برگزاری نماز رغائب حکم کرده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر چه طرق موجود از این روایت، متقن نیست، اما شواهدی گواه بر آن است که منابعی در قرون نخستین و پیش از قرن چهارم به نقل آن پرداخته‌اند و انتقادات وارد شده، بر محتوای این روایت استوار نبوده و دلالت روایت خالی از اشکال است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. اتحاف‌السادةالمتقین بشرح احیاء‌علوم‌الدین، محمد‌بن‌محمد مرتضی‌زبیدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
  2. احیاءعلوم‌الدین، محمد غزالی، دارالکتاب‌العربی، بی‌تا.
  3. اختیار‌المصباح‌الکبیر، علی‌بن‌الحسین ابن‌باقی‌قرشی، قم، مکتبةالعلامة‌المجلسی، 1390ش.
  4. اعانةالطالبین، ابوبکربکری دمیاطی، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
  5. الاعلام، خیرالدین زرکلی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
  6. اقبال‌الاعمال، سید‌بن‌طاووس، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1409ق.
  7. الاقناع فی حل‌الفاظ ابی‌شجاع، محمد‌بن‌احمد شربینی، بی‌جا، دارالمعرفه، بی‌تا.
  8. الامالی، علی‌بن‌بابویه شیخ صدوق، قم، موسسه البعثة،1417ق.
  9. امل الآمل، محمد‌بن‌الحسن شیخ حر عاملی نجف، مطبع‌الاداب، بی تا.
  10. الانساب، عبدالکریم‌بن‌محمد، سمعانی، دار الجنان، 1408ق.
  11. الآثارالمرفوعه فی الاخبارالموضوعه، محمدعبدالحی کنوی‌هندی، بغداد، مکتبة الشرق الجدید، بی‌تا.
  12. الباعث علی انکار البدع و الحوادث عبد الرحمن‌بن‌اسماعیل، ابن‌ابی‌شامه، مکه، مکتبةالنهض الحدیثة، 1401ق.
  13. بحارالانوار، محمد باقر ‌مجلسی، بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق.
  14. البحر‌الرائق، ابن‌نجیم مصری، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1418ق.
  15. البدایةوالنهایة، اسماعیل‌بن‌عمر، ابن‌کثیر،بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  16. بررسی اعتبار روایت لیلةالرغائب و تحقیق در معنای رغائب، سیدمحمودطیب‌حسینی، حدیث‌پژوهی، 1397، شماره19.
  17. بررسی تسامح در ادله سنن، احمدعابدینی، مجله کاووشی نو در فقه، شماره49، 1385ش.
  18. البلدالامین و الدرع‌الحصین، ابراهیم‌بن‌علی‌کفعمی، بیروت، موسسه‌الاعلمی، 1418ق.
  19. تاریخ ابن‌معین، یحیی‌بن‌معین، دارمی، دمشق، دارالمأمون للتراث، بی‌تا.
  20. تاریخ‌الاسلام، شمس الدین محمد‌بن‌احمد، ذهبی، بیروت، دارالکتاب العربیة، 1407ق.
  21. التاریخ‌الکبیر، محمد‌بن‌اسماعیل‌بخاری، ترکیه، المکتبةالاسلامیة، بی‌تا.
  22. تاریخ‌مدینةدمشق، ابن‌عساکر، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  23. تبیین‌العجب بما ورد فی شهر رجب، احمد‌بن‌علی، ابن‌حجرعسقلانی، اندلس، موسسه قرطبه، بی‌تا.
  24. تذکرةالفقهاء، حسن‌بن‌یوسف علامه‌حلی، قم، موسسه آل بیت، 1414ق.
  25. ترجمه‌المراقبات،جواد‌بن‌شفیع ملکی‌تبریزی، ترجمه:کریم فیضی، قم، انتشارات قائم آل محمد، 1388ش.
  26. تنزیه الشریعه المرفوعه عن الاخبار الشنیعه الموضوعه، علی‌بن‌محمد، ابن‌عراقی، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، 1399ق.
  27. تهذیب‌التهذیب، احمد‌بن‌علی، ابن‌حجرعسقلانی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
  28. جامع الاصول فی احادیث الرسول، مبارک‌بن‌محمد ابن‌اثیر، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
  29. جامع‌المسائل، محمد فاضل‌لنکرانی، قم، امیر، 1383ش.
  30. جامع‌عباسی، بهاءالدین‌عاملی شیخ بهایی، تهران، انتشارات‌فراهانی، بی تا.
  31. الجرح‌و‌التعدیل، عبد الرحمن‌بن‌ابی حاتم، رازی، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 1371ق.
  32. جواهرالکلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارحیاء التراث العربی، 1981م.
  33. حاشیه ردالمختار علی الدرالمختار، محمد امین‌بن‌عمر، ابن‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
  34. حقیقه‌السنه والبدعه،جلال‌الدین سیوطی، تحقیق: ذیب‌بن‌مصری، مطابع الرشید، 1409 ق.
  35. حیدر آباد هند، ابوعبدالله‌بن‌محمد، الثقات، ابن‌حبان،موسسه‌الکتب‌الثقافة، 1393ق.
  36. الخصال، علی‌بن‌بابویه شیخ صدوق، قم،جامعه‌مدرسین، بی‌تا.
  37. خلاصة الاقوال، حسن‌بن‌یوسف علامه‌حلی، قم، دارالذخائر، 1411ق.
  38. الذیل‌علی‌طبقات‌الحنابلة، عبد الرحمن‌بن‌احمد، ابن‌رجب، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
  39. الرجال، احمد‌بن‌علی نجاشی، قم،جامعه‌مدرسین، 1407ق.
  40. الرجال، حسن‌بن‌علی، ابن‌داود حلی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383ش.
  41. الرجال، محمد‌بن‌الحسن الطوسی، نجف، المکتبةالمرتضویة، بی‌تا.
  42. الرجال، محمد‌بن‌عمر کشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348ش.
  43. الرجال‌برقی، احمدبن محمد، برقی، تهران: انتشارات دانشگاه، 1383.
  44. روح‌البیان، اسماعیل، حقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  45. زادالمعاد، محمد باقر ‌مجلسی، بیروت، موسسه الاعلمی، 1423ق.
  46. سفینةالبحار و مدینةالحکم و الاخبار، شیخ عباس قمی، قم، اسوه، بی‌تا.
  47. سنن‌ترمذی، محمد‌بن‌عیسی‌ترمذی، بیروت، دار الفکر، 1404ق.
  48. السنن‌و‌المبتدعات، محمد‌بن‌احمد قشیری، دارالکتاب و السنة، 1430ق.
  49. سیراعلام‌النبلاء، شمس الدین محمد‌بن‌احمد، ذهبی، بیروت،موسسه الرساله، 1413ق.
  50. شرح‌احقاق‌الحق، سید نورالله، مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1411ق.
  51. شرح‌صحیح‌مسلم، محی‌الدین نووی، بیروت، دار‌الکتاب‌العربی، 1407ق.
  52. طبقات اعلام الشیعة، محمدمحسن‌آقابزرگ‌تهرانی، قم، موسسه اسماعیلیان، بی‌تا.
  53. طبقات محدثین باصفهان، ابو عبدالله‌بن‌محمد، الثقات، ابن‌حبان،موسسه‌رسالة، 1412ق.
  54. طبقات‌خلیفة، خلیفة‌بن‌خیاط‌عصفری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
  55. علل الشرایع، علی‌بن‌بابویه‌الصدوق، نجف، المکتبةالحیدریة، 1385ش.
  56. علوم‌الحدیث و مصطلحه،صبحی‌صالح، قم، انتشارات مکتبة الحیدریة، 1417ق.
  57. عون‌المعبود، محمد عظیم‌آبادی، بیروت، درا الکتب العلمیه، 1415ق.
  58. الغدیر، علامه‌امینی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1387ق.
  59. فتاوای اللجنةالدائمة للبحوث العلمیةو الافتاء، احمد عبد لرزاق‌دویش، بی چا، بی‌تا.
  60. الفتاوی الفقهیة الکبری، ابن‌حجر هیثمی، بی‌جا، المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
  61. فتح‌الباری، احمد‌بن‌علی، ابن‌حجرعسقلانی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
  62. فتح‌المعین بشرح قرة‌العین بمهمات‌الدین، احمد‌بن‌عبدالعزیز ملیباری هندی، بیروت، دار‌بن‌حزم، بی‌تا.
  63. فرهنگ اصطلاحات وقف در امپراطوری عثمانی، علی‌همت، برکی، تهران، بنیاد پژوهش و توسعه فرهنگ وقف، 1395ش.
  64. الفهرست، علی‌بن‌عبد الله منتجب‌الدین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1366ش.
  65. قاموس‌الرجال، محمد تقی شوشتری، بی‌جا، بی‌تا.
  66. قوت‌القلوب، ابوطالب، مکی، قاهره، دار التراث، 1422ق.
  67. کامل‌الزیارات،جعفر‌بن‌محمدابن‌قولویه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1417ق.
  68. کشاف‌القناع، منصور‌بن‌یونس‌بهوتی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1418ق.
  69. کنزالدعاء، محمدری‌شهری، قم، دار الحدیث، 1392ش.
  70. لسان‌العرب،جمال‌الدین‌محمد‌بن‌مکرم، ابن‌منظور، قم، نشرادب‌الحوزة، 1405ق.
  71. لسان‌المیزان، احمد‌بن‌علی، ابن‌حجرعسقلانی،بیروت، موسسه‌الاعلمی، 1390ق.
  72. لطائف‌المعارف‌فیما لمواسم العام من الوظائف، عبد الرحمن‌بن‌احم ابن‌رجب، دارابن‌حزم، 1424ق.
  73. لیلةالرغائب حقیقت یا افسانه، غلامحسین قیصریه‌ها، ammre.لیلةالرغائب حقیقت یا افسانه،بی‌تا.
  74. لیلةالرغائب سنت یا بدعت، محسن فصاحت، وبلاگ آسمان 25 blog.ir،1395.
  75. المجموع، محی‌الدین نووی، بیروت، دار‌الفکر، بی‌تا.
  76. مجموع‌الفتاوی، تقی‌الدین احمد‌بن‌عبد الحلیم ابن‌تیمیه، مصر، دارالوفاء، 1426ق.
  77. المدخل، محمد‌بن‌محمدابن‌الحاج، بی جا، دارالتراث، بی‌تا.
  78. مرآةالکمال، عبدالله مامقانی، قم، دلیل ما، 1385ش.
  79. مستدرک‌الوسائل‌و‌مستنبط‌المسائل، میرزاحسین نوری، بیروت، موسسه آل‌بیت، 1407ق.
  80. معانی الاخبار، علی‌بن‌بابویه شیخ صدوق، قم،جامعه‌مدرسین، 1361ش.
  81. معجم مقاییس اللغة، احمد‌بن‌فارس، قم، مکتب‌الاعلام‌الاسلامی، بی‌تا.
  82. المعجم‌الاصولی، محمد صنقور علی، بحرانی، قم، منشورات‌نقش، 1426ق.
  83. معجم‌رجال‌الحدیث، ابوالقاسم، خویی، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
  84. معرفةالثقات، احمد‌بن‌عبدالله عجلی، مدینه، مکتبة الدار، 1405ق.
  85. مغنی‌المحتاج، محمد‌بن‌احمد شربینی، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 1377ق.
  86. مفاتیح‌الجنان، شیخ عباس قمی، تهران، مشعر، بی‌تا.
  87. مفاتیح‌الغیب، محمد‌بن‌عمر، رازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
  88. مفاتیح‌نوین، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدسه امام علی(ع)1390ش.
  89. مفتاح السعادة و مصباح السیادة، احمد بن مصطفی طاش‌کبری زاده، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
  90. مفتاح‌الجنات، سیدمحسن امین، بیروت، موسسه الاعلمی، 1420ق.
  91. المفردات، راغب‌اصفهانی، بی‌تا.
  92. مفیدالعلوم و مبیدالهموم، محمد‌بن‌عباس، خوارزمی، بیروت، المکتبة العصریة، 1418ق.
  93. المقنعة، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان، مفید، قم،جامعه‌مدرسین، 1410ق.
  94. مناجات الهیات حضرت امیر المومنین ع، محمد‌بن‌عمران مرزبانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1378ش.
  95. المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک،جمال الدین عبد الرحمن‌بن‌علی، ابن‌جوزی، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، 1412ق.
  96. منهاج الصلاح فی اختصار المصباح، حسن‌بن‌یوسف علامه‌حلی، قم، انتشارات علامه‌مجلسی، 1420ق.
  97. مواهب‌الجلیل، محمد‌بن‌محمد، حطاب‌الرعینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
  98. الموضوعات،جمال الدین عبد الرحمن‌بن‌علی، ابن‌جوزی، مدینه، المکتبه‌السلفیه، 1966م.
  99. میزان‌الاعتدال، شمس الدین محمد‌بن‌احمد، ذهبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
  • النحعة‌فی‌شرح‌اللمعة، محمد تقی شوشتری، تهران، مکتبة الصدوق، 1365 ش.
  • نقدالرجال، مصطفی‌بن‌الحسین، تفرشی، قم، موسسه آل بیت، 1376ش.
  • وسائل‌الشیعة الی تحصیل‌المسائل‌الشریعة، محمد‌بن‌الحسن شیخ حر عاملی،بیروت، دار التراث العربی، 1403ق.
  • هدایةالامة الی‌احکام‌الائمة، محمد‌بن‌الحسن شیخ حر عاملی،مشهد، آستان قدس رضوی، بی‌تا.
فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth
دوره 25، شماره 1 - شماره پیاپی 95
ناشر
فروردین 1399
صفحه 114-143

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 04 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 10 آذر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار