واکاوی تطور معنا و استعمال اصطلاحات «شاذ» و «منکر» در آثار علمای متقدم و متأخر امامیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضوهیئت علمی دانشگاه اراک

2 دانشگاه اراک

3 استادیارگروه الهیات دانشگاه گیلان

10.22034/hs.2020.13047

چکیده

مهم‏ترین رویکرد دانش مصطلح الحدیث، جداسازی احادیث معتبر از غیر معتبر بوده و در این زمینه، اصطلاحات خاصی وضع شده که از جمله آن‏ها، «شاذ» و «منکر»، بیان‏گر معیوب بودن حدیث است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای تحلیل تعاریف و کاربرد اصطلاحات مذکور در آثار علمای متقدم و متأخر امامیه به دنبال واکاوی تطور معنا و استعمال اصطلاحات مذکور بوده و نتایج زیر را ارائه می‏دهد: 1. بیشترین کاربرد «شاذ» در روایات فقهی و بیشترین کاربرد «منکر»، در روایات اعتقادی است؛ 2. متأخران بدون دلیلی مقبول، قید «وثاقت راوی» را به تعریف متقدمان از اصطلاح «شاذ»- که دارای دو قید «تفرّد در نقل» و «مخالفت با مشهور» بود- اضافه نموده‏اند؛ 3. اصطلاح «منکر» نزد قدما مربوط به حوزه عقیدتی راوی و ناظر به ذکر روایاتی است که مباحث اعتقادی را مخالف با آنچه معقول و در نزد دیگران بود، بیان می‏داشت، اما متأخران علاوه بر مخالفت با عقل و مشهور، شخصیت راوی و مفرد بودن روایت را نیز در اطلاق «منکر» به حدیث، مدنظر داشته‏اند، ولی هنگام استعمال و نقد روایت به همان شیوه قدما عمل کرده‏اند.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الإختصاص، محمد بن محمد مفید، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
  2. الإفصاح فی الإمامة، محمد بن محمد مفید، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
  3. الأمالی، محمد بن على صدوق، تهران: کتابچى‏، چاپ ششم،1376ش.
  4. بحار الأنوار، محمد باقر مجلسى، بیروت: بی­نا، چاپ دوم، 1403ق.
  5. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، محمد بن حسن صفار، تحقیق: محسن بن عباسعلى‏ کوچه باغى، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم،1404ق.
  6. تعلیقه علی منهج المقال، محمدباقر بهبهانی، تحقیق: محمدحسن قزوینی، بی­تا.
  7. تهذیب الأحکام، محمدبن حسن طوسی، تحقیق: حسن الموسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم،1407ق.
  8. جوابات أهل الموصل فى العدد و الرؤیة، محمد بن محمد مفید، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
  9. دراسات فی الحدیث والمحدثین، هاشم معروف حسنی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم،1398ق.
  10. دراسات فی علم الدرایه، علی اکبر غفاری، بی­جا: بی­نا، چاپ اول، 1369ش.
  11. الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، علی­خان ­بن احمد مدنی، بیروت: موسسه الوفاء، 1983م.
  12. الرجال، احمد بن حسین ابن الغضائری، تحقیق: محمد رضا حسینى، قم: دار الحدیث‏، چاپ اول،1364ش.
  13. رجال، احمد بن على نجاشی، قم: موسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
  14. الرجال، حسن بن علیّ بن داود حلی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول،1342ق.
  15. رجال، محمد بن عمر کشى، حسن‏ مصطفوى، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.
  16. رجال‏، محمدبن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومى اصفهانى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین‏، چاپ اول، 1373ش.
  17. رسائل الشریف المرتضى، شریف مرتضی، تحقیق : السید مهدی الرجائی، قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
  18. الرعایه فی علم الدرایة، زین­الدین بن علی شهید ثانی، تحقیق: عبدالحسین محمّدعلی بقال، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،1408ق.
  19. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمدتقى مجلسى، تحقیق: حسین موسوی کرمانی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق.
  20. سماء المقال فی علم الرجال، ابوالهدی کلباسی، تحقیق: سیدمحمد حسینی قزوینی، قم: موسسه ولی­ العصر للدراسات الاسلامیه، چاپ اول، 1419ق.
  21. صحیح البخاری، محمد بن إسماعیل بخاری، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، دمشق: دار طوق النجاة، چاپ اول،1422ق.
  22. الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، على بن موسى ابن طاووس، قم: چاپ اول، 1400ق.
  23. طرائف المقال فی معرفة طبقات الرواة، سیدعلی بروجردی، تحقیق: سیدمهدی رجائی، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، چاپ اول، 1410ق.
  24. عدة الأصول، محمدبن حسن طوسی، تحقیق: محمد رضا انصاری، قم: انتشارات ستاره، چاپ اول، 1417ق.
  25. فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، محمدبن حسن طوسی، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائى، قم: بی­نا، چاپ اول، 1420ق.
  26. قاموس الرجال، محمدتقی شوشتری، بتحقیق: موسسه النشر الاسلامى التابعه لجماعه المدرسین، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1415ق.
  27. القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق: مکتب تحقیق التراث فی مؤسسة الرسالة، بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع،چاپ هشتم، 1426ق.
  28. کتاب الحج، سید ابوالقاسم خوئی، تحقیق: سیدرضا خلخالی، نجف اشرف: مدرسة دار العلم،1364ش.
  29. لسان العرب، جمال­الدین ابن­منظور، بیروت: دار صادر، چاپ ­سوم، 1414ق.
  30. مأخذ شناسی رجال شیعه، رسول طلاییان، قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،1381ش.
  31. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقى نورى، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1408ق.
  32. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت: المکتبة العلمیة، بی­تا.
  33. معجم الرجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم خوئی، بی­جا: بی­نا، چاپ پنجم،1413ق.
  34. معجم مقاییس اللغة، احمد ابن­فارس، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، بیروت: دار الفکر، 1399ق.
  35. مقباس الهدایة، عبداللّه مامقانی، تحقیق: محمّد رضا مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، چاپ اول، 1411ق.
  36. مقدمة فی نقد الحدیث سنداً و متناً»، عبدالصمد بن بکر بن ابراهیم آل عابد، مجلة جامعة ام القری، شماره48، 1430ق.
  37. من لایحضره الفقیه‏، محمد بن على صدوق، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین‏، چاپ دوم،1413ق.
  38. منهج النقد عند المحدثین، مصطفی اعظمی، بی­جا: مکتبة الکوثر، 1410ق.
  39. میزان الاعتدال فی نقد الرجال، محمد بن احمد ذهبی، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالفکر، 1382ق.
  40. نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، یحیى بن سعید، تحقیق نورالدین واعظى، ‏نجف: مطبعة الآداب‏، 1386ق‏.
  41. نهایة الدرایة، سید حسن صدر، تحقیق: شیخ ماجد، بی­جا: نشر المعشر، بی­تا.
  42. الوافی، محمد محسن فیض کاشانى، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمومنین(ع)، چاپ اول، 1406ق.
  43. وصول الاخیار الى اصول الاخبار، حسین بن عبد الصمد عاملی، تحقیق: سید عبد اللطیف کوه­کمرى، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1041ق.
فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth
دوره 25، شماره 1 - شماره پیاپی 95
ناشر
فروردین 1399
صفحه 144-168

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 فروردین 1397
  • تاریخ بازنگری: 08 دی 1398
  • تاریخ پذیرش: 29 بهمن 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار