«معجزه» از مباحث مهم علوم قرآنی است که همواره کانون توجه عالمان دینی و متالّهان بوده و تفسیرهای مختلفی از حیث مفهوم، شروط و امکان تحقّق آن مطرح است. لذا با عنایت به عدم کاربرد این واژه در قرآن و اختلاف نظر در مورد استعمال آن در لسان احادیث، بحث در کیفیت پیدایش اندیشهی اعجاز و استعمال واژهی معجزه، ضرورتی انکار ناپذیر است. این مقاله با روش تاریخگذاری تحلیلی متن و إسناد، روایات حاوی کلمهی «معجزه» را بررسی نموده است. تاریخگذاری متن، حاکی از وجود تفاوتهایی در تحریرهای گوناگون روایات است و تاریخگذاری سندی نشان میدهد «شیخ صدوق» بهعنوان «حلقهی مشترک» روایات «معجزه»، این کلمه را در کتب حدیثی خود آورده است. تاریخگذاری ترکیبی متن و إسناد نیز حاکی از آن است که نمیتوان ائمّه(ع) را ایدهپرداز اصطلاح «معجزه» دانست، لذا ایشان به تأسّی از قرآن، در احادیث گوناگونی واژههای «آیات، بیّنات و براهین» را در این زمینه بکار بردهاند.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب۷، إبن شاذان قمى، محقق: علی شکرچی، قم: مکتبه الامین، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
سیر تاریخی إعجاز قرآن، سید حسین سیدی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۲ش.
علل الشرائع، شیخ صدوق، قم: کتاب فروشى داورى، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
علوم قرآن الکریم، نورالدین عتر، دمشق: مطبعه الصباح، چاپ ششم، ۱۴۱۶ق.
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی)، قم: دارالهجره، چاپ دوم، ۱۳۶۷ق.
عیون أخبار الرضا۷، شیخ صدوق، محقق: مهدی لاجوردى، تهران: نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
الغریب المصنف، ابوعبید قاسم بن سلام، ترجمه و تحقیق: بیت الحکمه، تونس: المؤسسة الوطنیه، چاپ اوّل، ۱۹۹۰م.
الفضائل، ابن شاذان قمى، قم: رضی، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
الفهرست، ابن الندیم، بیروت: دار المعرفة، ۱۳۹۸ق.
قرب الاسناد، عبدالله بن جعفر حمیری، قم: مؤسسه آل البیت:، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تحقیق: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
محاضرات فی علوم قرآن، غانم غدوری حَمَد، عمان: دار عمان للنشر و التوزیع، چاپ اوّل، ۱۴۲۳ق.
المحکم و المحیط الأعظم، ابن سیده، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل، ۱۴۲۱ق.
المحیط فى اللغة، اسماعیل بن عباد، بیروت: عالم الکتب، چاپ اوّل ۱۴۱۴ق.
معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اوّل، ۱۴۰۴ق.
مناقب آل أبی طالب:، ابن شهرآشوب مازندرانی، قم: علامه، ۱۳۷۹ش.
النکت الاعتقادیه، شیخ مفید، قم: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، بیتا.
نوادر المعجزات فی مناقب الائمّه الهدی:، محمد بن جریر طبرى آملى صغیر، محقق: باسم محمد اسدی، قم: دلیل ما، ۱۴۲۷ق.
هدایة الکبرى، حسین بن حمدان خصیبى، بیروت: البلاغ، ۱۴۱۹ق.
«بازاندیشی در حقیقت إعجاز» فرزاد دهقانی، سروش شهریاری نسب و علیرضا جعفرزاده کوچکی، فصلنامه پژوهشهای فلسفی - کلامی، دانشگاه قم، سال هفدهم، شماره سوم، شماره پیاپی۶۷.
«تاریخ گذاری احادیث بر مبنای روش تحلیل ترکیبی اسناد - متن؛ امکانات و محدودیتها»، سیدعلی آقایی، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، پائیز و زمستان ۱۳۹۰، شماره ۵۰.
«تحلیل چرایی عدم استفاده از لفظ معجزه در قرآن و روایات»، نجمه نجم و سید محمدعلی ایّازی، دوفصلنامه قرآن در آینه پژوهش، سال اوّل، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، شماره دوم.
«جلوههای بلاغت در کلام پیامآور عاشورا حضرت زینب۳»، زهرا سلیمانی، سفینه، سال ششم، بهار ۱۳۸۸، شماره۲۲.
«حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایهالکبری»، نعمتالله صفری فروشانی، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان۱۳۸۴، شماره۱۶.
«سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری۷»، سیدمهدی لطفی، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۸۶، شماره۱.
«ناهمخوانی معنادار بین روایات منقول از امام هادی۷ در تصحیحهای مختلف کتاب هدایۀالکبری؛ تحلیل و تبیین علل و پیامدها»، حمید حاج امینی نجفآبادی، شیعهپژوهی، تابستان۱۳۹۶، شماره۱۱.
«بررسی حوزه معنایی معجزه در قرآن»، محمد دهقانی، فاطمه دسترنج و علیرضا طبیبی، پایاننامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، دانشکده علوم انسانی، زمستان ۱۳۹۷.
«بررسی رابطه امور خارقالعاده با حقّانیت از دیدگاه عقل و نقل»، مجید کرّاری، محمدرضا امامینیا و عبدالرّحیم سلیمانی بهبهانی، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۲.
«تبیین فلسفی معجزه از دیدگاه ملا صدرا و علامه طباطبایی»، مریم تشکری جهرمی و رضا اکبریان، پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، اسفند ۱۳۸۹.
«متون و روایات دلایل و معجزات ائمّه (امام صادق۷ و امام مهدی؟عج؟) در منابع شیعی قرن دوم تا پایان قرن ششم»، کامران محمدحسینی، اصغر قائدان و محمدصادق جمشیدی، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ تشیّع، دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم انسانی، بهمن۱۳۹۰.
Cook. ”Eschatology and the Dating of Traditions 25”.
دست رنج, فاطمه, طبیبی, علیرضا, & دهقانی, محمد. (1399). تاریخگذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد. فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth, 25(2), 48-72. doi: 10.22034/hs.2020.13060
MLA
فاطمه دست رنج; علیرضا طبیبی; محمد دهقانی. "تاریخگذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد". فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth, 25, 2, 1399, 48-72. doi: 10.22034/hs.2020.13060
HARVARD
دست رنج, فاطمه, طبیبی, علیرضا, دهقانی, محمد. (1399). 'تاریخگذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد', فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth, 25(2), pp. 48-72. doi: 10.22034/hs.2020.13060
VANCOUVER
دست رنج, فاطمه, طبیبی, علیرضا, دهقانی, محمد. تاریخگذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد. فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth, 1399; 25(2): 48-72. doi: 10.22034/hs.2020.13060