بررسی سندی و متنی روایت «لاتجتمع امتی علی الضلالة»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی بجنورد)

2 عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

3 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی بجنورد)

10.22034/hs.2020.13061

چکیده

روایت «لاتجتمع امتی علی الضلالة» که از طریق جوامع حدیثی اهل سنت نقل و انتشار یافته امروزه به عنوان سند اجماع فقهی در کنار کتاب و سنت و قیاس به کار می رود و از دیرباز سند رسمی مشروعیت عملکرد صحابه، به ویژه خلفای پس از پیامبر (ص) بوده است. دانشمندان اهل سنت در مناقشات کلامی همواره از این روایت برای ابطال احتجاجات دانشمندان شیعی سود برده­اند. این روایت به برخی از جوامع حدیثی متاخر شیعه نیز راه یافته است.
در این مقاله با بررسی سندی روایت مزبور ضعیف بودن طرق مختلف نقل اثبات شده و با نگاه تاریخی و دلالی متن روایت، نه تنها مفید مفهوم اجماع و حقانیت آن دانسته نشده، که با وجود اضطراب و گونه­گونی متن، احتمال تصحیف یا جعل آن با وجود انگیزه های سیاسی برداشت شده است.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. القرآن الکریم.
  1. الابهاج فی شرح المنهاج البیضاوی، علی سبکی، تحقیق زمزی و صغیری، امارات متحده عربی: دار البحوث للدراسات الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
  2. الاحتجاج، ابومنصور احمد بن علی طبرسی، تحقیق و تعلیق: سیدمحمدباقر الخرسان، نجف: دارالنعمان للطباعه و النشر، ۱۳۸۶ق/۱۹۹۶م.
  3. ارشاد القلوب، حسن بن ابی الحسن دیلمی، تحقیق سیدهاشم میلانی، دارالاسوه للطباعه و النشر، چاپ اول: ۱۴۱۷ق/۱۳۷۵ش.
  4. بحارالانوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، نجف: مطبعه الحیدریه، ۱۳۸۴ق.
  5. بحوث فی علم الاصول، سید محمد باقر صدر، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  6. تحف العقول، ابن شعبه حرانی، تحقیق، تصحیح و تعلیق، علی اکبر غفاری، قم: موسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق/۱۳۶۳ش.
  7. تحفه الاحوذی بشرح جامع الترمذی، ابوالعلاء محمد بن عبدالرحمن مبارکفوری، تحقیق: عبدالوهاب بن عبداللطیف، مدینه المنوره: المکتبه السلفیه، چاپ سوم، ۱۳۸۳ق.
  8. تحفه الطالب بمعرفه احادیث مختصر ابن الحاجب، ابوالفداء اسماعیل بن عمر ابن کثیر، تحقیق: عبدالغنی الکبیسی، مکه المکرمه: دارالحراء، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
  9. التعجب، ابوالفتح کراجکی، تحقیق، تصحیح و تخریج: فارس حسون کریم، بی‏نا، بی‏تا،.
  10. تفسیر ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر ابن کثیر، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشی، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
  11. تقریب التهذیب، شهاب الدین ابوالفضل احمدبن علی بن حجر عسقلانی، تحقیق: محمد عوامه، سوریه: دارالرشید، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
  12. التلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر، شهاب الدین ابوالفضل احمدبن علی بن حجر عسقلانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
  13. تهذیب التهذیب، شهاب الدین ابوالفضل احمدبن علی بن حجر عسقلانی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
  14. تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، حافظ جمال الدین ابی الحجاج یوسف المزی، تحقیق: شیخ احمد علی عبید و حسن احمد آغا، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
  15. الثقات، محمد بن حبّان، تحقیق: سید شرف الدین احمد، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، ۱۳۹۵ق.
  16. الجرح و التعدیل، عبدالرحمن بن ابی حاتم رازی، بیروت: دارإحیاءالتراث‏‏العربی، چاپ اول، ۱۲۷۱ق.
  17. الخصال، محمدبن علی بن الحسین بن بابویه قمی (صدوق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: منشورات جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، ۱۴۰۳ق.
  18. درسنامه وضع حدیث، ناصر رفیعی محمدی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  19. رویکردهای نوین در حدیث پژوهی شیعه، به اهتمام: مرتضی سلمان نژاد و سید محمد هادی گرامی، تهران: دانشگاه امام صادق۷، مقاله «نقد بیرونی از نگرش تا روش» احمد پاکتچی، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
  20. سنن ابن ماجه، ابن ماجه قزوینی، تحقیق: محمدفواد عبدالباقی، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بی‏تا.
  21. سنن ابوداوود، ابوداود محمد بن اشعث سجستانی، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، مکتبه العصریه، بی‏تا.
  22. السنن الکبری، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی، حلب: مکتبه المطبوعات الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
  23. سنن ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی، تحقیق: بشّار عوّاد معروف، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۹۹۸م.
  24. السنّه، ابوبکر احمد بن عمرو ابن ابی عاصم، تحقیق: محمدناصر الدین الآلبانی، بیروت: المکتب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
  25. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، دار الجیل و دار الافاق الجدیده، بی‏تا.
  26. الصراط المستقیم، علی بن یونس عاملی، تحقیق، تصحیح و تعلیق : محمدباقر بهبودی، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
  27. الصوارم المهرقه، قاضی نورالله شوشتری، تهران: چاپخانه نهضت، ۱۳۶۷ق.
  28. الضعفاء الکبیر، أبو جعفر محمد بن عمرو بن موسى بن حماد عقیلی، المکتبه الشامله: موقع جامع الحدیث، بی‏نا، بی‏تا.
  29. الضعفاء و المتروکین، ابوالحسن علی بن عمر دارقطنی، بی‏نا، بی‏تا.
  30. الضعفاء و المتروکین، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی، المکتبه الشامله: موقع یعسوب، بی‏نا، بی‏تا.
  31. العده فی اصول الفقه، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: محمدرضا انصاری قمی، بی‏‏جا، ۱۴۱۷ق.
  32. العده فی اصول الفقه، محمد بن حسین ابی‏‏یعلی، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۳ق.
  33. العلل الکبیر، ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی، بی نا، المکتبه الشامله: موقع جامع الحدیث، بی‏تا.
  34. عمده القاری شرح صحیح البخاری، بدرالدین العینی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، بی‏تا.
  35. فتح الباری شرح صحیح البخاری، شهاب الدین ابوالفضل احمدبن علی بن حجر عسقلانی، بیروت: دارالمعرفه، ۱۳۷۹ق.
  36. الفصول المختاره، سید مرتضی علم الهدی، تحقیق: سیدنورالدین جعفریان اصفهانی، شیخ یعقوب جعفری و شیخ محسن احمدی، بیروت: دارالمفید للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
  37. الکامل فی الضعفاء، عبدالله بن عدی، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت: دارالفکر، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
  38. گزیده کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ترجمه و تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
  39. المجروحین من المحدّثین، ابن حبان ابوحاتم البستی، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، ریاض: دارالصمیعی للنّشر و التّوزیع، چاپ اول،۱۴۲۰ق.
  40. مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، تحقیق: موسسه المعارفه الاسلامیه باشراف شیخ عزت الله المولائی، قم: موسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  41. المراجعات، شرف الدین العاملی، تحقیق: حسین الراضی، بی‏نا، چاپ دوم،۱۴۲۰ق/۱۹۸۲م.
  42. المراسیل، عبدالرحمن بن ابی حاتم رازی، تحقیق: شکرالله نعمه‏‏الله قوچانی، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
  43. المستدرک علی الصحیحین، ابوعبدالله محمدبن عبدالله حاکم نیشابوری، تحقیق: مصطفی عبدالقار عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
  44. مسند احمد، احمد بن حنبل، تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، قاهره: مؤسسه القرطبه، بی‏تا.
  45. معانی الاخبار، محمدبن علی بن الحسین بن بابویه قمی (صدوق)، تحقیق، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم: موسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ق/۱۳۳۸ش.
  46. المعجم الکبیر، أبو القاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب الطبرانی، تحقیق و تخریج، حمدی عبدالمجید السلفی، موصل: مکتبه العلوم و الحِکَم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
  47. «معنا و جایگاه اجماع اهل حل و عقد»، سید حسن سبزواری، امامت پژوهشی، شماره ۱۰، ص ۸۶-۳۵، ۱۳۹۲ش.
  48. منهج النقد فی علوم الحدیث، نورالدین عتر، بیروت: دارالفکر المعاصر و دمشق: دارالفکر، چاپ سوم، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
  49. میزان الاعتدال فی نقد الرجال، شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دارالمعرفه، چاپ اول، بی‏تا.
  50. میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
  51. المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، بی‏‏تا.
  52. نهج البلاغه، گردآوری سید رضی، تحقیق: صبحی صالح. قم: دارالهجرة، بی‏‏تا.
  53. «حول حدیث لاتجتمع امتی علی ضلاله سندا و دلاله»، جعفر سبحانی تبریزی، علوم الحدیث، العدد ۳، ص ۳۱۹-۳۰۶، ۱۴۱۹ق.
فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth
دوره 25، شماره 2 - شماره پیاپی 96
ناشر
تیر 1399
صفحه 73-100

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 آبان 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 بهمن 1398
  • تاریخ پذیرش: 30 بهمن 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار