نقد روایی دیدگاه الحادی ریچارد داوکینز (مطالعه موردی اثبات خدا)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 تهران- سازمان مرکزی دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری مدرّسی معارف اسلامی دانشگاه پیام نور

3 استادیار دانشگاه پیام نور

10.22034/hs.2020.13062

چکیده

خداباوری در غالب انسانها بر اساس فطرت و عقل و آموزه‌های ادیان الهی، همواره بوده است. عده‌ای با این باور که اعتقاد به خدا ریشه در ترس، جهل و یا وهم داشته، راه الحاد را در پیش گرفته‌اند. در این میان ریچارد داوکینز زیست‌شناس معاصر، اعتقاد به وجود خدا و امر ماورای طبیعت را یک پندار و توهّم می‌داند. پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که اصولا چه عواملی موجب سوق داوکینز به این رویکرد شده است و از نظر حدیثی چه نقدی بر آن وارد است؟ با وجود دلایل و شواهد عقلی و نقلی، چگونه اصل وجود خدا، یک پندار تلقی می‌شود؟ ادعای تبیین‌ناپذیری خدا، ادعای فقدان شواهد کافی بر وجود خدا و پندار شرور و کاستی در جهان، از جمله عوامل گرایش وی به این مسأله است که در این پژوهش با توجه به دلایل و شواهد عقلی و نقلی و با روش تحلیلی انتقادی در پردازش داده‌ها، مشخص می‌گردد که هیچ یک از این ادعاها نمی‌تواند موجب الحاد شود. بر اساس متون حدیثی، خدا از آن جهت اثبات می‌شود که فاقد تبیین تجربی و شواهد حسی است. بررسی و نقد ادعاهای داوکینز در کتاب «پندار خدا» و بر اساس آیات قرآن بویژه روایات معصومان از نویافته‌های این پژوهش می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. الإرشاد فی معرفة حجج اللّٰه على العباد، شیخ مفید، قم: کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق.
  3. البلد الأمین والدرع الحصین، کفعمی، تهران: مکتبة الصدوق، بی‏‏تا.
  4. پندار خدا، ریچارد داوکینز، ترجمه: ا. فرزام، بی‏‏تا.
  5. تاریخ‏ فلسفه‏، فردریک کاپلستون، ترجمه: غلامرضا اعوانى، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۸۰ش.
  6. تبیین براهین اثبات خدا، عبد‏‏الله جوادی آملی، قم: مرکز نشر اسراء، چهارم، ۱۳۸۴ش.
  7. تفسیر العیّاشی، عیّاشی، تهران: المکتبة العلمیّة، ۱۳۸۰ق.
  8. تفسیر المیزان، محمدحسین طباطبایى، ترجمه: محمد باقر موسوى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، چهارم، ۱۳۷۴ش.
  9. تنبیه الخواطر، ورام بن ابی فراس، تهران: دار الکتب الاسلامیه، اول، بی تا.
  10. التوحید، شیخ صدوق، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.
  11. ‏‏‏‏‏‏توحید در قرآن، عبد الله جوادی آملی، قم: مرکز نشر اسراء، چهارم، ۱۳۸۷ش.
  12. جامع الأخبار‏، شعیری، قم: مؤسّسة آل البیت:، اول، ۱۴۱۴ق.
  13. الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقیله الاربعه، محمد بن ابراهیم صدر الدین شیرازی، قم: مصطفوی، ۱۳۸۶ق.
  14. خدا در تصور انسان، محمد حسن قدردان قراملکی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اول، ۱۳۹۳ش.
  15. دانش‏نامه عقاید اسلامى، محمد محمدی ری‏‏شهری، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی دار الحدیث، دوم، ۱۳۸۶ش.
  16. رسائل، محسن فیض کاشانى، ‏تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى، ۱۳۸۷ش.
  17. روضة الواعظین، فتال نیشابوری، بیروت: موسسه الاعلمی، اول، ۱۴۰۶ق.
  18. سخن گفتن از خدا، امیرعباس علیزمانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۶ش.
  19. شرح المواقف، جزء هشتم، علی بن محمد جرجانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
  20. عدل الهى، مرتضى مطهرى، تهران: صدرا، ۱۳۶۷ش.
  1. عقل و اعتقاد دینی، مایکل پترسون و دیگران، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، ۱۳۷۶ش.
  2. غرر الحکم، آمدی، تهران: دانشگاه تهران، سوم، ۱۳۶۶ش.
  3. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چهارم، ۱۴۰۷ق.
  4. کلام و عقاید (توحید و عدل)، رضا برنجکار، قم: دانشکده علوم حدیث، اول، ۱۳۷۸ش.
  5. کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، متّقی هندی، بیروت: مؤسسه الرساله، اول، ۱۴۱۳ق.
  6. محاضرات فی الإلهیات‏، جعفر سبحانی، قم: موسسه امام صادق۷، ۱۴۲۸ق.
  7. مناظره‏‏هاى آموزنده، محمد محمدی ری‏‏شهری، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی دار الحدیث، دوم، ۱۳۹۱ش.
  8. مهج الدعوات، سید‏‏ابن‏‏طاووس، بیروت: مؤسّسه الأعلمی، اول، ۱۴۱۴ق.
  9. نظریة المعرفة، جعفر سبحانی، قم: موسسه امام صادق۷، بی‏‏تا.
  10. نقد برهان ناپذیری وجود خدا، عسکری سلیمانی امیری، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش.
  11. نهج البلاغه، سید رضی، قم: انتشارات هجرت، اول، ۱۳۹۵ق.

32.  مقالات

  1. «بررسی انتقادات مک گراث به دیدگاه علمگرایانه (تکاملی) و الحادی داوکینز»، حمید رضا آیت‏‏اللهی و فاطمه احمدی، مجله فلسفه دین، بهار ۱۳۸۸ش، شماره۱.
  2. «پنهان بودن خدا الحاد را توجیه نمی‏کند»، پل موزر، ترجمه: رحمت الله رضایی، مجله معرفت، اسفند ۱۳۸۴ش، شماره ۹.
  3. «توهم خدا یا توهم داوکینز»، سید فخرالدین طباطبایی و یوسف دانشور نیلو، مجله معرفت فلسفی، زمستان ۱۳۹۳ش، شماره ۴۶.

36.  منابع انگلیسی

  1. Bertran Russell, “The Talk of the Town”, New Yorker, February 21, 1970.
  2. McGrath, AlisterE, 2004, Dawkins' God: Genes, Memes and the Meaning of Life, Oxford, Blackwell.
  3. _____ , and Joanna Collicutt Mc Grath, 2007, The Dawkins Delusion? Atheist Fund a mentalismand
  4. The Denial of the Divine, The United States of America:In tervarsity Press.
  5. N.R. Hanson, What I Do Nit Believer and Other Essays, Dordrecht, Reidel, 1971.
  6. Richard Dawkins, THE GOD DELUSION, 2006.