شخصیتِ رجالی فزاری

موحدی, محمد علی; حشمت پور, محمد حسین

doi:10.22034/hs.2020.13064

شخصیتِ رجالی فزاری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ مدیر عامل موسسه قرآن و عترت مشکات الولایه

² عضو هیات علمی دانشگاه قم / گروه فلسفه و کلام

10.22034/hs.2020.13064

چکیده

فزاری، محدث سده‌ی سوم بغداد، جایگاه قابل اعتنایی در انتقال میراث حدیثی امامیه به سایر مدارس آن دوران، در مباحثِ کلامی، به ویژه در مساله مهدویت و غیبت دارد. وی از سوی پاره‌ای از رجالیانِ متقدم به کذب و غلو متهم شده و استثنای او از أسانید نوادر الحکمه، در کنار معضلات دیگر، قول به ضعف او را شهرت بخشیده است. این امر در حالی است که او از توثیقات عام و خاصِ قابل اعتنایی نیز بهره‌مند است. همین تشتت آراء درباره‌ی او، و اهمیت گزارش‌هایِ فزاری در مباحث کلامی، شناختِ دقیق‌ترِ شخصیتِ رجالی او را ضرورت می‌بخشد. ناتمامی قریب به اتفاق ادله‌ی ضعف او، در کنار شواهد دردسترس از صحت مذهب و حُسن حال وی، قول به ضعف او را با انصراف جدی همراه می‌کند. کثرت روایت اجلای امامیه از او در کنارِ توثیقِ مباشران وی و آگاهی معدّل از تضعیفات مربوط به او، قول به وثاقت او را رجحان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

اثبات الهداة، محمد حر عاملی، بیروت: الأعلمی، اول، ۱۴۲۵ق.
اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: حسن‏ مصطفوى، مشهد: دانشگاه مشهد، اول، ‏۱۴۰۹ق.

الإرشاد، محمد مفید، تحقیق: آل‏البیت، قم‏: کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق.‏
الإستبصار، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: حسن موسوى خرسان، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، اول‏، ۱۳۹۰ق‏.
الإستغاثة، ابوالقاسم الکوفی، بیروت: الاعلمی.۱۳۷۳ش.
اصول علم الرجال، مسلم داوری، قم: المحبین، دوم، ۱۴۲۶ق.
اضواء علی عقائد الشیعة الامامیه و تاریخهم، جعفر سبحانی، قم: دارالمشعر، ۱۳۷۹ش.
إعلام الورى، فضل طبرسى، تهران‏: الاسلامیة، سوم، ۱۳۹۰ق.
‏الإمامة و التبصرة من الحیرة، على بن‏بابویه، قم‏: مدرسة الإمام المهد‏ی، اول، ‏۱۴۰۴ق.‏
الأمالی، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم:‏ دارالثقافة، اول‏، ۱۴۱۴ق‏.
الأمالی، محمد مفید، تحقیق: على اکبر غفارى، قم‏: کنگره شیخ مفید، اول، ‏۱۴۱۳ق‏.
بشارة المصطفی، محمّد عماد الطّبری، نجف: الحیدریة، ۱۳۸۳ق.
بصائر الدرجات، محمد صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، دوم، ۱۴۰۴ق.
تاریخ الأوسط، محمّد بخاری، تحقیق: محمود زاید، حلب: دارالوعی، اول ،۱۳۹۷ق.
تاریخ الطبری، محمد طبری، بیروت: الاعلمی، چهارم، ۱۴۰۳ق.
تاریخ الکبیر، محمّد بخاری، تحقیق: السیدهاشم الندوی، بیروت: دار الفکر، بی‏تا.
تاریخ عمومی حدیث، مجید معارف، تهران: کویر، ۱۳۸۴ش.
تفسیر الفرات، ابو القاسم فرات، تحقیق: محمّد الکاظم، تهران: وزارة الإرشاد الإسلامی‏، اول، ۱۴۱۰ق.
تفسیر القرآن العظیم، عبدالرحمن بن‏ ابى‏حاتم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، عربستان: مکتبة نزار، سوم، ۱۴۱۹ق.
تفسیر القمّیّ بحث حول النّسخة المتداولة، احمد سلمان، بیروت: دارالولاء، ۱۴۳۹ق.
تفسیر القمى، على قمى، تحقیق: طیّب موسوى جزائرى، قم: دارالکتاب،‏ سوم، ‏۱۴۰۴ق.‏
تنقیح المقال، عبدالله مامقانی، تحقیق: محمد رضا مامقانی، قم: آل‏البیت، اول، ۱۴۳۳ق.
تهذیب المقال، سید محمد علی موحد الأبطحی، قم: تبیان، دوم، ۱۴۱۷ق.
التهذیب، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: حسن موسوى خرسان، تهران‏: دارالکتب الإسلامیه‏، چهارم، ‏۱۴۰۷ق‏.
جامع البیان، محمد طبری، بیروت: دار الفکر، اول، ۱۴۱۵ق.
خاتمة مستدرک الوسائل، حسین نوری، قم: آل‏البیت، ۱۴۱۵ق.
الخرائج و الجرائح، سعید راوندی، قم: مؤسسه الامام المهدى، اول، ۱۴۰۹ق.
الخصال، محمد بن‏بابویه، تحقیق: على‏اکبر غفارى، قم: ‏جامعه مدرسین، اول، ۱۳۶۲ش‏.
خلاصة الاقوال، حسن حلی، قم: الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق.
دلائل الإمامة (ط- الحدیثة)، محمد‏ طبری آملى، قم‏: البعثة، اول، ‏۱۴۱۳ق‏.
الرجال، حسن بن داود، تهران:‏ دانشگاه تهران‏، اول، ‏۱۳۴۲ش.‏
الرجال، علی خاقانی، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، قم: الاعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ق.
الرجال، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: جواد قیومى اصفهانى، قم: الاسلامی‏، سوم‏، ۱۳۷۳ش.
رسالة ابی‏غالب، احمد بن محمد ابوغالب زراری، تحقیق: محمدرضا حسینى جلالی، قم‏: الإسلامیة، اول، ۱۳۶۹ش.
روضات الجنات، محمد باقر خوانساری، قم: اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
روضة المتقین( ط- القدیمة)، محمدتقى‏ مجلسى، تحقیق: حسین موسوى کرمانى، تهران:‏ کوشانبور، دوم، ‏۱۴۰۶ق.‏
ریاض العلماء، عبدالله افندی، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، قم: خیام،۱۴۰۱ق.
سبک‏شناخت کتاب‏‏های حدیثی، مهدی غلامعلی، تهران: سمت، ۱۳۹۰ش.
السنن، محمّد بن‏ماجه، تحقیق: عبدالباقی، محمّدفؤاد، بیروت: دارالفکر، بی‏تا.
السّنن، محمّد تّرمذی، تحقیق: أحمد محمّد شاکر، بیروت: دارإحیاء التّراث العربی، بی‏تا.
سؤالات البرذعی، عبیدالله أبو زرعة، تحقیق: سعدی هاشمی، بیروت: دارالوفاء، دوم، ۱۴۰۹ق.
الصحیح، ابن‏خزیمه، تحقیق: محمّد مصطفى اعظمی، بیروت: المکتب الإسلامی، ۱۳۹۰ق.
الصحیح، محمّد بخاری، تحقیق: مصطفى دیب‏البغا، بیروت: دارابن‏کثیر، دوم، ۱۴۰۷ق.
الضعفاء (الرجال)، احمد بن حسین‏ غضایری، ‏تحقیق: محمد رضا حسینى جلالی،قم‏: دارالحدیث، ‏اول‏، ۱۳۶۴ش.‏
عیون أخبار الرضا، محمد بن‏ بابویه، تحقیق: مهدى لاجوردى، تهران: ‏نشرجهان‏، اول‏، ۱۳۷۸ق.
عیون المعجزات، حسین بن ‏عبدالوهاب، قم: داوری، اول، بی‏تا.
الغیبة، محمد بن حسن طوسى، ‏تحقیق: عباد الله تهرانى، قم‏: دارالمعارف الإسلامیة، اول‏، ۱۴۱۱ق‏.
الغیبة، محمد‏ نعمانی، تحقیق: على اکبر غفارى، تهران‏، صدوق،‏ اول‏، ۱۳۹۷ق‏.
فلاح السائل، سید على ابن‏ طاووس، قم: بوستان ‏کتاب، اول، ۱۴۰۶ق.
الفوائد الحائریه، محمد باقر بهبهانی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، اول، ۱۴۱۵ق.
الفهرست (ط- الحدیثة)، محمد بن حسن طوسى، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائى، قم‏: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، اول، ۱۴۲۰ق‏.
الفهرست، احمد نجاشی، قم: نشر اسلامی، ۱۳۶۵ش.
الکافی، محمد کلینی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، دوم، ۱۴۰۷ق.
کامل الزیارات، جعفر بن‏ قولویه، تحقیق: عبدالحسین امینى، نجف‏: دارالمرتضویة، اول، ‏۱۳۵۶ش‏.
کفایة الأثر، على خزاز، تحقیق: عبد اللطیف حسینى کوه‏کمرى، قم‏: بیدار، ۱۴۰۱ق‏.
کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن‏بابویه، تحقیق: على‏اکبر غفارى، تهران: ‏اسلامیه‏، دوم‏، ۱۳۹۵ق.
المزار الکبیر، محمد بن مشهدى، تحقیق: جواد قیومى اصفهانى، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى، اول‏، ۱۴۱۹ق‏.
المزار، محمد مفید، تحقیق: محمد باقر ابطحى، قم‏: کنگره شیخ مفید،‏ اول‏، ۱۴۱۳ق.‏
مستدرکات علم رجال الحدیث، علی نمازی شاهرودی، قم: الاسلامی، دوم، ۱۴۳۶ق.
المسند، أحمد بزار، تحقیق: محفوظ زین‏اللّه، بیروت: علوم القرآن، ۱۴۰۹ق.
مصباح المتهجّد، محمد بن حسن طوسى، بیروت‏: مؤسسة فقه الشیعة، اول، ۱۴۱۱ق.
معجم المؤلفین، کحالة، عمر رضا، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، دوم، بی‏تا.
معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، ۱۹۹۲م.
من لایحضره الفقیه، ابن‏بابویه، محمد، تحقیق: علی‏اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی،۱۴۱۳ق.
منتهی المقال، محمد مازندارنی، قم: آل‏البیت:، اول، ۱۴۱۶ق.
ناگفته‏‏هایی از اسناد خطبه غدیر، محمد علی موحدی، قم: معارف، ۱۳۹۳ش.
وجیزه فی علم الرجال، ابوالحسن مشکینی، تحقیق: زهیر اعرجی، بیروت: الأعلمی، ۱۴۱۰ق.
وسائل الشیعه، محمد حر عاملی، قم‏: آل البیت‏، اول، ۱۴۰۹ق.
الهدایة الکبرى‏، حسین‏ خصیبى، بیروت‏: البلاغ، ‏۱۴۱۹ق‏.
«در حاشیه دو مقال»، سید محمّد جواد شُبیری زنجانی، مجله آینه پژوهش، شماره ۴۸، ۱۳۷۶ش.
«کامل الزیارات و شهادت ابن قولویه به وثاقت راویان»، سیدموسی شبیری زنجانی، پژوهش‏های رجالی، ش۱، ص۷-۲۹.