انعطاف‏پذیری مؤمنانه در مواجهه با ابتلائات (تحلیل فقه الحدیثی روایت «خامة الزرع»)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قرآن و حدیث- رشته علوم قرآن و حدیث-

2 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی شاهرود

3 استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

بر اساس آموزه­ های قرآنی و روایی از جمله مسائلی که همواره بشر را با چالش روبرو می ­کند تنوع ابتلائات و شیوه رویارویی با این سنت الهی است. در منابع روایی شیعی و سنی، در تشبیهی زیبا، خامة الزرع بودن مومن و یا به عبارتی انعطاف مومنانه به عنوان راهکار رویارویی پیروزمندانه در برابر حوادث خطیر و امتحانات الهی ارائه شده است. این مقاله با شیوه توصیفی-تحلیلی، با تاکید بر روایت خامة الزرع، انعطاف­ پذیری مومنانه را به ‌عنوان یک نوع کنش رفتاری مطلوب از سوی انسان در موقعیت ­های ناخوشایند ابتلاء به نقمت پیشنهاد می ­کند. یافته ­های تحقیق حاکی از آن است که ایمان که نقش اساسی در سامان یافتن معرفت و عمل مومن دارد و او را در مسیر بندگی الهی نگه می­دارد، در همین راستا عامل اصلی در انعطاف­ پذیری او در مواجهه با حوادث و ابتلائات است تا مومن در صحنه­ های خطیر آزمون­ ها نشکند و پیروزمندانه به حیات معنوی خویش ادامه دهد.

کلیدواژه‌ها


  1. ابتلاء از دیدگاه قرآن و سنت، مجتبی بیگلری، تهران: رمز، چاپ اول، 1380ش.
  2. الأمالی، محمدبن الحسن طوسی، قم: دار الثقافه، 1414ق.
  3. التحریر و التنویر، محمدطاهر ابن عاشور، بیروت: موسسه التاریخ العربی، 1420ق.
  4. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، حسن مصطفوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، چاپ اول، 1368ش.
  5. الذریعة إلى حافظ الشریعة، رفیع­الدین‏ جیلانى، تصحیح: محمدحسین درایتى، ‏قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1429ق.
  6. الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، اسماعیل بن حمّاد جوهری، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، 1404ق.
  7. الکافی (ط- الإسلامیة)، محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  8. الکلیات: معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویه، ابوالبِقاء الکفوی، به کوشش: عدنان درویش و محمد مصری، دمشق: بی­نا، ۱۹۸۲م.
  9. المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم: دار الهجره، 1414ق.
  10. الوافی، محمد محسن بن شاه مرتضى فیض کاشانى، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على ع، 1406ق.
  11. امتحان، جواد محدثی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ هفتم، 1392ش.
  12. ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، حسین بن محمد‌ راغب اصفهانی، ترجمه و تصحیح: غلامرضا خسروی حسینی، ‌تهران: مرتضوی، چاپ دوم، 1374ش.
  13. تفسیر تسنیم، عبد اللّه جوادی‌آملی، قـم‌: اسراء، 1381ش.
  14. تفسیر روح البیان، اسماعیل بن مصطفی حقی، بیروت: دار الفکر، 1405ق.
  15. تفسیر القمی، على بن ابراهیم‏ قمى، به کوشش‏: طیّب‏ موسوى جزائرى، قم: دار الکتاب، 1404ق.
  16. تهذیب اللغه، ابومنصور محمد بن احمد ازهری، تحقیق: محمد عوض مرعب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 2001م.
  17. جامع الأخبار( للشعیری)، محمد بن محمد شعیری، نجف‌: مطبعة حیدریة، بی­تا.
  18. چهل حدیث، روح­الله موسوی خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1394ش.
  19. دام عاشقی- ابـتلاء‌ و آزمایش انسان در قرآن (پژوهشی پیرامون ابتلا در کلام وحی)، سیدجـعفر‌ موسوی­نسب، تهران: ارزشمند، چاپ اول، 1385ش.
  20. دایرة المعارف قرآن کریم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم: بوستان کتاب قم، 1382ش.
  21. دوست نماها؛ تفسیر سوره منافقون، جعفر سبحانی تبریزی، قم: بوستان کتاب قم، 1381ش.
  22. روان‌شناسی رشد نوجوانی- جوانی و بزرگ‌سالی، حسین لطف‌آبادی، تهران: سمت، چاپ نهم، 1387ش.
  23. سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، شیخ عباس قمی، قم: اسوه، 1414ق.
  24. سیمای مؤمن در قرآن و حدیث، ابوالفضل بهشتی، قم: بوستان کتاب، 1392ش.
  25. شرح أصول الکافی، محمد بن ابراهیم‏ صدرالدین شیرازى، تصحیح: محمد خواجوى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1383ش.
  26. شرح الشفا للقاضی عیاض، ملا على قاری، تحقیق: عبدالله محمد الخلیلی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  27. شرح الکافی- الأصول و الروضة، محمد صالح بن احمد مازندرانى، به کوشش: ابوالحسن‏ شعرانى، تهران‏: المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
  28. شرح کتاب التوحید من صحیح البخاری، عبد الله بن محمد غنیمان، مدینه: مکتبة الدار، چاپ اول، 1405ق.
  29. صحیح البخاری، محمدبن اسماعیل بخاری، نحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بیروت: دار طوق النجاة، چاپ اول،1422ق.
  30. فرهنگ ابجدی عربی فارسی: ترجمه المنجد الابجدی، فؤاد افرام بستانی، ترجمه: رضا مهیار، تهران: اسلامی، 1370ش.
  31. فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری، تهران: سخن، 1381ش.
  32. فرهنگ عمید، حسن عمید، تهران: امیرکبیر، 1390ش.
  33. قصص الانبیا، سعیدبن هبة­الله‏ قطب‌الدین راوندى، تصحیح: غلامرضا عرفانیان، مشهد: مرکز پژوهش­هاى اسلامى،‏ چاپ اول، 1409ق.
  34. کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: دار الهجره، 1409ق.
  35. کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، علاءالدین متقی هندی، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1401ق.
  36. لغت نامه دهخدا، علی اکبر دهخدا، تهران: موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، 1373ش.
  37. مـجمع البحرین، فـخرالدّین طـریحی، تصحیح: احمد حسینى اشکورى، تهران: مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
  38. مجمع‌البیان، فـضل‌ بـن‌ حسن‌ طـبرسی‌، قم: انتشارات کتابخانه­ی آیت­الله مـرعشی نـجفی، 1403ق.
  39. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محمدباقر بن محمدتقی مجلسى، به کوشش: هاشم‏ رسولى محلاتى، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1404ق‏.
  40. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، حسین بن محمدتقی نورى، قم: مؤسسة آل­البیت، 1408ق.
  41. مصباح الشریعه، منسوب به جعفر بن محمد، بیروت: اعلمی، چاپ اول، 1400ق.
  42. معجم الفروق اللغویه، ابو هلال عسگری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1412ق.
  43. معجم مقاییس اللغة، ابی الحسن احمد ابن فارس، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
  44. مفردات قرآن: پژوهشی در واژه­شناسی قرآن، رضا مودب، قم: احسن الحدیث، چاپ اول، 1378ش.
  45. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، محمد بن حسین شریف الرضی، قم: هجرت، چاپ اول، 1414ق.
  46. نهج البلاغه، محمد بن حسین شریف الرضی، ترجمه: محمد دشتی، قم: مشهور، چاپ اول، 1379ش.
  47. نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده، تهران: دنیای دانش، چاپ چهارم، 1382ش.
  48. واژه­شناسی قرآن مجید، غلامعلی همایی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، 1383ش.
  49. A Practical Guide to Acceptance and Commitment Therapy, Hayes, S.C. and Strosahl, K.D. (2010). Springer Science and Business Media Inc., New York
  50. «ابتلائات الهی به منزله روش تربیتی»، حمیدرضا مظاهری­سیف، خُلُق، شماره 1، 1386ش، ص13-17.
  51. «انعطاف‌پذیری سازگاری و نشانه­های روان‌پزشکی»، علیفرهودیان، تازه­های علوم شناختی، سال هفتم، شماره 25، 1384ش، ص 74-75.
  52. «ایمان و رضامندی»، نرگس­السادات غضنفری با راهنمایی عباس پسندیده، حدیث اندیشه، سال سوم، شماره 6، 1387ش، ص69-95.
  53. «ایمان از منظر اسلام و نقش آن در تحول فضایل اخلاقی با تأکید بر اخلاق زیست­پزشکی»، مهدی علیزاده- حجت­الله آزاد، اخلاق زیستی، سال سوم، شماره 7، 1392ش، ص13-51.
  54. «بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های مقابله با رویکرد اسلامی بر سازگاری روانشناختی»، سمیه عسکریان- محمدحسن حسن­زاده- محمدجواد اصغری، روانشناسی و دین، سال ششم، شماره 4، 1392ش، ص23-37.
  55. «بررسی تمثیل «خامة الزرع» در روایات شیعی و مفاد آن»، عباس پسندیده، علوم حدیث، سال بیست و چهارم، شماره4، 1389ش، ص 3-27.
  56. «بررسی رابطه راهبردهای مقابله­ای و سلامت روانی در ساکنین خرم آباد»، فیروزه غضنفری- عزت­الله قدم پور، اصول بهداشت روانی، شماره 37، 1387ش، ص47-54.
  57. «بررسی مولفه سازگاری مدل هوش هیجانی بار-ان و روش­های پرورش آن در سنت و سیره امام علی»، آزاده جعفری- امیرحسین بانکی­پور- سیده راضی طبئیان، مجموعه مقالات کنگره بین­المللی علوم انسانی اسلامی، دوره سوم، شماره 2، 1396ش، ص299-326.
  58. «بررسی و تحلیل شادکامی از منظر قرآن»، عباس پسندیده، مطالعات تفسیری، سال سوم، شماره 10، 1391ش، ص45-64.
  59. «تاب­آوری، سلامت روانی و رضایتمندی از زندگی»، سیامک سامانی- بهرام جوکار- نگس صحراگرد، روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)، دوره 13، شماره 3، 1386ش، ص290-295.
  60. «تعدیل کننده­های واکنش در خوشایند و ناخوشایند بر اساس احادیث»، عباس پسندیده، علوم حدیث، شماره 68، 1392ش، ص50-66.
  61. «حکمت بلایا با تکیه بر آیات و احادیث»، علی کربلایی پازوکی، سراج منیر، سال دوم، شماره 7، 1391ش، ص47-74.
  62. «رابطه بین جزمیت–انعطاف­پذیری و ویژگی­های جمعیت شناختی با شادکامی»، حسین مولوی- احمدیار محمدیان- امیر کشاورز، روانشناسی، شماره 45، 1387ش، ص4-19.
  63. «گونه­های انعطاف­پذیری در احکام و قوانین قرآن»، الیاس پورکبیر- عبدالرضا زاهدی- رقیه حبیب­زاده، مجموعه مقالات دومین کنگره بین­المللی علوم اسلامی و علوم انسانی، 1396ش.
  64. «مواجهه با خشونت در نوجوانان: عوامل شناختی-رفتاری و انعطاف‌پذیری»، بهنوش دشتی- مازیار مرادی- جواد علاقبندراد، تازه­های علوم شناختی، شماره 18، 1382ش، ص26-36.
  65. «مولفه­های احساس سعادتمندی در احادیث با رویکرد روانشناختی»، عباس پسندیده، علوم حدیث، سال شانزدهم، شماره 62، 1390ش، ص119-140.
  66. «انعطاف در رفتارهای تربیتی-مدیریتی و اجتماعی از منظر قرآن و احادیث»، احمد دستوریان، استاد راهنما: مهدی اکبرنژاد، دانشگاه علوم و معارف قران کریم، دانشکده علوم قرآنی ایلام، 1395ش.