«بطین» بودن امیر المؤمنین علی علیه السلام در روایت‏ها: تحلیل سندی و متنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری الهیات و معارف اسلامی علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قران و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم قران و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

این مقاله به تحلیل سندی و متنی روایت‏های مربوط به وصف شکم امام علی۷ پرداخته است. برخی از روایت‏ها، شکم بزرگ را جایگاه علم امام دانسته و یا آن را زیبایی ظاهری امام مطرح نموده‏اند و در برخی دیگر، این وصف در نکوهش امام۷ مطرح شده است. در این مقاله یازده روایت را که در آن‏ها وصف «بطین» به امام۷ نسبت داده شده، با توجه و تمرکز بر تاریخ ورود روایات در مصادر اولیه هر یک، بررسی نموده‏ایم. تحلیل سند و متن نشان می‏دهد که در سند آن‏ها از یک سو غالیان شیعه و از دیگر سو، مخالفان امام۷ وجود دارند و در تحلیل متن، انواع اشکال‏های متنی، همچون تصحیف، نقل به معنا و اضطراب وجود دارد. لذا انتساب این متون به امامان معصوم: ممکن نیست. مهم‏ترین یافته این مقاله، با توجه به مصدرهای روایات، آن است که زمان ساخت روایت‏ها دوران خلیفه‏های اموی است که بعدها در زمان خلافت عباسی‏ها وارد مصدرهای شیعه شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. " الغارات" ، علی بیات، کتاب ماه دین، پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی ، شماره 26.
  3. " مولف تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی " ،مژگان سرشار،جشن نامه استاد محمدعلی مهدوی راد،زمستان 1391.
  4. "تفسیر فرات کوفی" محمدکریمی زنجانی، دانشنامه جهان اسلام، تهران:بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی، 1382ش.
  5. اختیار معرفة الرجال(مع تعلیقات میر داماد الأسترآبادی)، محمد بن عمر کشى، محقق: رجایى، مهدى‏ ، مصحح: میرداماد، محمد باقر بن محمد، موسسة آل البیت( علیهم السلام) .
  6. إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، حسن بن محمد دیلمی، قم :الشریف الرضی،1412.
  7. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محمدبن محمد مفید، محقق/مصحح،قم:موسسه آل البیت علیهم السلام،کنگره شیخ مفید، 1413ق.
  8. امالی، ابن بابویه صدوق ‏،  تهران:کتابچی،1376ش.
  9. امالی، محمد بن حسن‏طوسى ،محقق/مصحح:موسسه البعثة،قم:دار الثقافه، 1414ق.
  10. الأنساب ، أبو سعد مروزی، المحقق: عبد الرحمن بن یحیى المعلمی الیمانی وغیره ، حیدر آباد :مجلس دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة: الأولى،1382 هـ
  11. بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار،‌ محمدباقر مجلسی،بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  12. البدء والتاریخ ، المطهر ابن طاهر مقدسی ، مکتبة الثقافة الدینیة، بور سعید.
  13. بشارة المصطفى لشیعة المرتضى ،عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم‏ طبرى آملى، نجف :المکتبةالحیدریة،1383ش.
  14. تاریخ بغداد ،أبو بکر أحمد بن علی...خطیب البغدادی ،المحقق: الدکتور بشار عواد معروف ، بیروت :دار الغرب الإسلامی،1422هـ  .
  15. تاریخ مولد العلماء ووفیاتهم ،محمد بن عبد الله ...ربعی، 397 تحقیق د. عبد الله أحمد سلیمان الحمد ، الریاض :دار العاصمة،1410ق .
  16. تاریخ أصبهان = أخبار أصبهان أبو نعیم أحمد بن عبد الله .. ابن مهران الأصبهانی ، المحقق: سید کسروی حسن ، بیروت :دار الکتب العلمیة ،الطبعة: الأولى،1410 هـ-1990م  .
  17. تاریخ الطبری(تاریخ الأمم والملوک )،محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب الآملی طبری ،بیروت :دار الکتب العلمیة،الطبعة الأولى،1407 ق.
  18. التبصرة لابن الجوزی ،جمال الدین أبو الفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد ابن جوزی ، بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیة، 1406 هـ - 1986 م  .
  19. تفسیر القمی، على بن ابراهیم قمى، قم: دار الکتاب، چاپ: سوم، 1404ق.
  20. تفسیر فرات الکوفی فرات بن ابراهیم کوفى، تهران :مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی ،چاپ: اول،1جلد،1410 ق.
  21. تهذیب الکمال فی أسماء الرجال ،أبو الحجاج جمال الدین ....مزی، ، المحقق: د. بیروت: بشار عواد معروف ،مؤسسة الرسالة،1400 ق.
  22. تهذیب اللغه محمدبن احمد ازهری ،بیروت:داراحیاء التراث العربی.
  23. جمل من أنساب الأشراف  ،أحمد بن یحیى بن جابر بن داود بلاذری، تحقیق: سهیل زکار وریاض الزرکلی ، بیروت :دار الفکر،الطبعة: الأولى،1417 هـ - 1996.
  24. جمهرة اللغة، محمدبن حسن ابن درید، بیروت: دار العلم للملایین.
  25. حماسة الخالدیین ،أبو بکر محمد بن هاشم الخالدی خالدیان ،بالأشباه والنظائر من أشعار المتقدمین والجاهلیین والمخضرمین، و أبو عثمان سعید بن هاشم الخالدی المحقق: الدکتور محمد علی دقة ، الجمهوریة العربیة السوریة :وزارة الثقافة،1995م..
  26. الخصال  ، ابن بابویه صدوق ‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر ، قم‏ :جامعه مدرسین‏،1362 ش .
  27. دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، محمد محمدی ری شهری، قم:انتشارات‌دار الحدیث، ۱۳۸۸ ش.
  28. درایت الحدیث، کاظم مدیر شانه چی،قم،دفتر انتشارات اسلامی
  29. دلائل الإمامة ، محمد بن جریر بن رستم طبری آملی صغیر، قم :بعثت، چاپ اول،1413ق..
  30. رجال البرقی، احمدبن محمدبن خالد برقی، تهران :انتشارات دانشگاه تهران، 1342ش  .
  31. رجال الطوسی، محمد بن حسن‏طوسى، محقق: قیومى اصفهانى، جواد ،أصحاب ائمة معصومین علیهم السلام‏ ، ایران- قم‏ ‏: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی،1373ش ‏ .
  32. رجال العلامة الحلی‏، حسن بن یوسف بن مطهر حلى، محقق / مصحح: بحرالعلوم، محمدصادق‏، نجف اشرف‏:دار الذخائر،1411ق‏.
  33. رجال النجاشی احمدبن على نجاشى ،محقق: شبیرى زنجانى،موسى‏،جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ایران- قم :مؤسسة النشر الإسلامی‏،1365ش.
  34. الرجال( لابن الغضائری)،احمد بن حسین ابن غضایری ، قم: دار الحدیث،1364 ش ‏.
  35. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط – القدیمة)، محمدبن احمد فتال نیشابوری، ، ایران قم: انتشارات رضی، 1375 ش.
  36. الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین، شاذان بن جبرئیل قمی،تحقیق علی شکرچی، قم: مکتبة الامین، ۱۴۲۳ق.
  37. سلسله درس های استاد با عنوان (منبع شناسی مهدویت) ، نجم الدین طبسی، قم ،پایگاه اطلاع رسانی حوزه، شماره1، 1380ش.
  38. السنة ، أبو بکر أحمد بن محمد ..خلَّال البغدادی الحنبلی ، المحقق: د. عطیة الزهرانی، الریاض :دار الرایة ،الطبعة: الأولى،1410هـ - 1989م.
  39. سیر أعلام النبلاء،شمس الدین أبو عبد الله ...محمد بن أحمد بن عثمان بن قَایماز ذهبی ،القاهرة: دار الحدیث،1427هـ-2006م.
  40. شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، نعمان بن محمد ابن حیون، قم :جامعه مدرسین،چاپ اول، 3جلد، 1409
  41. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، عبیدالله بن عبدالله حسکانی، محقق/مصحح:محمودی، محمدباقر،تهران: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة،1411ق.
  42. الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری ، محقق/مصحح:عطار،احمدعبدالغفور، بیروت :دارالعلم للملایین.
  43. صحیفةالإمام الرضا علیه السلام‏،على بن موسى، امام هشتم علیه السلام‏‏، محقق/مصحح:نجف،محمد مهدى‏،مشهد:کنگره جهانى امام رضا علیه السلام‏،1406ق.
  44. الضعفاء، محمد بن عمرو عقیلی،بیروت،: دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ق  .
  45. الطبقات الکبرى ،أبو عبد الله محمد بن سعد بن منیع الهاشمی بالولاء ابن سعد البغدادی، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة ،الطبعة: الأولى،1410 هـ - 1990 م.
  46. عثمان کلبانی،پایگاه خبری شیعه نیوز،26/1/1397
  47. العقد الفرید ،أبو عمر ابن عبد ربه الأندلسی ، بیروت :دار الکتب العلمیة،1404 هـ .
  48. علل الحدیث،محمدباقر بهبودی ، تهران:انتشارات سنا،1378ش.
  49. علل الشرائع‏، ابن بابویه صدوق ‏،  قم‏: کتاب فروشى داورى‏،1385 ش / 1966 م‏  .
  50. عیون اخبار الرضا، ابن بابویه صدوق ‏، محقق/مصحح:مهدی لاجوردی،تهران:نشر جهان،1403 ق.
  51. عیون الأخبار ، أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن قتیبة الدینوری، بیروت :دار الکتب العلمیة،1418 هـ .
  52. الغارات،ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی،محقق/مصحح:حسینی،عبدالزهرا،قم:دار الکتاب الاسلامی، 1410ق .
  53. الغیبة للنعمانی‏، محمد بن ابراهیم ابن أبی زینب ،تصحیح غفارى، على اکبر ، تهران : نشر صدوق‏،1397 ق‏‏.‏
  54. الغیبة للنعمانی،محمد بن ابراهیم ابن أبی زینب ، ترجمه فهرى‏،مترجم: فهرى زنجانى، احمد‏ ، تهران :دار الکتب الإسلامیة.
  55. الفضائل (لابن شاذان القمی) ، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل ابن شاذان قمى، ‏قم : نشررضی،1363ش.
  56. فضائل الصحابة ،أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد شیبانی ، المحقق: د. وصی الله محمد عباس ، بیروت :مؤسسة الرسالة ،الطبعة: الأولى،1403ق
  57. الفواید المجموعه فی الاحادیث الموضوعه،محمدبن علی بن محمد شوکانی،  محقق/مصحح:عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی،بیروت،لبنان:دار الکتب العلمیة.
  58. الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی، تهران: مکتبة الصدر.
  59. الکافی( ط- الإسلامیة)،محمد بن یعقوب‏، کلینى، تصحیح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران :دار الکتب الإسلامیة،1407 ق‏  .
  60. الکامل فی التاریخ ،أبو الحسن شیبانی الجزری، ، تحقیق:عمرعبدالسلام تدمری،بیروت – لبنان :دار الکتاب العربی،1417هـ
  61. الکامل فی التاریخ ،أبوالحسن علی بن أبی الکرم ...الشیبانی الجزری ، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری ، بیروت – لبنان :دار الکتاب العربی، الطبعة: الأولى،1417هـ / 1997م.
  62. کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، ، قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
  63. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل ، محمود زمخشرى ، بیروت :دار الکتاب العربی،1407 ق.
  64. کشف الغمة فی معرفة الأئمة( ط- القدیمة) ،على بن عیسى‏اربلى، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، سید هاشم‏ ، تبریز :بنى هاشمى‏1381ق‏ 
  65. گزیده فقیه من لا یحضره الفقیه، محمدباقر بهبودی ،  تهران:انتشارات کویر،1370ش.
  66. لسان العرب،محمدبن مکرم ابن منظور، محقق/مصحح:میردامادی،جمال الدین،بیروت: دار صادر،1414ق.
  67. المحکم و المحیط الأعظم، علی بن اسماعیل ابن سیدة، محقق/مصحح:هنداوی،عبدالحمید، بیروت :دارالکتب العلمیة.
  68. المزار الکبیر، محمد بن جعفرابن المشهدی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی،۱۳۷۸ش.
  69. مصباح الزایر،علی بن موسی سید بن طاووس، موسسه آل البیت، 1375ش.
  70. المصنف ،أبو بکر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحمیری الیمانی صنعانی،المحقق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: المکتب الإسلامی،الطبعة: الثانیة.
  71. المصنف،ابوبکرعبد الله بن محمد بن إبراهیم بن عثمان بن خواستی العبسی ابن أبی شیبة، المحقق: کمال یوسف الحوت ، الریاض :مکتبة الرشد ، الطبعة: الأولى،1409.
  72. معانی الأخبار ، ابن بابویه صدوق ‏، تصحیح: غفارى، على اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏،1403ق
  73. معجم الشعراء  ،أبی عبید الله محمد بن عمران مرزبانی، بتصحیح وتعلیق : الأستاذ الدکتور ف . کرنکو ، بیروت – لبنان :مکتبة القدسی، دار الکتب العلمیة، 1402 هـ
  74. المعجم الکبیر ، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد...طبرانی، المحقق: حمدی بن عبد المجید السلفی دار،الریاض :مکتبة ابن تیمیة – القاهرة دار الصمیعی،1415 هـ
  75. معرفت الحدیث، محمدباقر بهبودی ، بیروت:دارالهادی للطباعه والنشر،1427 ه2006 م.
  76. المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ،جواد علی ،دارالساقی،1422 ه،2001م.
  77. مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب رضی الله عنه، علی بن محمد أبو الحسن الواسطی المالکی،ابن المغازلی المحقق: أبو عبد الرحمن ترکی بن عبد الله الوادعی دار الآثار، صنعاء،1424 هـ - 2003  .
  78. مناقب آل أبی طالب علیهم السلام ،محمدبن علی ابن شهرآشوب مازندرانی، قم: علامه،1379.
  79. منهاج السنة النبویةفی نقض الکلام الشیعة القدریة،تقی الدین ابوالعباس ..، ابن تیمیه، محقق:محمدرشاد سالم،جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة،الطبعة الاولی،9 جلد،1406ه-1986م.
  80. موضح أوهام الجمع والتفریق، أبو بکر أحمد بن علی...خطیب البغدادی ،المحقق: د. عبد المعطی أمین قلعجی ، بیروت :دار المعرفة ، الطبعة: الأولى،1407ق.
  81. المیزان فى تفسیر القرآن ، سیدمحمدحسین طباطبایى ، قم :دفترانتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم،1417 ق.
  82. نجم ثاقب ، حسین بن محمدتقی نوری، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۴ش.
  83. نهج البلاغة (للصبحی صالح) جمع آوری شریف رضی، محمد بن حسین،قم‏ : هجرت، 1414ق‏‏.
  84. نهج البلاغة ، جمع آوری رضی، به شرح ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، ترجمه انصاریان‏ ، حسین‏ فدار العرفان‏ ، قم‏‏.
  85. نهج البلاغة لابن أبی الحدید،شرح، محقق،مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی1404 ق‏.
  86. ورجانی، سید محمد تقی حسینی، برگرفته از پایگاه سبطین، https://www.sibtayn.com.
  87. وسایل الشیعه، محمد بن حسن حر عاملى، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏،1409ق .
  88. وقعه صفین،نصربن مزاحم، محقق/مصحح هارون،عبدالسلام محمد، قم :مکتبة آیة الله المرعشی النجفی1404ق.
فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth
دوره 25، شماره 3 - شماره پیاپی 97
ناشر
مهر 1399
صفحه 147-174

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 آبان 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 خرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار