2
دانشآموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی
10.22034/hs.2020.13135
چکیده
در جوامع روایی، مجموعهای از احادیث وجود دارند که بر اساس آن‌ها، آب، قلم، عقل، نور پیامبر اکرم۹، ارواح ائمه:، مشیت الهی و حروف معجم به عنوان مخلوق اول معرفی‌شده‌اند که سبب تعارض ظاهری این اخبار است. در میان حدیث‌پژوهان دو رویکردِ جمع و نقد نسبت به این احادیث وجود دارد؛ جمع به این صورت که موارد مذکور، نامهای حقیقتی واحدند و نقد به این صورت که مضمون یکی را تأیید و مدلول سایر موارد را ردّ کردهاند؛ امّا شواهد متعددی همچون معنای لغوی کلمه «اول» که مخلوقات مذکور در احادیث به آن توصیف شده‌اند و کاربرد قرآنی - روایی آن، پذیرش هر دو رویکرد را با چالش روبه‌رو میکند. لذا در پژوهش حاضر جمع نوینی نسبت به این احادیث ارائه شده است؛ به این نحو که مقصود از معرفی مخلوقاتی متنوع تحت عنوان مخلوق اول در روایات، اشاره به شرافت و اهمیت آن‌ها و ضرورت توجه مسلمانان به مصادیق مخلوق اول بوده و نه معرفی مخلوق نخستین.
الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. طوسی، محمد بن الحسن. تحقیق: حسن الموسوی خرسان. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ اول. 1390ق
الاسرار المرفوعة فی الاخبار الموضوعة. (الموضوعات الکبری) ملاعلی القاری. تحقیق: محمد بن لطفیی الصباغ. بیروت: المکتب الاسلامی. چاپ دوم. 1406ق
اصول الستة عشر. منتسب به جمعی از علماء. تحقیق و تصحیح: ضاء الدین محمودی و نعمت الله جلیلی و مهدی غلامعلی. قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة. چاپ نخست. بیتا.
الامالی. ابنبابویه، محمد بن علی. تهران: کتابچی. چاپ ششم. 1376ش
الامالی. طوسی، محمد بن الحسن. تحقیق: مؤسسةالبعثة. قم: دار الثقافة. چاپ اول. 1414ق
انوار التنزیل و اسرار التاویل. بیضاوی، عبدالله بن عمر. بیروت: دار احیا التراث العربی. چاپ نخست. 1418ق
بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الطهار. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ دوم. 1403ق
تأملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود. هاشمی نسب، سید محمود. با همکاری شعیب حدّادی. قم: دلیل ما. چاپ نخست.1393ش
تذکرة الموضوعات. الفتنی، محمد طاهر بن علی الصدیقی الهندی. بیجا: ادارة الطباعة المنیریة. چاپ نخست. 1343ق
التعلیقة علی اصول الکافی. میرداماد، محمد باقر بن محمد. تصحیح: مهدی رجائی. قم: الخیام. چاپ نخست. 1403ق
تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور. ابن عاشور، محمد طاهر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. چاپ نخست. 1420ق
تفسیر القمی. قمی، علی بن ابراهیم. تصحیح: طیّب موسوی جزائری. قم: دار الکتاب. چاپ سوم. 1404ق
تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی. جعفری، محمد تقی. تهران: انتشارات اسلامی. چاپ یازدهم. 1366ش
التوحید. ابنبابویه، محمد بن علی.قم: جامعه مدرسین. 1398ق
تهذیب الاحکام. طوسی، محمد بن الحسن. تحقیق: حسن الموسوی خرسان. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ چهارم. 1407ق
تهذیب اللغة. ازهری، محمد بن احمد. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ نخست. بیتا
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. ابنبابویه، محمد بن علی.قم: دار الشریف الرضی للنشر. چاپ دوم. 1406ق
جذوات و مواقیت. میرداماد، محمد باقر بن محمد. تصحیح: علی اوجبی. تهران: میراث مکتوب. چاپ اول. 1380ش
الخصال ابنبابویه، محمد بن علی. تحقیق: علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین. چاپ نخست. 1362ش
رسائل ابن سینا. ابن سینا، حسین بن عبدالله. قم: انتشارات بیدار. 1400ق
السنن الکبری. بیهقی، احمد بن حسین. بیروت: دار الفکر. بیتا.
السنن. ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی. تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. بیتا
السنن. ابیداود، سلیمان بن الاشعث السجستانی. تحقیق: سعید محمد اللحام. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چاپ اول. 1410ق
السنن. ترمذی، محمد. تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چا دوم. 1403ق
السنن. نسایی، ابو عبد الرحمن احمد بن علی بن شعیب. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چاپ اول. 1348ق
شرح اصول الکافی. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. تحقیق: محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. چاپ نخست. 1383ش
شرح فروع الکافی. مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح. تحقیق و تصحیح محمد جواد محمودی و محمد حسین درایتی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر. چاپ نخست. 1429ق
شرح فصوص الحکم. خوارزمی، حسین بن حسن. تهران: انتشارات مولی. چاپ دوم. 1368ش
شرح مثنوی. سبزواری، ملاهادی. تحقیق: مصطفی بروجردی. تهران: سازمان چاپ و انتشار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 1374ش
شرح نهج البلاغة. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی. چاپ نخست. 1404ق
الصحیح. بخاری، محمد بن اسماعیل. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. بیتا
الصحیح. مسلم، ابن حجاج نیشابوری. بیروت: دار الفکر. بیتا
عارف و صوفی چه میگوید؟ (بحثی در مبادی و اصول تصوّف و عرفان). تهرانی، حاج میرزا جواد آقا. تهران: نشر آفاق. چاپ نخست. 1390ش
علل الشرایع. ابنبابویه، محمد بن علی. قم: کتاب فروشی داوری. چاپ نخست. 1385ش
عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین.. تصحیح: مجتبی عراقی. قم: دار سید الشهداء للنشر. چاپ نخست. 1405ق
عیون اخبار الرضا علیه السلام ابنبابویه، محمد بن علی. تحقیق: مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان. چاپ نخست. 1378ش
عیون المعجزات. ابن عبد الوهاب، حسین. قم: مکتبة الداوری. بیتا.
فتح الباری. ابن حجر، احمد بن علی. بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر. چا دوم. بیتا
الفتوحات المکیة. ابن عربی، محی الدین. (4 جلدی). بیروت: دار صادر. بیتا
الفروق فی اللغة. عسکری، حسن بن عبدالله. بیروت: دار الافاق الجدیدة. چاپ نخست. بیتا.
فرهنگ معارف اسلامی. سجادی، سید جعفر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم. 1373ش
فضائل امیر المؤمنین علیه السلام. ابن عقده کوفی، احمد بن محمد. تحقیق: عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین. قم: دلیل ما. چاپ اول. 1424ق
الفقه. منسوب به امام علی بن موسی الرضا(ع). مشهد: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. چاپ اول. 1406ق
قدردان قراملکی، محمد حسن. قاعده الواحد از دیدگاه متکلمان. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ نخست. 1396ش
الکافی. کلینی، محمد بن یعقوب. تصحیح: علی اکبر غفاری؛ محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ چهارم. 1407ق
کامل الزیارات. ابن قولویه، جعفر بن محمد. تحقیق: عبد الحسین امینی. نجف: دار المرتضویة. چاپ اول. 1356ش
کتاب العین. فراهیدی، خلیل بن احمد. قم: نشر هجرت. چاپ دوم. بیتا
کراجکی، محمد بن علی. کنز الفوائد. تحقیق و تصحیح: عبدالله نعمة. قم: دار الذخائر. چاپ نخست. 1410ق
الکشاف عن حقاق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. زمخشری، محمود بن عمر. تصحیح: مصطفی حسین احمد. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ سوم. 1407ق
کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس. عجلونی، اسماعیل بن محمد الجراحی. کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس. بیروت: دار الکتب العلمیة. چاپ دوم. 1408ق
کشف الغمة فی معرفة الائمة. اربلی، علی بن عیسی. تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی. تبریز: بنی هاشمی. چاپ اول. 1381ق
کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر. خزاز رازی، علی بن محمد. محقق: عبداللطیف حسینی کوهکمری. قم: بیدار. 1401ق
المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات. فخررزای، محمد بن عمر. قم: انتشارات بیدار. چاپ دوم. 1411ق
مجموعه مصنفات. سهروردی، شهاب الدین یحیی، تصحیح هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی. چاپ دوم. 1375ش
المحاسن. برقی، احمد بن محمد بن خالد. به تحقیق: جلال الدین محدث. قم: دار الکتب الاسلامیة. چاپ دوم. 1371ق.
المحیط فی اللغة. تصحیح: محمدحسن آل یاسین. صاحب بن عباد، اسماعیل. بیروت: عالم الکتب. چاپ نخست. بیتا
مخلوق اول در روایات و دو مواجهة متفاوت. حسینی شریف، سید علی. مقدم، غلامعلی. آموزههای فلسفة اسلامی. دانشگاه علوم رضوی اسلامی. شمارة 18، بهار – تابستان. صص 101-77. 1395ش
المسترشد فی امامة علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام. طبری آملی کبیر، محمد بن جریر بن رستم. تحقیق: احمد محمودی. قم: کوشانپور. چاپ نخست. 1415ق
المسند. ابن حنبل، احمد. بیروت: دار صادر. بیتا
مشارق انوار الیقین فی اسرار امیر المؤمنین علیه السلام. حافظ برسی، رجب بن محمد. تصحیح: علی عاشور. بیروت: اعلمی. چاپ نخست. 1422ق
معانی الاخبار. ابنبابویه، محمد بن علی. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول. 1403ق
مقدمة منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح. حسنزاده آملی، حسن. تهران: حکمت. چاپ ششم. 1384ش
من لایحضره الفقیه. ابنبابویه، محمد بن علی. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم. 1413ق
منطق الطیر. عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم. تصحیح: جواد سلماسی زاده. تهران: موسسه فرهنگی اندیشه در گسترش. چاپ نخست. 1381ش
مهرتابان. طباطبایی، محمد حسین. مشهد: نور ملکوت قرآن. چاپ هشتم. بیتا.
المیزان فی تفسیر القرآن. طباطبایی، محمد حسین. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات. چاپ دوم. 1390ق
نقدی بر قاعدة الواحد و اصل سنخیت. یثربی، سید یحیی. مجله نقد و نظر. سال دهم. شماره اول و دوم. صص 263-251. 1384ش.
نهج البلاغة. سید رضی، محمد بن حسین. تحقیق: صبحی صالح. قم: هجرت. چاپ نخست. 1414ق
)