تأثیر «تصحیف» و «إدراج» در معنای متن روایات (مطالعه موردی سه روایت زنان)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا

10.22034/hs.2020.13140

چکیده

«تصحیف» و «إدراج» از نمونه‏های اضطراب حدیث و موجب آسیب فهم متن در روایات است. «تصحیف» به معنای تغییر یافتن بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر و «ادراج» به معنای آمیختن کلام راوی با سخنان معصوم۷ است. این عوامل موجب ابهام در معنای روایت و محل اختلاف و تعارض در اخبار گردیده و شنونده یا خواننده را از مراد جدی متکلم باز می‏دارد و بر حدیث‏پژوه لازم است با شناسایی این آسیب‏ها از پیامدهای استنتاجات غلط یا جانبدارانه در متن روایات جلوگیری نموده و مقصود از کلام معصوم را بازخوانی نماید. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تاریخ‏گذاری متن و اسناد روایات، سه روایت را از منابع اهل سنت و شیعه در بحث «عدم خروج زنان از خانه» بررسی نموده و با شناسایی تصیحف و ادراج واژگان «متلفعّات» به «تفلات»، «مسجد» به «مِخدَع» و «ثیابَ الرّقاق» به «ثیابِ الرّقاق» خلط معنای موجود را با رفع تصحیف و ادراج آن‌ها به موضع مخالف آن در «جواز خروج زنان از خانه» تبدیل نموده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الأحکام الشریعة ثابتة لاتتغیّر. لطف الله صافی گلپایگانی، قم: دارالقرآن الکریم، (1412ق).
  2. احیاء علوم الدین. ابو حامد غزالی، بیروت: دار الکتب العربی، (بی‏تا).
  3. الاستذکار. یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر، بیروت: دارالکتب العلمیة، (بی­تا).
  4. الأصول من الکافی. محمد بن یعقوب الکلینی، تصحیح علی اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة. (1363ش).
  5. بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الأطهار. محمد باقر المجلسی، بیروت: مؤسسة الوفاء. (1403ق).
  6. التاریخ الکبیر. محمد بن اسماعیل البخاری، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، (بی تا).
  7. تاریخ بغداد او مدینة السلام. احمد بن علی الخطیب البغدادی، بیروت: دارالکتب الاسلامیة، (1417ق).
  8. تاریخ مدینة دمشق. علی بن الحسن بن العساکر، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر، (1415ق).
  9. تاریخ‏گذاری حدیث روش‏ها و نمونه‏ها. ایگناس گلدزیهر و دیگران. به کوشش و ویرایش سید علی آقایی، تهران: انتشارات حکمت، (1394ش).
  10. الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف. عبدالعظیم بن عبد القوی المنذری، بیروت: دارالفکر، (1408ق).
  11. التمهید. یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر، المغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشؤون الاسلامیة، (1387).
  12. تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال. یوسف المزی، تحقیق: عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، (1406ق).
  13. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، محمد بن علی بن الحسین الصدوق، تحقیق: الخرسان، قم: منشورات الشریف الرضی، الطبعة الثانیة، (1368ق).
  14. الجعفریّات(الاشعثیّات). محمد بن محمد بن اشعث، تهران: مکتبةالسینوی الحدیثة، (بی‏تا).
  15. حدیث اسلامی خاستگاه‏ها و سیر تطور. هارالد موتسکی، به کوشش و ویرایش مرتضی کریمی‏نیا، قم: دارالحدیث، (1389ش).
  16. حدیث در نگاه خاور شناسان بررسی و تحلیل مطالعات حدیث شناختی هارالد موتسکی. فروغ پارسا، تهران: دانشگاه الزهراء. (1388ش).
  17. الخصال. محمد بن علی بن الحسین الصدوق، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیّة، (1403ق).
  18. ذکر اخبار اصبهان. احمد بن عبدالله ابی‏‏نعیم الحافظ الاصفهانی، لیدن المحروسه: چاپخانه بریل، (1934م).
  19. الرعایة فی علم الدرایه، زین الدین بن علی عاملی(شهید ثانی)، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، (1408ق).
  20. روضة المتقین فی شرح من لایحضر الفقیه. محد تقی المجلسی الاول، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، (بی‏تا)،
  21. السرائر، محمد بن منصور بن ادریس الحلی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، (1410ق).
  22. سنن ابی‏داود. ابی‏داود سلیمان بن الاشعث السجستانی. بیروت: دارالفکر، (1410ق).
  23. سنن الدارمی. عبدالله بن الرحمن الدارمی، دمشق: مطبعة الاعتدال، (1349ق).
  24. السنن الکبری. احمد بن الحسین البیهقی، بیروت: دارالفکر. (بی تا).
  25. شرح الاخبار. القاضی نعمان بن محمد بن منصور المغربی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الثانیة، (1414ق).
  26. صحیح ابن خزیمة. محمد بن اسحاق ابن‏ خزیمه، تحقیق: أعظمی، المکتب الاسلامی. (1412ق)،
  27. صحیح ابن‏حبان، محمد بن حبان بن احمد ابن حبان، مؤسسة الرسالة، (1414ق).
  28. صحیح البخاری. محمد بن اسماعیل البخاری، بیروت: دارالفکر، (1401ق).
  29. صحیح مسلم. ابو الحسین مسلم بن حجاج بن مسلم بن ورد النیشابوری،. بیروت: دارالفکر. (بی تا)،
  30. العین. خلیل بن احمد الفراهیدی، قم: مؤسسة دارالهجرة، الثانیة، (1409ق).
  31. غریب الحدیث. عبدالله بن مسلم بن قتیبه الدینوری، تحقیق: عبدالله الجبوری، قم: دار الکتب العلمیّة، (1408ق).
  32. الفقیه من لا یحضره الفقیه. محمد بن علی بن الحسین الصدوق، تهران: دارالکتب الاسلامیة. (1410ق).
  33. الکامل فی ضعفاء الرّجال. عبدالله بن عدی الجرجانی، بیروت: دارالفکر، الطبعة الثانیة. (1409ق).
  34. لسان العرب. محمد بن مکرم ابن منظور، ایران: نشر ادب الحوزة، (1405ق).
  35. لوامع صاحبقرانی. محمد تقی المجلسی الاول، تهران: انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم، (1414ق).
  36. مجمع البحرین، فخرالدین الطریحی، تهران: نشر مرتضوی، (1362ش).
  37. المحلی. علی بن احمد بن سعید بن حزم، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
  38. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. محمد باقر المجلسی، تصحیح هاشم رسولی، تهران: دارالکتب الاسلامیة. (1404ق).
  39. المستدرک علی الصحیحین. ابوعبدالله محمد بن عبدالله الحاکم النیشابوری، بیروت: دارالمعرفة، ( بی‏تا).
  40. مستدرکات مقباس الهدایة فی علم الدرایه، عبدالله مامقانی، قم: نشر دلیل ما، ( 1386ش).
  41. مسند ابن راهویه. اسحاق بن ابراهیم بن‏راهویه، المدینة المنورة: مکتب الایمان، (1412ق)،
  42. مسند ابی یعلی. احمد بن علی ابی‏یعلی الموصلی، تحقیق: حسین سلیم اسد، دارالمأمون للتراث، (1412ق).
  43. مسند الحمیدی. عبدالله بن زبیر الحمیدی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی، (1409ق).
  44. مسند. احمد بن محمد بن حنبل، بیروت: دار الصادر، (بی تا).
  45. مسند. الشافعی، محمد بن ادریس الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیة، (بی تا).
  46. مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد بن علی المقری فیومی، قم: دارالهجرة، (1414ق).
  47. المصنّف. عبدالله بن محمد بن ابی شیبة، تحقیق: سعید اللحام، بیروت: دارالفکر، (1409ق).
  48. المصنف، ابی بکر عبدالرزاق صنعانی، تحقیق الاعظمی، بی جا، (بی تا).
  49. المعجم الأوسط. ابوالقاسم سلیمان بن احمد الطبرانی، تحقیق: بدارالحرمین، نشر دارالحرمین، (1415ق).
  50. المعجم الکبیر. ابوالقاسم سلیمان بن احمد الطبرانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، (بی تا).
  51. معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة. محمود عبد الرحمن عبدالمنعم، القاهرة: دارالفضیلة. (بی‏تا).
  52. معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، مکتبة الاعلام الاسلامی، (1404 ق).
  53. معرفة السنن و الآثار. احمد بن الحسین البیهقی، بیروت: دار الکتب العلمیّة. (بی تا).
  54. معرفة علوم الحدیث. ابوعبدالله محمد بن عبدالله الحاکم النیشابوری، بیروت: دارالآفاق الحدیث. (1400 ق).
  55. مفردات نهج البلاغة. سید علی اکبر قرشی، تهران: نشر قبله، چاپ اول، (1377ش).
  56. المنتقی من السنن المسندة عن رسول‏الله(ص). ابومحمد عبدالله ابوالجارود، بیروت: دارالجنان، (1408ق).
  57. موارد الظمآن. علی بن­ابی­بکر الهثیمی، دار الثقافة العربیة، (1411ق).
  58. الموطأ. عبدالرحمن بن القاسم مالک بن أنس، بیروت: داراحیاء التراث العربی، (1402 ق).
  59. النص علی امیرالمؤمنین. السید علی عاشور، بی جا، (بی‏تا).
  60. هدایة الامة. محمدبن الحسن الحرالعاملی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، (1412ق).
  61. الوجیزة فی علم الدرایة. محمد بن حسین بهایی عاملی، من مخطوطات موقع مرکز الفقیه العاملی لإحیاء التراث. (بی تا).
  62. وسائل الشیعه. محمدبن الحسن الحرالعاملی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، (1414ق).
  63. وصول الأخیار الی اصول الأخبار، حسین بن عبدالصمد عاملی، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة. (1401ق).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 29 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار