نقش قاعدۀ زرین اخلاق در تعامل با غیر هم‌کیشان بر پایۀ روایات

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانش‌آموخته دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب

10.22034/hs.2020.13147

چکیده

قاعده زرینِ اخلاقی، از جمله قواعدی است که در میان همه ادیان - به ویژه ادیانِ ابراهیمی - حضور دارد. این قاعده، به شکل‌گیریِ گونه‌ای از ارتباطات و تعاملات بین پیروانِ ادیان مختلف و حتی بینِ افرادِ مختلفی که در دین و مذهب و اندیشه و ملیّت و زبان و ... یکسان نیستند کمک کرده است.
در این پژوهش دنبال این هستیم در کنار اشاره به برخی از آیات قرآن کریم به بررسی احادیث و روایاتی که می‌تواند این نظریه را تأیید کند پرداخته ایم و بدین نتیجه رسیدیم که قاعده زرین به عنوان یک قاعده کلی برای سلوک و تعامل با دیگران، معتبر است و با همراهیِ دیگر قواعدِ اخلاقی، نشان می‌دهد که اسلام، از پیروانِ خویش می خواهد تا با غیرِ هم‌کیشانِ خود، به گونه‌ای تعامل کنند که دوست دارند آنان با پیروان اسلام، تعامل نمایند. این قاعده می تواند موجبِ بهره مندیِ اقلیاتِ دینی و مذهبی از حقوق سیاسی‌شان گردد. همچنین برای خروج از این قاعده، نیازمندِ دلیل و استثنائاتی هستیم که مستند به ارزشهای مورد اهتمام اسلام است.

کلیدواژه‌ها


  1. الامالی، محمد بن حسن طوسی، قم: دار الثقافة، 1414ق.
  2. الامالی، محمد بن علی بن بابویه، تهران: کتابچی،1376ش.
  3. تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، ابن عساکر، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
  4. تحف العقول عن آل الرسول، ابن شعبه حرانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1363ش.
  5. تفسیر الکاشف، محمد جواد مغنیه، تهران: دار الکتب الاسلامی، 1424ق.
  6. التفسیر الکبیر، محمد بن عمر فخر رازی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،1420ق.
  7. تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حر عاملی، قم: موسسة آل البیت۷لإحیاء التراث، بی‌تا.
  8. تهذیب الاحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
  9. الخصال، محمد بن علی بن بابویه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1362ش.
  10. دراسات فی علم الأصول، سید ابوالقاسم خوئی، قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت۷، بی‌تا.
  11. درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، گنسلر، هری جی، ترجمه: حمیده بحرینی، ویراسته مصطفی ملکیان، تهران: آسمان خیال: نقد قلم، 1385ش.
  12. دلیل تحریر الوسیلة (کتاب احیاء الموات و اللقطه)، علی اکبر سیفی مازندرانی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
  13. رفع الغرر عن قاعده لا ضرر، محمدباقر خالصی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  14. زبدة الاصول، محمد صادق روحانی، تهران: حدیث دل، 1382ش.
  15. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، محمد بن احمد بن ادریس، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
  16. سنن ابن ماجة، محمد بن یزید بن ماجة، بیروت: دار الجیل، 1418ق.
  17. السیرة النبویة، عبد الملک بن هشام، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
  18. صحیح مسلم بشرح النووی، یحیی بن شرف نووی، قاهره: المطبعة المصریة بالأزهر، 1349ق.
  19. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج، بی‌جا، بی‌تا.
  20. عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، احمد بن محمد مهدی نراقی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375ش.
  21. فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین رب الأرباب، علی بن موسی بن طاووس، قم: موسسة آل البیت۷لإحیاء التراث، بی‌تا.
  22. فضائل أمیر المؤمنین۷، احمد بن محمد بن عقده، قم: دلیل ما، 1382ش.
  23. فقه الصادق۷(طبع قدیم)، محمد صادق روحانی، قم: مولف، بی‌تا.
  24. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
  25. کتاب من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
  26. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، محمود بن عمر زمخشری، بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.
  27. کشف المحجة یا فانوس‏، علی بن موسی بن طاووس، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1374ش.
  28. کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی، قم: دار الذخائر، بی‌تا.
  29. گنجینه‌ای از تلمود، آبراهام کهن، ترجمه امیرحسن صدری‌پور، تهران: اساطیر، 1390ش.
  30. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تهران: ناصر خسرو، بی‌تا.
  31. مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابوبکر هیثمی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408ق.
  32. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محمد باقر مجلسی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1404ق.
  33. مصباح الأصول (مباحث حج و امارات)، سید ابوالقاسم خوئی، قم: کتابفروشی داوری، بی‌تا.
  34. مصباح الفقاهة، سید ابوالقاسم خوئی، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1430ش.
  35. معانی الاخبار، محمد بن علی بن بابویه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق.
  36. المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد طبرانی، قاهره: مکتبه ابن تیمیه، بی‌تا.
  37. المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
  38. نهج البلاغة، شریف الرضی، ویراسته صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.
  39. الهدایة فی الأصول، سید ابوالقاسم خوئی، قم: موسسه فرهنگی صاحب الامر4، بی‌تا.
  40. «ادیان بزرگ، قاعده زرین و "دیگری"»، محمد کریمی‌لاسکی و احد فرامرز‌قراملکی، پژوهش‌نامه اخلاق، ش28، 1394ش، ص75–98.
  41. «اعلامیه به سوی یک اخلاق جهانی» در مهر ماندگار، مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر، 1395ش.
  42. «تأملاتی در کاربرد قانون زرین اخلاق در قرآن کریم»، حامد شیواپور و محسن اخباری، پژوهش‌نامه اخلاق، ش24، 1393ش، ص67–82.«فقه التطفیف، من التفسیر الاقتصادی إلی النهج الاجتماعی»، علی‌مظهر قراملکی، الإجتهاد و التجدید، ش11 -12، 1429ق، ص58 -75.
  43. «قاعده زرین در حدیث و اخلاق»، سید‌حسن اسلامی، علوم حدیث، ش45 -46، 1386ش، ص5 -33.
  44. Evans, C. Stephen. Kierkegaard’s Ethic of Love : Divine Commands and Moral Obligations. Oxford University Press, 2004.
  45. J.Gensler, Harry, Earl W.Spurgin, و Jams C.Swindal. Ethice Contemporary Readings. New York and London: Routledge.
  46. Neusner, Jacob, و Bruse Chilton. The Golden Rule, The Ethics of Reciprocity in World Religions. Lond on New York: Continuum International Publishing Group .
  47. Watlles, Jeffrey. The Golden Rule. New York: Oxford University Press, 1996.