آسیب‏ شناسی مبانی اعتبارسنجی روایات تفسیری معصومان:

بابایی, علی اکبر; مروجی طبسی, محمد علی

doi:10.22034/hs.2021.13154

آسیب‏ شناسی مبانی اعتبارسنجی روایات تفسیری معصومان:

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

² پژوهشگر

10.22034/hs.2021.13154

چکیده

یکی از منابع مهمّ تفسیر قرآن، روایات معصومان: است. با توجّه به وقوع جعل در میان برخی روایات، درباره لزوم اعتبارسنجی روایات منقول از ایشان:، اختلافی نیست، اما در اعتبارسنجی آن روایات و نتایج آن ناهمسانی فاحشی است. برخی با پذیرش سهل‏گیرانه، روایات نامقبول را مستند تفسیر قرار داده‏اند و برخی با ردّ شتابزده، روایات تفسیری فراوانی را از گردونه اعتبار بیرون رانده‏اند. آسیب‏های بسیاری که در اعتبارسنجی آن روایات رخ داده، ناشی از مبانی سست‏بنیاد برخی حدیث‏پژوهان است. این مقاله در صدد آسیب‏شناسی مبانی اعتبارسنجی روایات تفسیری برآمده و به تبیین آن‏ها پرداخته است که عبارت‏اند از: 1. قطعی‏الصدور پنداری همه روایات منقول از منابع پیشین، 2. انگاره تنافی غلوّ و وثاقت، 3. انگاره تلازم غلوّ راوی و برساختگی روایاتش، ۴. مشروط دانستن صحّت روایات تفسیری به بودن مضمون آن‏ها در قرآن، ۵. انحصارپنداری اعتبار خبر واحد به وثاقت مخبری، ۶. مشروط دانستن صحّت روایات تأویلی به مطابقت با سیاق.

کلیدواژه‌ها

مراجع

قرآن کریم
إثبات‌ الهداة، محمّد بن ‌حسن حرّ عاملی، بیروت: أعلمی، اوّل، 1425ق.
أجود التقریرات، سید ابوالقاسم خویی(تقریرات بحث نایینی)، قم: مطبعة ‌العرفان، اوّل، 1352ش.
إختیار معرفة‌ الرجال، محمّد بن ‌عمر کشّی، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، 1363ش.
ألإتقان فی علوم‌القرآن، عبدالرحمن ‌بن أبی‌بکر سیوطی، بیروت: دارالکتاب العربی، دوم، 1421ق.
ألإستبصار، محمّد بن ‌حسن طوسی، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیة، اوّل، 1390ق.
أوثق ‌الوسائل، موسی تبریزی، قم: کتبی نجفی، اوّل، 1369ق.
إیضاح‌ الفرائد، محمّد تنکابنی، تهران: مطبعة‌ الاسلامیة، اوّل، 1385ق.
آسیب‌شناسی حدیث، عبدالهادی مسعودی، تهران: سمت، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، دانشگاه قرآن و حدیث، سوم، 1397ش.
آسیب‌شناسی روایات تفسیری، محمّد تقی دیاری، تهران: سمت، اوّل، 1390ش.
بحار الانوار، محمّد باقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، دوم، 1403ق.
البحر المحیط، محمّد بن‌ بهادر زرکشی، بیروت: دارالکتب العلمیة، اوّل، 1421ق.
بحوث فی علم‌الأصول، سیّد محمود شاهرودی (تقریرات بحث سید محمد باقر صدر)، قم: موسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‏:، سوم، 1417ق.
بدائع ‌الافکار، حبیب الله رشتی، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، بی‌تا.
بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری، علی‌ اکبر بابایی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سمت، اوّل، 1391ش.
البرهان فی تفسیر القرآن، سیّد هاشم بن ‌سلیمان بحرانی، قم: مؤسّسة ‌البعثة، اوّل، 1374ش.
البرهان فى علوم‌ القرآن، محمّد بن‌ بهادر زرکشی، بیروت: دارالمعرفة، اوّل، 1410ق.
بصائر الدرجات، محمّد بن ‌حسن صفّار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، دوم، 1404ق.
تفسیر الصافی، محمّد محسن فیض کاشانى، تهران: مکتبة‌الصدر، دوم، 1415ق.
تفسیر القرآن ‌العظیم، ابن‌کثیر، بیروت: دار الکتب‌العلمیة، اوّل، 1419ق.
تفسیر فرات ‌الکوفی، فرات ‌بن ‌ابراهیم کوفی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد‌الإسلامی‏، اوّل، 1410ق.
تفسیر نور الثقلین، عبد على‌ بن‌ جمعة العروسى الحویزى، قم: اسماعیلیان، چهارم، 1415ق.
تنقیح ‌المقال، عبدالله مامقانی، بی‌جا، بی‌نا، اوّل، بی‌تا.
التوحید، محمّد بن ‌علی ‌بن ‌بابویه صدوق، قم: جامعه مدرّسین، اوّل، 1398ق.
توضیح ‌المقال فی علم ‌الرجال، علی کنی تهرانی، قم: موسسه علمى فرهنگى دارالحدیث‏، اوّل، 1421ق.
تهذیب ‌الاحکام، محمّد بن‌ حسن طوسی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چهارم، 1407ق.
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، تهران: ناصر خسرو، اوّل، 1364ش.
حدیث ضعیف، امین حسین‌پوری، قم: مؤسّسه علمی فرهنگی دارالحدیث، اوّل، 1392ش.
الحقّ ‌المبین فی تصویب ‌المجتهدین، جعفر کاشف ‌الغطاء، تهران: شیخ احمدشیرازی، اوّل، 1319ق.
خلاصة ‌الأقوال فی معرفة‌الرجال، علّامه حسن ‌بن ‌یوسف حلّی، نجف: دارالذخائر، دوم، 1411ق.
دراسات فی علم‌ الاصول، سید علی هاشمی شاهرودی (تقریرات بحث خویی)، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‏:، اوّل، 1419ق.
درر الفوائد، محمّد کاظم آخوندخراسانی، تهران: وزارة‌ الثقافة و الارشاد الاسلامی، اوّل، 1410ق.
الدرر النجفیة، یوسف ‌بن‌ احمد بحرانی، بیروت: دارالمصطفی، اوّل، 1423ق.
درس‌نامه وضع حدیث، ناصر رفیعی‌محمّدی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، اوّل، 1384ش.
الرافد فی علم‌ الأصول، منیر قطیفی (تقریرات بحث سیدعلی سیستانی)، قم: لیتوگرافی حمید، اوّل، 1414ق.
رجال ‌الطوسی، محمّد بن ‌حسن طوسی، قم: مؤسّسة النشر الإسلامی، سوم، 1373ش.
رجال ‌النجاشی، احمد بن ‌علی نجاشی، قم: مؤسّسة النشر الإسلامی، ششم، 1365ش.
الرسائل الاصولیة، محمّد باقر وحید بهبهانی، قم: موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی‏، اوّل، 1418ق..
الرسائل ‌الفقهیة، محمّد اسماعیل خواجویی مازندرانی، قم: دار الکتاب‌الإسلامی‌، اوّل، 1411ق.
روش‌شناسی تفسیر قرآن، علی‌ اکبر بابایی و...، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سمت، چهارم، 1388ش.
روش‌های تأویل قرآن، محمّد کاظم شاکر، قم: بوستان کتاب، دوم، 1381ش.
روضات ‌الجنات، محمّد باقر موسوی خوانساری، قم: مکتبة اسماعیلیان، ؟، بی‌تا.
روضة ‌المتّقین، محمّد تقی مجلسی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، دوم، 1406ق.
ریاض ‌العلماء، عبدالله افندی اصفهانی، قم: مطبعة ‌الخیام، اوّل، 1401ق.
السرائر، محمّد بن ‌أحمد بن ‌ادریس، قم: دفتر انتشارات إسلامی، دوم، 1410ق.
صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
الصواعق ‌المحرقه، احمد بن‌حجر هیثمی مکّی، قاهره: مکتبة ‌القاهرة (علی یوسف سلیمان)، دوم، 1965م.
علل ‌الشرائع، محمّد بن ‌علی ‌بن ‌بابویه صدوق، قم: داوری، اوّل، 1385ش.
عنایة الاصول، سیّد مرتضی حسینی فیروزآبادی، قم: فیروزآبادی، چهارم، 1400ق.
فرائد الأصول، مرتضی انصاری، قم: مجمع الفکر الإسلامی، نهم، 1428ق.
فرهنگ توصیفی حدیث، مریم قبادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوم، 1396ش.
فرهنگ دانشگاهی انگلیسی به فارسی، عبّاس آریان‌پور، تهران: امیرکبیر، ؟، 1373ش.
فرهنگ فارسی معین، محمّد معین، تهران: فرهنگ‌نما، 1387ش.
فوائد ‌الاصول، محمّد علی کاظمی (تقریرات بحث محمّد حسین نایینی)، قم: جامعه مدرّسین حوزه علمیه، اوّل، 1376ش.
الفوائد الرجالیة، سیّد محمّد مهدی بحرالعلوم، تهران: مکتبة‌الصادق7، اوّل، 1363ش.
الفوائد المدنیة، محمّد امین استرآبادی، قم: دفتر انتشارات اسلامى، دوم، 1426ق.
فهرست کتب ‌الشیعة، محمّد بن ‌حسن طوسی، قم: مکتبة المحقّق الطباطبایی، اوّل، 1420ق.
قاموس ‌الرجال، محمّد تقی شوشتری، قم: موسسة النشر الاسلامى‏، دوم، 1410ق.
القرآن‌ الکریم و روایات المدرستین، مرتضی عسکری، قم: کلّیة اصول ‌الدین، اوّل، 1374ش.
قرب ‌الاسناد، عبدالله بن‌ جعفر حمیری، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، 1413ق.
قواعد تفسیر، علی‌ اکبر بابایی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سمت، اوّل، 1394ش.
الکافی، محمّد بن ‌یعقوب الکلینی، تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
کتاب ‌المکاسب، مرتضی انصاری، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌، اوّل، 1415ق.
کفایة الأصول، محمّد کاظم آخوند خراسانی، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، 1409ق.
لبّ ‌اللباب فی علم ‌الرجال، محمّد جعفر استرآبادی، تهران: اسوه، اوّل، 1388ش.
لوامع صاحبقرانی، محمّد تقی مجلسی، قم: اسماعیلیان، دوم، 1414ق.
مبانی تفسیر روایی، محمّد فاکر میبدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اوّل، 1393ش.
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقى، قم: دارالکتب الاسلامیة، دوم، 1371ق.
المحصول، محمود جلالی (تقریرات بحث جعفر سبحانی)، قم: مؤسّسه امام صادق7، اوّل، 1414ق.
مرآة ‌ا لعقول، محمّد باقر مجلسی، تهران: دارالکتب ‌الاسلامیة، دوم، 1404ق.
مسند احمد، احمد بن‌حنبل، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
مشرق ‌الشمسین، بهاء الدین عاملی، مشهد: مجمع البحوث‌الإسلامیة‌، دوم، 1414ق.
مصباح ‌الاصول، محمّد سرور واعظ حسینی (تقریرات بحث سیّدابوالقاسم خویی)، قم: مؤسّسة احیاء آثار الامام ‌الخوئی، اوّل، 1422ق.
مطارح ‌الانظار، ابوالقاسم کلانتری (تقریرات بحث شیخ انصاری)، قم: مجمع الفکرالاسلامی، دوم، 1383ش.
معانی ‌الاخبار، محمد بن ‌علی ‌بن ‌بابویه صدوق، قم: دفتر انتشارات اسلامی، اوّل، 1403ق.
معجم رجال ‌الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، بی‌جا، بی‌نا، پنجم، 1413ق.
مفاتیح الاصول، سیّد محمّد طباطبایی مجاهد، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، 1296ق.
مفاتیح‌ الغیب، محمّد بن‌عمر فخر رازی، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، سوم، 1420ق.
ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، محمّد باقر مجلسی، قم: کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی، اوّل، 1406ق.
من لایحضره‌ الفقیه، محمّد ‌بن ‌علی ‌بن ‌بابویه صدوق، قم: دفتر انتشارات اسلامی، دوم، 1413ق.
منتهی ‌المطلب، علّامه حسن ‌بن ‌یوسف حلّی، مشهد: مجمع البحوث‌الإسلامیة‌، اوّل، 1412ق.
الموضوعات فی الآثار و الأخبار، هاشم معروف الحسنی، بیروت: دارالکتاب اللبنانی، اوّل، 1973م.
المیزان فی تفسیر القرآن، سیّد محمّد حسین طباطبایی، بیروت: مؤسّسة ‌الاعلمی، دوم، 1390ق.
نهایة الافکار، محمّد تقی بروجردی (تقریرات بحث ضیاء الدین عراقی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی، سوم، 1417ق.
نهایة ‌الداریة، محمّد حسین اصفهانی، بیروت: مؤسّسة آل‌البیت:، دوم، 1429ق.
الوافی، محمد محسن فیض کاشانى، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على7، اوّل، 1406ق.
الوافیة فی الاصول، عبدالله تونی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، دوم، 1415ق.
وسائل‌ الشیعة، محمّد بن ‌حسن حرّ عاملی، قم: مؤسّسة آل‌البیت:، اوّل، 1409ق.