روش‏های اعتبارسنجی منابع حدیثی با تکیه بر آثار شیخ صدوق

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‏آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث از دانشگاه مازندران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

3 عضو هیئت علمی / دانشگاه مازندران

چکیده

از ویژگی بارز احادیث شیعه انتقال مکتوب آن‏ها ‏است. از این رو یکی از روش‏های اعتبارسنجی نزد قدما، بررسی منابع حدیثی بوده است. شناخت روش‏های موجود در این نوع از اعتبارسنجی، نیازمند بررسی عملکرد قدما است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به ارائه روش‏هایی در تشخیص منابع مکتوب شیخ صدوق و نوع تعامل وی با این آثار پرداخته شده است. اعتبارسنجی شیخ صدوق در حوزه مکتوبات حدیثی قابل تقسیم به سه دسته‏اند: قبول اجمالی مصدر حدیثی، طرد تمام کتاب و قبول بخشی از آثار. در این تقسیم‏بندی‏ها عواملی مانند شناسایی صحت و سقم انتساب کتاب به نویسنده، مشایخ صاحب کتاب، نوع محتوای کتاب، روش تحمل و انتقال کتاب، میزان اعتبار نسخه کتاب و شخصیت راوی کتاب دخیل بوده است. به نظر می‏رسد عوامل مؤثر بر این دسته‏بندی‏ها بر سایر قدما نیز صدق ‏کند. 

کلیدواژه‌ها


  1. اصول الستة عشر، جمعی از علما، تحقیق: ضیاءالدین محمودی، نعمت الله جلیلی و مهدی غلامعلی، قم: دارالحدیث، ١٤٢٣ق.
  2. اعتبارسنجی احادیث شیعه (زیرساخت‏ها، فرایندها، پیامدها)، علی رضا حسینی شیرازی، تهران: سمت، ١٣٩٧ش.
  3. الامالی، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، تهران: کتابچی، ١٣٧٦ش.
  4. بازسازی متون کهن حدیث شیعه (روش، تحلیل، نمونه)، محمد عمادی حائری، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ١٣٨٨ش.
  5. تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، مجید معارف، تهران: کویر، ١٣٨٨ش.
  6. التوحید‏‏، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، محقق: هاشم حسینی، قم: النشر الاسلامی، ١٣٩٨ق.
  7. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، قم: دار الشریف الرضی، ١٤٠٦ق.
  8. جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد، جمعی از نویسندگان زیر نظر محمد تقی سبحانی، به کوشش علی حسینی‏زاده خضرآباد، تحقیق: پژوهشکده کلام اهل بیت:، قم: دارالحدیث، ١٣٩٥ش.
  9. جستارهایی در مدرسه کلامی قم، جمعی از نویسندگان زیر نظر محمد تقی سبحانی، به کوشش: حسن طالقانی، تحقیق: پژوهشکده کلام اهل بیت:، قم: دارالحدیث، ١٣٩٥ش.
  10. الخصال، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، محقق: علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی، ١٣٦٢ش.
  11. رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعة)، احمد بن علی نجاشی تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم: النشر الاسلامی، ١٤٣٩ق.
  12. الرجال، احمد بن حسین بن الغضائرى‏، قم‏: مؤسسه اسماعیلیان، ١٣٦٤ق.
  13. الرجال، محمد بن حسن طوسی، نجف: انتشارات حیدریه، ١٣٨١ق.
  14. روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی، محقق: حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، ١٤٠٦ق.
  15. سندشناسی: رجال کاربردی با شیوه بررسی اسناد روایات، مهدی غلامعلی، قم: دارالحدیث، ١٣٩٥ش.
  16. عیون أخبار الرضا7، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، محقق: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان، ١٣٧٨ق.
  17. الفهرست، محمد بن حسن طوسی، ‏نجف: المکتبة المرتضویة، بی‏تا.
  18. الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، محمد امین استرآبادی، تحقیق: الرحمتی الاراکی، قم: النشر الاسلامی، ١٤٢٤ق.
  19. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه، ١٤٠٧ق.
  20. کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، تحقیق: عبدالحسین امینی، نجف: المرتضویه، 1356ش.
  21. کتاب من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، محقق: علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی، ١٤١٣ق.
  22. کمال الدین و تمام النعمه، محمد بن علی بن حسین بن بابویه صدوق، محقق: علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، ١٣٩٥ق.
  23. معانی الأخبار، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، محقق: علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی، ١٤٠٣ق.
  24. میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه: علی قرایی و رسول جعفریان. قم: نشر مورخ، ١٣٨٦ش.
  25. نگاهی به دریا، احمد مددی موسوی، قم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، ١٣٩٣ش.
  26. وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، محقق: مؤسسة آل البیت:، قم: مؤسسة آل البیت:، 1414ق.
  27. «استثنای ابن الولید و تأثیر آن بر اعتبار بصائر»، علی‏رضا زکی‏زاده رنانی، حدیث حوزه، ١٣٩٣ش، شماره 4.
  28. «بازیابی متون کهن امامی در آثار شیخ صدوق»، محمد کاظم رحمتی، حدیث و اندیشه، ١٣٨٥ش، شماره 1.
  29. «توقیع» در دانشنامه جهان اسلام، محمد جواد شبیری زنجانی، ١٣٨٢ش.
  30. «جایگاه محمد بن صفار و کتاب بصائر الدرجات در میراث حدیثی شیعه»، جعفر رحیمی، مطالعات قرآن و حدیث سفینه، ١٣٩٣ش، شماره 45.
  31. «معیار اعتبارسنجی روایات از منظر قدما»، علی شاه حسینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث قم، ١٣٨٩ش.
  32. «معیارشناسی منابع حدیث و جایگاه آن در استناد و تخریج»، محمد مهدی احسانی فر، حدیث حوزه، ١٣٩٠ش، شماره 2.
  33. «نقد نگره تضعیف محمد بن عیسی بن یقطین»، علی اکبر ایزدی فرد، علی اکبر ربیع نتاج و مجتبی حسین نژاد، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ١٣٩٥ش، شماره 2.
  34. «نکاتی درباره اهمیت آثار صدوق»، محمد کاظم رحمتی، علوم حدیث، ١٣٨٢ش، شماره30.