اعتبارسنجی حدیث در اندیشه قاضی نعمان مغربی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 خیابان انسجام، کوچه ۱۴، فرعی ۳، پلاک ۵۴، طبقه سوم

2 دانشگاه کاشان

3 دانشگاه قم

چکیده

چکیده
کهن‌ترین و مهم ترین میراث روایی فرقۀ اسماعیلیه, آثار قاضی نعمان مغربی است که مؤلف آنها را بر اساس مصادر روایی شیعیان به خامه آورده است. بازخوانی اندیشۀ قاضی نعمان دربارۀ اعتبارسنجی روایات, تلاشی است برای شناخت میزان اعتبار میراثی از قرن چهارم, که با عنوان حدیث اسماعیلیه شناخته می‌شود. برای این منظور, افزون بر تحلیل مدعای مؤلف مبنی بر صحت روایات آثارش, اندیشۀ صحیح‌نگاری او با کاوش کامل در کتابهای دعائم الاسلام, الایضاح و شرح الاخبار وی مورد بررسی قرار گرفته و با ارائۀ نمونه‌های تطبیقی تحلیل شده است. مهمترین رسالت این نوشتار, کشف و تحلیل معیارهای اعتبار حدیث از نگاه مؤلف است. بر اساس این پژوهش, مؤلف بیش از آنکه معیارهایی برای اثبات صدور روایات از اهل بیت علیهم السلام در نظر داشته باشد، تلاش خود را بر بیان مراد واقعی اهل بیت علیهم السلام, غالبا از طریق جمع بین روایات مختلف, متمرکز ساخته است.

کلیدواژه‌ها


الاقتصار، نعمان بن محمد (قاضی نعمان)، تحقیق: عارف تامر، بیروت: دار الاضواء، 1996م.
الایضاح، نعمان بن محمد (قاضی نعمان)، بیروت: مؤسسة الأعلمی، اوّل، 1428ق.
بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسۀ الوفاء، دوم، 1403ق.
تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب، عماد الدین ادریس، تحقیق: محمد الیعلاوی، بیروت: دار المغرب الاسلامی، 1985م.
تاریخ و اندیشه‌‌های اسماعیلی در سده‌‌های میانه، فرهاد دفتری، ترجمه: فریدون بدره ‏‏ای، تهران: فرزان روز، 1381ش.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1405ق.
خاتمة مستدرک الوسائل، حسین بن محمد تقی نوری، تحقیق: مؤسسة آل البیت:، قم: مؤسسة آل البیت:، اوّل، 1416ق.
درس‏نامۀ تاریخ و عقاید اسماعیلیه، مهدی فرمانیان، قم: ادیان، 1389ش.
دعائم الاسلام، نعمان بن محمد (قاضی نعمان)، تحقیق: آصف فیضی، القاهرة: دار المعارف، 1383ق.
شرح الاخبار فی فضائل أئمة الأطهار، نعمان بن محمد (قاضی نعمان)، تحقیق: السید محمد الحسینی الجلالی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، اوّل، 1414ق.
الفهرست، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد القیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، اوّل، 1417ق.
فهرست اسماء مصنفی الشیعة، أحمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
فهرسة الکتب و الرسائل، إسماعیل بن عبد الرسول مجدوع، تحقیق: علی نقی منزوی، تهران: مکتبة الأسدی، 1966 م.
الفوائد الرجالیة، محمد مهدی بحر العلوم، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق، 1363ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة، سوم، 1363ش.
کتاب الصلاة، محمد علی اراکی، قم: مکتب المؤلف، 1421ق.
کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی ‏تا.
المجالس و المسایرات، نعمان بن محمد (قاضی نعمان)، تحقیق: الحبیب الفقی و إبراهیم شبّوح و محمد الیغلاوی، بیروت: دار المنتظر، اوّل، 1996م.
مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، محمد بن الحسین بن عبد الصمد (شیخ بهایی)، قم: مکتبة بصیرتی، 1398ق.
مصادر الأدب الإسماعیلیة، اسماعیل پونا والا، کالیفورنیا، 1977م.
مصباح الفقاهة، ابو القاسم خوئی، قم: مکتبة الداوری، اوّل، بی ‏تا.
معالم العلماء، محمد بن علی ابن شهر آشوب، بی ‏جا، 1380ق.