تحلیل مؤلفه ای رفق از دیدگاه لغت‌شناسان، اندیشمندان و منابع اسلامی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی اسلامی

2 استادیار

چکیده

پژوهش کنونی با هدف بررسی مفهوم رفق از دیدگاه لغت‌شناسان، اندیشمندان و منابع اسلامی انجام شده است. روش پژوهش ترکیبی از فقه اللغوی، همراه فقه القرآنی و فقه الحدیثی است؛ درباره یافته‌ها می‌توان گفت که لغت‌دانان رفق را نرمی و لطافت در امور می‌دانند که سبب تسهیل و آسا‌ن‌گیری می‌گردد و حسن انجام عمل را در پی دارد. تعریف کارشناسان محورهای حالت روانی(مانند لین)، موضوع رفق (همه اقوال و افعال) و نتیجه رفق ( مانند تأنی) شامل می‌شود. در تعریف اسلامی رفق به محورهای «لین و نرم‌خویی» به عنوان ویژگی‌روانی، «تسهیل و آسان‌گیری» و «رسیدن به مطلوب» به عنوان کارکرد و «امور اجتماعی و فردی» به عنوان موضوع و نیز «کرامت نفس» و «صلاح و مصلحت» پرداخته شد.
نتیجه آن که رفق ترکیبی از کرامت، انعطاف پذیری و آسان‌گیری در امور است. سایر تعبیرها در لغت، اصطلاح و متون دینی زیر مجموعه این سه هستند. لذا به علاقمندان این حوزه توصیه می‌گردد تا از این تعریف برای فعالیت-های پژوهشی، آموزشی و درمانی بهره گیرند.

کلیدواژه‌ها


احیاء علوم الدین، محمد بن محمد غزالی، ترجمه: محمد خوارزمی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1386ش.
اساس البلاغه، محمود بن عمر زمخشری، بیروت: دارصادر، 1414ق.
اصول الکافی، محمد بن یعقوب کلینی رازی، ترجمه: محمدباقر کمره‏ای، قم: نشر اسوه، چاپ سوم، 1375ش.
بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر مجلسی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
تاج‏ العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی حسینی زبیدی، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران: مرکزنشر آثار علامه مصطفوی، 1385ش.
تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ابوعلی ابن مسکویه رازی، ترجمه: مهدی نجفی، تهران: نورالثقلین، 1383ش.
تهذیب اللغه، محمد بن احمد ازهری، بیروت:‏ داراحیاء التراث العربی، 1412ق.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1404ق.
جمهرة اللغه، محمد بن حسن ابن درید، بیروت:‏ دارالملایین، 1413ق.
الرفق فی المنظور الاسلامی، ابوزلفی خزاعی، قم: ‏آل‏البیت لاحیاء‏التراث، 1425ق.
روان‏شناسی بالینی، حمید پور شریفی، تهران: نشر سنجش، 1386ش.
سنجش خانواده، رادنی نرس، ترجمه: حسن پاشا شریفی، باقر ثنایی، تهران: نشر سخن، چاپ اول، 1389ش.
شرح اصول الکافی، محمد صالح مازندرانی، تصحیح: علی عاشور، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، 1421ق.
شرح حدیث جنود عقل و جهل، روح الله خمینی، تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی=، 1385ش.
الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت: دارالملایین، بی‏تا.
الفروق فی اللغة، حسن بن عبدالله عسکری، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1400ق.
کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم: هجرت، چاپ دوم، 1429ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم بن منظور، بیروت: دارصادر، چاپ سوم، بی‏تا.
مبانی پارادایمی روش‏های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، محمد تقی ایمان، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1387ش.
محجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، مولی محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، بیروت: مؤسسه الاعلمی،1430ق.
المحکم و المحیط الاعظم، علی بن اسماعیل ابن سیده، تصحیح: عبدالحمید هنداوی، بیروت: ‏دارالکتب العلمیه، 1391ش.
المحیط فی اللغه، صاحب بن عباد، بیروت: عالم الکتب، بی‏تا.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، أحمد بن محمد فیومی، ‏ قم‏: مؤسسه ‏دار الهجرة، 1414ق.
معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، بی‏تا، 1421ق.
المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، قم: نشر صادق، 1387ش.
من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ۱۴۳۴ق.
منطق فهم حدیث، سید محمد کاظم طباطبایی، قم: نشر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی=، 1393ش.
موسوعة الاخلاق، عبدالقادر بن علوی، المملکة السعودیة: الدرر السنیة، 1434ق.
نضرة النعیم فی مکارم اخلاق الرسول الکریم، صالح ابن عبدالله ابن حمید، جده: ‏دارالوسیله، 1319ق.
النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، علی بن محمد بن اثیر، تحقیق: طاهر احمد زاوی، قم: دارالتفسیر، 1384ق.
«بررسی رفق و مدارا و حدود آن در قرآن و حدیث»، طاهره نظام آبادی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی اراک، 1388ش.
«چیستی حسن خلق و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، عباس پسندیده، مجله علوم حدیث، ش 66، 1391ش.
«رفق در روابط همسران‏ از منظر قرآن و حدیث و طراحی مقیاس آن»، عبدالله عمادی، دانشگاه قرآن و حدیث، پایان نامه ارشد، 1393ش.
«روش مفهوم‏شناسی موضوعات اخلاقی و کاربست آن در مفهوم حیا»، عباس پسندیده، مجله اخلاق وحیانی، ش 12، بهار و تابستان 1396ش.
«ساختار شخصیت از دیدگاه اسلام در چارچوب رویکرد صفت»، محمد صادق شجاعی، پایان نامه دکترا، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393ش.
«کاربرد نظریۀ حوزه‏های معنایی در بررسی مفهوم کرامت بر پایۀ منابع اسلامی»، محمود آزادی، مسعود آذربایجانی، محمد صادق شجاعی، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال 23، ش 3، 1398ش.
«مدارا و نقش آن در تحکیم خانواده»، علی توحیدی‏نژاد، نشریه حدیث حوزه، ش 6، 1392ش.
«مؤلفه‏های الگوی مدارا با همسر از دیدگاه اسلام»، اسماعیل ملکوتی‏خواه، نشریه مطالعات راهبردی زنان، ش52، 1390ش.
CATTELL.R (1949). The Sixteen Personality Factor Questionnaire. Champign.IL: Institute for Personality and Ability testing.