رفع توهم وضع از احادیث نسخه خطی «سلم درجات الجنه» با رویکردی بر شواهد و متابعات فریقین

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 علوم قرآن و حدیث-دانشکده ادبیات و معارف اسلامی- دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی- تهران- ایران

2 استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد تمام و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

وجود احادیث موضوعه از اصلی ترین آسیب ها، در منابع روایی فریقین می باشد. نسخه خطی «سلم درجات الجنّة» ابن مشهدی (م1125ق)، محدّث و مفسر بزرگ شیعه و صاحب تفسیر «کنز الدقایق»، از جمله منابع ارزشمند حدیثی در باب فضائل و مناقب حضرت علی (ع) می باشد. از مجموع چهل حدیثی که در این نسخه جمع آوری شده، نسبت به برخی از احادیث آن در باب رستگاری محبیّن ابی الائمه (ع) اتهام وضع زده شده است. با توجه به شواهد و متابعات فریقین و اعتبار سنجی سندی و متنی این روایات، صحت و سقم آنها به روش کتابخانه‌ای مورد تحلیل قرار گرفت و محرز گردید که وثاقت سندی برخی از اسناد احادیث مورد اجماع علمای فریقین نمی باشد؛ ولی با بیان دلایل عقلی و نقلی اثبات گردید که مضمون همه روایات از تواتر اجمالی برخوردار بوده، و دارای وثاقت صدوری می باشد. و بدین ترتیب پرده از تشکیک و تردیدها برداشته و صحت احادیث اثبات شد، و توهم وضع احادیث مذکور رفع گردید.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
إثبات الهداة، محمد بن حسن حُرّ عاملی، با مقدمه مرعشى نجفى، بیروت: مؤسسة الأعلمی، چاپ اول، 1422ق.
إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قاضی نورالله شوشتری، قم: مکتبه مرعشی نجفی، 1409ق.
إرشاد القلوب، حسن بن محمد دیلمی، قم: شریف رضی، چاپ اول، 1412ق،
إرواء الغلیل، محمد ناصر ألبانی، به إشراف زهیر شاویش، بیروت: مکتب إسلامی، چاپ دوم، 1405.
أسد الغابة، عز الدین علی بن محمد بن اثیر، بیروت: دار الفکر، 1409ق/ 1989م.
الأمالی، محمد بن حسن طوسی، مصحح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، چاپ: اول، 1414ق.
البرهان فی تفسیر القرآن، هاشم بن سلیمان بحرانی، قم: موسسه البعثه، بی‏تا.
بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، عمادالدین محمد طبری آملی، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۳ق.
بغیة الطلب فی تاریخ حلب، عمر بن أحمد بن عدیم، تصحیح: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر، بی‏تا.
بناء المقالة الفاطمیّة، أحمد بن موسى بن طاووس، تصحیح: علی عدنانی، قم: مؤسسة آل البیت، چاپ اول، ١٤١١ق.
بیان تلبیس الجهمیة، ابن تیمیه أحمد بن عبد الحلیم حرانی، مجمع ملک فهد، چاپ اول،‏ 1426ق.
تاریخ الإسلام، محمد بن أحمد ذهبی، تصحیح: بشار عوّاد معروف، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 2003م .
تاریخ بغداد و ذیوله، أحمد بن علی بغدادی، تصحیح: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق.
تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن ابن عساکر، تصحیح: عمرو بن غرامة عمروی، دار الفکر، 1415.
تأویل الآیات، شرف الدین على حسینی استرآبادى، استاد حسین ولى، قم: مؤسسة نشر إسلامی‏، 1409‏ق.
تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، جلال الدین ابوبکر سیوطی، تصحیح: أبو قتیبة نظر محمد الفاریابی، بی‏جا: دار طیبة، بی‏تا.
التسعینیة، ابن تیمیه أحمد بن عبد الحلیم حرانی، تصحیح: محمد العجلان، ریاض: مکتبة المعارف، چاپ اول، 1420ق.
التعلیق الرشیق فی التختم بالعقیق، إبراهیم بن محمد ناجی، تصحیح: جمال عزون، دار التوحید، چاپ اول، 1429ق.
تفسیر منسوب به امام عسکری، ابی محمد حسن بن علی عسکری ۷، قم: مدرسه إمام مهدی، 1409ق.
تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد قمی‏مشهدی، قم: دار الغدیر، 1423ق.
تفسیر نور الثقلین، عبد على بن جمعة عروسى حویزى، تصحیح: هاشم‏رسولى محلاتى، قم‏: اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
تفصیل وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، تصحیح: عبد الرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
تنزیه الشریعة المرفوعة، ابن عراق علی بن محمد کنانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1399ق.
التوحید، محمد بن علی صدوق، تصحیح: هاشم حسینی طهرانی، قم: جماعة مدرّسین حوزة علمیة، بی‏تا.
الحاوی للفتاوی، عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی، بیروت: دار الفکر، 1424ق.
حدیث أبی القاسم الحلبی، إسماعیل بن القاسم حلبی خیاط، مخطوط نُشر فی برنامه جوامع الکلم، چاپ اول، 2004م.
حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار، هاشم بن سلیمان بحرانی، مؤسسة معارف إسلامیة، بی‏تا.
الخرائج و الجرائح، قطب الدین راوندی، قم: مؤسسه امام مهدی به اشراف محمد باقر الابطحی، چاپ اول، 1409ق.
دانشنامه قرآن و حدیث، محمد محمدی ری شهری، قم: دارالحدیث، نوبت اول، 1390ش.
ذخیرة الحفاظ، محمد بن طاهر مقدسی شیبانی، تصحیح: عبد الرحمن فریوائی، ریاض: دار السلف، چاپ اول، 1416ق.
رجال الشیعة فی أسانید السنّة، محمّد جعفر طبسی، مؤسسة معارف إسلامیّة، بی‏تا.
رجال علامة حلی، حسن بن یوسف حلی، تصحیح: محمدصادق بحرالعلوم، نجف: دار الذخائر، چاپ دوم، 1411ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، تصحیح: موسی شبیری زنجانی، قم: موسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 1416ق.
روح البیان، إسماعیل حقی بن مصطفى إستانبولی حنفی، بیروت: دار الفکر، بی‏تا.‏
ریاض الابرار فی مناقب الأئمة الأطهار، نعمت الله جزایرى، بیروت: مؤسسة تاریخ عربی‏، 1427ق.
ریاض النضرة فی مناقب العشرة، أحمد بن عبد الله طبری، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، بی‏تا.
زیادات الجامع الصغیر، عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی، تصحیح: حسن رامز خالد، ریاض: مکتبة المعارف چاپ اول، ١٤٣١.
سیر السلف الصالحین، إسماعیل بن محمد أصبهانی، تصحیح: کرم بن حلمی، ریاض: دار الرایة، بی‏تا.
شرح أصول اعتقاد، هبة الله بن الحسن طبری رازی لالکائی، تصحیح: أحمد غامدی، سعودی: دار طیبة، چاپ هشتم، ١٤٢٣.
شرح الأخبار، نعمان بن محمد بن‏حیون، تصحیح: محمد حسینی جلالی، قم: مؤسسة نشر إسلامی، ۱۴۰۹.
الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، علی بن یونس نباطی، تصحیح: محمد باقر بهبودی، تهران: مکتبه المرتضویه، ۱۳۸۴ش.
العدة فی الاصول الفقه، أبو جعفر محمد بن حسن طوسی، تصحیح: محمد رضا انصاری، قم: ستاره، چاپ اول، 1417‏ق.
علل الشرائع، محمد بن علی صدوق، نجف: مکتبة الحیدریة، بی‏تا.
العلل المتناهیة، عبد الرحمن بن علی ابن جوزی، تصحیح: إرشاد الحق، پاکستان: إدارة علوم الأثریة، چاپ هشتم، 1401ق.
عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بدرالدین محمود بن احمد عینی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار، یحیى بن حسن ابن بطریق، قم: مؤسسة نشر اسلامی‏، 1407ق.
عوالم العلوم و المعارف، عبد الله بحرانی أصفهانی، ناشر: مؤسسة إمام مهدی ؟عج؟، بی‏تا.
عیون أخبار الرضا، محمد بن على صدوق، تصحیح: مهدی لاجوردی، تهران: جهان، بی‏تا.
غرر الاخبار و دُرَر الآثار فى مناقب ابى الائمة الاطهار، حسن بن محمد دیلمی، تصحیح: اسماعیل ضیغم‏، قم: دلیل ما، 1427ق.
فتح المغیث، شمس الدین محمد سخاوی، تصحیح: علی حسین علی، مصر: مکتبة السنة، چاپ اول، 1424ق.
فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد حمویی جوینی تصحیح: محمد باقر محمودی، قم: مؤسسه محمودی، بی‏تا.
فردوس الاخبار، شیرویه بن شهردار دیلمی‏همدانی، تصحیح: سعید بن بسیونی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ١٤٠٦ق.
الفصول المختارة من العیون و المحاسن، محمد بن محمد مفید، تصحیح: علی علم‏الهدی، قم: مؤتمر العالمی‏الفیه شیخ مفید، بی‏تا.
فضائل الصحابة، أحمد بن محمد شیبانی، تصحیح: محمد عباس وصی الله، بیروت: مؤسسة رسالة، چاپ اول، 1403ق.
فضائل أمیر المؤمنین، احمد بن محمد بن عقده، تصحیح: محمد حسین حرز الدین، قم: دلیل ما، ۱۳۸۲ق.
کشف الخفاء و مزیل الإلباس، إسماعیل بن محمد عجلونی، تصحیح: عبد الحمید بن أحمد، مکتبة العصریة، چاپ اول، ٢٠٠٠م.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی، تصحیح: هاشم رسولی و جعفر سبحانی، تبریز: بنی هاشمی، ۱۳۸۱ش.
الکشف و البیان، ثعلبی، أحمد بن محمد، تصحیح: محمد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، محمد بن یوسف گنجی، تهران: دار إحیاء تراث أهل البیت، بی‏تا.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تصحیح: محمد آخوندی و علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
کشف الیقین فی فضایل امیرالمؤمنین، حسن بن یوسف حلی، تصحیح: حسین درگاهی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی، تصحیح: عبدالله نعمت، قم: دار الذخایر، بی‏تا.
مائه المنقبه، ابن شاذان محمد بن احمد قمی، تصحیح: محمد باقر الابطحی، انتشارات أمیر، چاپ اول، 1407.ق
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، نور الدین علی بن أبی بکر هیثمی، تصحیح: حسام الدین قدسی، قاهره: مکتبة القدسی، 1414ق.
مجموع الفتاوى، ابن تیمیه أحمد عبد الحلیم حرانی، تصحیح: عبد الرحمن عاصمی، مدینه: مجمع ملک فهد،‏ 1416ق.
المحصول، فخر الدین محمد بن عمر رازی تصحیح: طه جابر فیاض علوانی، مؤسسة رسالة، چاپ سوم، 1418ق.
مختصر تاریخ مدینة دمشق لابن عساکر، ابن منظور انصاری، تصحیح: محمد بن مکرم، دمشق: دار الفکر، چاپ اول، 1402ق.
مدینة معاجز الائمه اثنی عشر، بحرانی، هاشم، تصحیح: عزت الله مولایی همدانی، موسسه معارف اسلامی، چاپ اول، 1413ق.
مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الاعمال، عبد الله مامقانی، بی‏نا، 1386ش.
المستدرک على الصحیحین، محمد نیشابوری، مصطفى عبد القادر، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نوری، بیروت: مؤسسة آل البیت، 1408ق.
المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب، ابن جریر طبری، تصحیح: احمد محمودى، قم: کوشانپور، چاپ اول، 1415ق.
معانی الأخبار، محمّد بن علی صدوق، دار المعرفة، بی‏تا.
المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد طبرانی، تصحیح: حمدی السلفی، قاهره: دار النشر، چاپ اول، ١٤١٥ق.
مکارم الاخلاق، رضی الدین حسن بن الفضل طبرسی، تصحیح: محمد حسین اعلمی، مؤسسة أعلمی، بی‏تا.
من لا یحضره الفقیه، محمد بن على صدوق، تصحیح: علی اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق
منابع الهدایه الصافیه المصدر، نورالدین ابولیحه، الانوار، چاپ اول، 1441ق.
مناقب آل ابی طالب، محمد بن علی ابن شهر آشوب، مؤسسة انتشارات علامه، بی‏تا.
المناقب، موفق بن احمد خوارزمی، تصحیح: مالک محمودی، قم: مؤسسة نشر إسلامی، ١٤١١ق.
منتقى من منهاج الاعتدال، محمد بن أحمد ذهبی، تصحیح: محب الدین خطیب، بی‏نا، بی‏تا.
منهاج السنة المحمدیة فی الرد على منهاج ابن تیمیة، عبدالرحمن عقیلی، کربلاء: العتبة الحسینیة، چاپ اول، 1435ق.
منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، حسن بن یوسف حلی، تصحیح: عبد الرحیم مبارک،
بی‏نا، بی‏تا.
الموضوعات، عبد الرحمن بن علی ابن جوزی، تصحیح: عبد الرحمن محمد عثمان، مدینه: محمد عبد المحسن چاپ اول، 1386ق.
نزهة المجالس و منتخب النفائس، عبد الرحمن بن عبد السلام صفوری، مصر: المطبعه الکاستلیة، 1283ق.
نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار، علی حسینی میلانی، قم: نشر آلاء، بی‏تا.
نهج البلاغة، أبو الحسن محمّد سید رضی، تصحیح: صبحی الصالح، لبنان: دار الکتاب، بی‏تا.
الوافی، ملا محسن فیض کاشانی، تصحیح: علامه ضیاء الدین، اصفهان: مکتبة امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.