در روزگار کلینی کاربست حیل در فقه اسلامی نظریهای شایع و فراگیر است و تقریباً در غالب ابواب فقهی حضور جدی دارد و اعتبار آن نزد جمهور فقیهان مسلّم و قطعی است. از جمله ادله طرفداران نظریه جواز حیل در مسأله زنای مریض، تبدیل مجازات حد زنا از شلاق به ترکه صدتایی از شاخه خرما با استناد به آیه (وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثًا فَاضْرِبْ بِهِ وَ لَا تَحْنَثْ) است. کلینی مضمون این دلیل را با اسانید خود از امام صادق۷ گزارش کرده است. اعتبارسنجی گزارشهای کلینی، تفاوتها و تمایزهای آن با دیگر گزارشهای موجود در جوامع حدیثی امامیه و اهل سنّت، مسأله اصلی این نگاشته است. برآیند پژوهش، مناقشه در یک گزارش کلینی است که تمایزها و تفاوتهای آن با سایر گزارشهای شیعی و اهل سنّت را ضمن چند فرضیه، تبیین نمودیم و در نهایت در طبقهبندی کلینی در زمره طرفداران پارادایم جواز حیل در استدلال به آیه فوق، در مسأله حد زنا مریض، تردید شده است.
کتاب الأحکام فی الحلال و الحرام، یحیى بن الحسین بن القاسم بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم ابن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب ، تحقیق: أبو الحسن علی بن احمد بن ابی حریصه، 1410ق.
الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، شیخ طائفه أبو جعفر محمّد بن حسن طوسى (460ق)، إعداد: سید حسن موسوى خرسان، بیروت: دار الأضواء، چاپ سوم، 1406 ق .
بحارالانوار، محمد باقر مجلسی(م 1111ق)، بیروت: مؤسسۀ الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.
پارادایم جمال یوسف (ع) در تفسیر قرآن، علی راد، مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1399.
تاریخ بغداد، خطیب بغدادی(م463ق)، تحقیق: عبدالقادر وفا، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق.
تذکرة الخواصّ (تذکرة خواصّ الاُمّة فی خصائص الأئمّة علیهمالسلام) ، یوسف بن فُرغلیّ بن عبداللّه المعروف بسبط ابن الجوزی (م 654 ق) ، تقدیم : السیّد محمّد صادق بحر العلوم ، طهران : مکتبة نینوى الحدیثة.
تفسیر الثوری، أبو عبد الله سفیان بن سعید بن المسروق الثوری، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1403ق.
تفسیر القرآن (تفسیر الصنعانی) ، عبد الرزاق بن همام الصنعانی (م 211 ق )، تحقیق: مصطفى مسلم محمد، ریاض: مکتبة الرشد للنشر والتوزیع ، چاپ اول، 1410 ق.
تفسیر نور الثقلین: عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة ، محمّد بن حسن حرّ عاملى (ت 1104ق) ، تحقیق: مؤسسه آل البیت علیهمالسلامقم: مؤسسه آل البیت علیهمالسلام ، 1414ق ، دوم.
تهذیب الأحکام فى شرح المقنعة ، أبو جعفر محمّد بن حسن معروف به شیخ طوسى (ت 460 ق) ، بیروت: دارالتعارف ، 1401ق، اول .
تهذیب الکمال، یوسف بن عبدالرحمن حافظ مزی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1425ق.
الخلاف، أبوجعفر محمد بن الحسن الطوسی (م 460 ق)، تحقیق: علی خراسانی و جواد شهرستانی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.
دراسات فی علم الدرایه (تلخیص مقباس الهدایة)، عبد اللّه مامقانى، تلخیص: علىاکبر غفارى، تهران: سمت، 1388.
دعائم الاسلام، ابو حنیفه قاضى نعمان تمیمى مغربى، تحقیق آصف بن على اصغر، بیروت: دار الارقم، 1418ق.
رجال النجاشی، أحمد بن علی نجاشی (م 450ق)، تحقیق: سید موسى شبیرى زنجانى، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ ششم، 1418 ق .
رسائل فی درایة الحدیث، ابو الفضل حافظیان، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1424ق.
الرواشح السماویّه، محمّد باقر حسینى استرآبادى، تحقیق: غلامحسین قصیریهها و نعمة اللّه جلیلى، قم: دار الحدیث، 1380.
تفسیر الآلوسى (روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم والسبع من المثانى) ، أبو الفضل شهاب الدین محمود آلوسىّ بغدادى (م 1270 ق) تحقیق محمود شکرى، بیروت: دارإحیاء التراث، چاپ چهارم، 1405ق .
«جریان شناسی فکری امامیه در خراسان و ماوراء النهر »، محمد تقی سبحانی و سید اکبر موسوی تنیانی، تحقیقات کلامی، شمارۀ 4، بهار 1393.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ابو جعفر محمّد بن منصور بن احمد بن ادریس حلّى (م 598 ق) ، تحقیق و نشر: مؤسّسه نشر اسلامى ـ قم ، چاپ دوم 1410 ق .
سنن ابن ماجة ، أبو عبداللّه محمّد بن یزید بن ماجه قزوینى (م 275 ق) ، تحقیق : محمّد فؤاد عبدالباقی ، بیروت : دارإحیاء التراث ، 1395 ق .
السنن الکبرى . أبی بکر أحمد بن الحسین بن علیّ البیهقی (م 458 ق) ، تحقیق: محمّد عبدالقادر عطا ، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1414 ق .
سید احمد مددی, شرح مکاسب محرمه سال 1389, ( سه‌شنبه ، 4 / 8 / 89 ، ج 19) .
سیر اعلام النبلاء ، أبو عبداللّه محمّد بن احمد ذهبى (م 748ق) ، تحقیق : شُعیب ارنؤوط ، بیروت : مؤسّسه رسالة ، چاپ دهم ، 1414 ق.
شرح صحیح مسلم، یحیى بن شرف نووى دمشقى (631 ـ 676ق)، بیروت: دارالکتاب العربى، 1407ق.
شواهد التنزیل ، عبید اللّه بن عبد اللّه النیسابوری (الحاکم الحَسَکائی) (ق 5 ق) ، تحقیق : محمّد باقر المحمودی ، تهران : وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی ، 1411 ق .
الصراط المستقیم إلى مستحقى التقدیم ، زین الدین أبو محمّد علىّ بن یونس العاملى البیاضى النباطى (م 877 ق) ، تحقیق : محمّد باقر البهبودى ، طهران: المکتبة المرتضویة، چاپ اول، 1384 ق.
«علل گسترش فقه حنفی در ماوراء النهر تا پایان عصر سامانیان», محمد عادل ضیایی و موسی عزیزی.
طبقات المحدّثین بإصبهان والواردین علیها ، عبد اللّه بن حبّان (م 369 ق) ، تحقیق: عبد الغفور عبد الحقّ البلوشی ، بیروت : مؤسسة الرسالة ، چاپ دوم، 1412 ق.
العلل، احمد بن حنبل (م241ق)، تحقیق: وصیالله، بیروت: المکتب الاسلامی، 1408ق.
عمدة القاری، أبو محمّد محمود بن أحمد العینی (م 855 ق) . تحقیق و نشر : دارإحیاء التراث العربی ـ بیروت.
غریب الحدیث ، أبو عبید قاسم بن سلام الهروی (م 838 ق)، حیدرآباد : وزارة المعارف، بیروت : دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1384 ق .
الفائق فی غریب الحدیث، أبو القاسم محمود بن عمر الزمخشری (م 583ق)، تحقیق و نشر: دار الکتب العلمیّة ـ بیروت، 1417ق.
فتح الباری ، أحمد بن علی العسقلانی (ابن حجر) (م 852 ق) ، تحقیق : عبد العزیز عبد اللّه بن باز ، بیروت : دار الفکر ، 1379 ق .
الفصول المختارة، أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد بن نعمان عکبرى معروف به شیخ مفید (م 413ق)، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، 1414 ق .
الفهرست، أبو الفجر محمّد بن إسحاق الندیم (م 438 ق) ، تحقیق: رضا تجدّد الحائری، تهران: مطبعة جامعة 1391ق .
الفهرست ، أبو جعفر محمّد بن حسن طوسى (م 460 ق)، تحقیق : شیخ جواد قیّومى، قم: مؤسّسه نشر اسلامى ، چاپ اول، 1417 ق.
قرب الإسناد، أبو العبّاس عبداللّه بن جعفر الحمیری القمّی (م بعد 304 ق)، تحقیق: مؤسّسة آل البیت علیهمالسلام، قم : مؤسّسة آل البیت علیهمالسلام، چاپ اول، 1413 ق .
کتاب من لا یحضره الفقیه، ابو جعفر محمّد بن علىّ بن حسین بن بابویه قمى معروف به شیخ صدوق (ت 381ق)، تحقیق: على اکبر غفّارى، قم: مؤسّسه نشر اسلامى، 1413 ق.
کتابهای منتشره از زیدیه », ص 168 – 169 .
الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، قم: دار الحدیث، 1387.
کتاب الصلاة مستند العروة الوثقى , تقریر : مرتضى البروجردی , ج 4 , ص 132 - 138 .
کنز العرفان فى فقه القرآن، أبو عبداللّه المقداد بن عبداللّه السیورى الحلّى (م 826 ق)، تحقیق : محمّد باقر البهبودى ، تهران : المکتبة المرتضویة ، چاپ اول، 1384 ق.
المبسوط فی فقه الإمامیّة ؛ أبو جعفر محمّد الحسن المعروف بالشیخ الطوسی (م 460ق) ، تحقیق: محمّد تقیّ الکشفی، طهران: المکتبة المرتضویّة، 1387 ش .
مجمع البیان، الفضل بن الحسن الطبرسی(م 548ق)، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول، 1406ق. و تهران: ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372ش.
محاسن التأویل، محمّد جمال الدین قاسمى، بیروت، داراحیاء التراث العربى [بىتا].
مددی , احمد , « تقریر دروس آیت الله سید احمد مددی درباره فضل » , خورشید شرق در سده سوم هجری: فضل بن شاذان نیشابوری, 770- 773 و 780 - 782 .
مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، علی بن جعفر العریضی، تحقیق: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1410ق.
المصنّف (المصنف لعبد الرزاق)، أبو بکر عبد الرزّاق بن همّام الصنعانی (م 211 ق)، تحقیق : حبیب الرحمن الأعظمی ، بیروت : منشورات المجلس العلمی، 1390ق.
المعارف، أبو محمّد عبد اللّه بن مسلم الدینوری (ابن قتیبة) (م 276 ق)، تحقیق: ثروت عکاشة، القاهرة : دار المعارف، چاپ دوم، 1388ق.
المعجم الکبیر ، سلیمان بن أحمد الطَّبَرانی (م 360 ق) ، تحقیق : حمدی عبد المجید السَّلَفی ، بیروت : دار إحیاء التراث العربی ـ ریاض : دار ابن الجوزی ، 1418 ق .
المقنع (المقنع للصدوق) ، أبو جعفر محمّد بن علیّ ابن بابویه القمّی (الشیخ الصدوق) (م 381 ق) ، تحقیق : مؤسّسة الإمام الهادی علیهالسلام، قم : مؤسّسة الإمام الهادى علیهالسلام، چاپ اول، 1415ق .
النهایة فی غریب الحدیث والأثر ، أبو السعادات مبارک بن مبارک الجزری المعروف بابن الأثیر (م 606 ق)، تحقیق : طاهر أحمد الزاوی، قم : مؤسسۀ إسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367 ش .
النهایه فى مجرد الفقه و الفتاوى، محمد بن حسن طوسى، بیروت: دار الکتاب العربى، 1390ق.
الوافی، محمّد محسن بن مرتضى الفیض الکاشانی (م 1091 ق)، تحقیق: ضیاء الدین الحسینی الإصفهانی، إصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علیّ علیهالسلام، چاپ اول، 1406 ق.
)