آموزه نفی صفات در احادیث شیعه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس فارابی

2 هیات علمی دانشگاه تهران-پردیس قم

چکیده

دیدگاه نفی صفات از ذات اقدس الهی، آموزه‏ای است که امروزه نظریه‏ای شاذّ تلقّی شده و نظریه اثبات صفت و عینیت آن با ذات، به عنوان تفسیر توحید صفاتی، به اهل بیت: نسبت داده می‏شود. این تحقیق درصدد پی‏جویی دیدگاه نفی صفات در روایات اهل بیت: است و به این نتیجه می‏رسد که حجم انبوهی از روایات شیعه، بر نفی صفات دلالت دارد و دیدگاه اثبات صفت، دیدگاه فلاسفه متأخّر است و به همین خاطر هر جا در روایات سخن از نفی صفات است، از سوی این اندیشمندان، دچار تأویل و توجیه شده ‏است. روایات نافی صفت را می‏توان در چهار محور دسته‏بندی کرد: روایات نفی صفت، روایات نفی توصیف، روایات نفی وساطت صفات (مثلاً عالمٌ لذاته به جای عالمٌ بعلم) و روایات دالّ بر حدوث اسماء.

کلیدواژه‌ها


  1. شرح نهج البلاغة، عبد الحمید بن هبة الله‏ ابن ابی الحدید معتزلی ، تحقیق:ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول ،1404 ق.
  2. أبکار الأفکار فی أصول الدین، سیف‌الدین آمدی ، تحقیق: احمد محمدمهدی، قاهره، دارالکتب، ۱۴۲۳ ق.
  3. الإحتجاج علی أهل اللجاج، احمد بن علی طبرسی ، محقق/مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403 ق.
  4. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محمد بن محمد مفید ، محقق/مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق.
  5. أسرار الآیات، ملا صدرا شیرازی ، تهران،انجمن حکمت و فلسفه، 1360 ش.
  6. أسرار الحکم، ملاهادی سبزواری ، مقدمه: صدوقی، تصحیح: کریم فیضی، قم، مطبوعات دینی، چاپ اول، 1383 ش.
  7. أصول المعارف، محمد بن مرتضی فیض کاشانی ، تعلیق و تصحیح و مقدمه: سید جلال الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1375 ش.
  8. الإلهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، جعفر سبحانی ،قم، المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، چاپ سوم، ۱۴۱۲ ق.
  9. الأمالی، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین ‌‌‌‌‌‌صدوق ، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376 ش.
  • انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، حسن بن یوسف حلّی ، تحقیق: محمد نجمی زنجانی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، 1363 ش.
  • بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم­السلام)، محمد باقر مجلسی ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  • بحوث فی الملل و النحل، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، بی‌تا.
  • بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة، سید محسن خرازى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ چهارم، 1417 ق.
  • البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة، محمدجعفر استرآبادی ، تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ ش.
  1. تحف العقول، حسن بن علی ابن شعبه حرانی ، محقق/مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم،۱۳۶۳ ق.
  • التعلیقات على شرح العقائد العضدیة، سید جمال الدین اسدآبادی ، تحقیق: دکتر عماره، بی‌جا، 1423 ق.
  • التمهید لقواعد التوحید، ابوالثناء حنفی ماتریدی ، تحقیق: عبدالحمید ترکی، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1995 ق.
  • التوحید، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین ‌‌‌‌‌‌صدوق ، تصحیح هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1398ق.
  • توضیح المراد، سید هاشم حسینى تهرانى‏، تهران، انتشارت شیخ مفید، چاپ سوم، 1365 ش.
  • حقائق المعرفة فی علم الکلام، احمد بن سلیمان، تصحیح: حسین بن یحیی، صنعاء، مؤسسة الإمام زید بن علی‏، چاپ اول، 1424 ق.
  • الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین، عبدالرحمن بن احمد جامی ، محقّق: عماد الدولة، بدیع الملک، تهران، دانشگاه پهلوی، 1358.
  • درخشان پرتوى از اصول کافى، سید محمد حسینی همدانی ، قم، چاپخانه علمیه، چاپ اول، 1363 ش.
  • الرسائل التوحیدیة، سید محمد حسین طباطبایی ، بیروت، مؤسسة ‌النعمان، 1419 ق.
  • ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، سید علی خان مدنی شیرازی ، قم، دفتر نشر اسلامی، 1409ق.
  • الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام، محمد بن مرتضی فیض کاشانی، دار اللوح المحفوظ، چاپ اول، 1425 ق.
  • شرح أصول الکافی، ملا صدرا شیرازی ، تحقیق: محمد خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1383 ش.
  • شرح الکافی (الأصول و الروضة)، محمد صالح بن احمد مازندرانى ، تحقیق و تصحیح: شعرانى، ابوالحسن‏، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382 ق.
  • شرح المواقف، میر سید شریف جرجانی ، افست قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1325 ق.
  • شرح توحید الصدوق، قاضی سعید قمی ، تصحیح و تعلیق: نجف‌قلی حبیبی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،چاپ اول، 1415 ق.
  • شرح نهج البلاغة، میثم بن علی بن میثم بحرانی ، چاپ دوم، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، 1362 ش.
  • عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس، احمد بن محمد بن صلاح ‌شرفى‏، صنعاء، دار الحکمة الیمانیّة، 1415 ق.
  • عقائد الإمامیة، محمد رضا مظفّر ، قمف انصاریان، چاپ دوزادهم، 1387 ش.
  • عیون أخبار الرضا علیه السلام، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین ‌‌‌‌‌‌صدوق ، محقق/مصحح: لاجوردی، مهدی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378 ش.
  • قواعد کلامی (توحید)، رضا برنجکار، مهدی نصرتیان اهور، قم، انتشارات دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۶.
  • الکافی، محمد بن یعقوب کلینی ، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیّة، چاپ چهارم، 1407 ق.
  • گوهر مراد، عبدالرزاق بن علی فیاض لاهیجی ، نشر سایه، 1383ش.
  • محاضرات فی الإالهیات، جعفر سبحانی ، تلخیص: علی ربانی گلپایگانی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)،چاپ یازدهم، 1428 ق.
  • مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محمد باقر مجلسی، تحقیق سید هاشم رسولى‏، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.
  • مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن الحسن طوسی ، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة چاپ اول، 1411 ق.
  • المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی ، قم، مؤسسة دار الهجرة، چاپ دوم، بی‌تا.
  • معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس ابن فارس ، مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
  • الملل و النحل، محمد بن عبدالکریم شهرستانی ، تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364 ش.
  • مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام، محمد بن علی ابن شهرآشوب مازندرانی ، قم، نشر علاّمه، چاپ اول، ۱۳۷۹ ق.
  • منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، قطب الدین سعید بن هبة الله راوندی ، تصحیح: سید عبداللطیف کوهکمری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1364.
  • نهج البلاغة (صبحی صالح)، محمد بن حسین شریف الرضی ، قم، هجرت، چاپ اول، 1414 ق.
  • الوافی، محمد بن مرتضی فیض کاشانی ، تحقیق و تعلیق ازآیت الله سید ضیاء الدین علامه‏، اصفهان، کتابخانه امیر المؤمنین‏ (علیه‌السلام)، چاپ اول، 1406 ق.
  • هدایة الأمة إلی معارف الأئمة، ابو جعفر خراسانی ، قم، مؤسسة البعثة، چاپ اول، 1416 ق.