بررسی تحلیلی رویکرد و محتوای منابع تاریخ ائمه (ع) (مطالعه گونه‏شناسانه و کمّی کتاب‏های الکافی، عیون اخبار الرضا (ع) و الارشاد

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن دانشگاه معارف اسلامی قم و دانش آموخته حوزه علمیه قم

چکیده

مقاله حاضر در پی برون رفت از رویه عمومی تحقیقات تاریخ اهل بیت: که در ‏بهره‏گیری از منابع، مراجعه‏ای یکسان و نه با درک کافی از محتوای آن‏ها صورت می‏گیرد، به این مسئله می‏پردازد که گزاره‏های تاریخی، در چه گونه‏هایی و با چه حجم و خصوصیاتی در منابع تاریخ‏نگاری روایی امامیه جای گرفته‏اند؟ بدین منظور، مطالعه موردی مضامین گزاره‏های تاریخی مهم‏ترین منابع روایی تاریخ اهل بیت: یعنی الکافی، عیون اخبار الرضا۷ و الارشاد، در دو مرحله گونه‏شناسی و بررسی کمی - تطبیقی، در دستور کار قرار گرفت. شناسایی مضامین مشترک اصلی و فرعی منابع، جایگاه هر منبع در پاسخ‏گویی به پرسش‏های تاریخ اهل بیت:، ‏دست‏یابی عینی و ملموس به اهداف مؤلفان و ارتباط اثر با نیازهای زمانه، تفاوت ماهوی تاریخ‏نگاری روایی با تاریخ‏نگاری عمومی مسلمانان و ضرورت و امکان سطح بندی تاریخ‏نگاری روایی امامیه از مهم‏ترین نتایج تحقیق پیش رو است

کلیدواژه‌ها


  1. ارزیابی تاریخنگاری شیخ صدوق در کتاب عیون اخبارالرضا(ع)، روح­الله توحیدی­نیا، قم: دفاع شده در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
  2. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
  3. اصول شناخت و روش تحقیق (با تکیه بر مطالعات تاریخی)، علیرضا علی احمدی؛ وفا غفاریان، فصلنامه علوم انسانی، 1382، ش46 و 47.
  4. اعلام الوری باعلام الهدی، فضل بن حسن طبرسی، قم: موسسه آل البیت، 1376.
  5. بایسته‌های هم‌گرایی ژرف­نگر در باب تاریخ‌نگاری روایی امامیه، روح الله توحیدی نیا، فصلنامه تاریخ اسلام، 1398، شماره76.
  6. بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان دانشگاه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، رامین حبیب زاده، تهران، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، 1384.
  7. بررسی تحلیلی تاریخنگاری روایی امامیه تا نیمه قرن پنجم، روح­الله توحیدی نیا؛ نعمت الله صفری فروشانی، فصلنامه تاریخ اسلام،1394، شماره 64.
  8. بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
  9. تأملاتی در علم تاریخ و تاریخ­نگاری اسلامی، حسن حضرتی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، 1392.
  10. دروس فی وضع الحدیث، ناصر رفیعی، قم: جامعه المصطفی العالمیه، 1388.
  11. دلائل الامامه، محمد بن جریر طبری شیعی(منسوب)، قم: نشر بعثت، بی‌تا.
  12. دوره شکل‌گیری تشیع دوازده امامی، آندره جی نیومن، قم: موسسه شیعه شناسی، 1386.
  13. روضه الواعظین، محمد بن حسن بن علی فتال نیشابوری، قم: منشورات شریف رضی، بی‌تا.
  14. شیخ مفید و تاریخ­نگاری اسلامی، قاسم خانجانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  15. شیوه تحقیق کیفی، خدیجه سفیری، تهران: انتشارات پیام پویا، 1378.
  16. طراحی تحقیقات اجتماعی، نورمن بیلی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی، 1389.
  17. عیون اخبار الرضا(ع)، صدوق، محمد بن علی بابویه قمی، تهران: نشر جهان، 1378.
  18. عیون المعجزات، حسین بن عبدالوهاب، قم: منشورات رضی، بی‌تا.
  19. فرق الشیعه، حسن بن موسی نوبختی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.
  20. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: اسلامیه، 1362.
  21. کلیومتریک(بهره گیری از دانش آمار در تاریخ)، مجموعه مقالات تاریخ و همکاری­های میان رشته­ای، مریم شیپوری، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1392.
  22. کمال الدین و تمام النعمه، صدوق، محمد بن علی بابویه قمی، تصحیح: على اکبر غفارى، قم: جامعه المدرسین، بی‌تا.
  23. مجموعه مقالات تاریخ و همکاری­های میان رشته­ای، تاریخ کمّی، فرانسوا فوره، ترجمه: مجتبی فاضلی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1395.
  24. من لا یحضره الفقیه، صدوق، محمد بن علی بابویه قمی، تحقیق: على اکبر غفارى، قم: جامعة المدرسین، 1404ق.
  25. نقش شیعیان در تدوین منابع تاریخ و سیره امامان اهل بیت(ع) (نظریه فرایند منطقی و جامع شکل­گیری منابع تاریخ و سیره امامان(ع)، روح­الله توحیدی­نیا، مجموعه مقالات برگزیده کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی، 1397.
  26. الهدایه الکبری، حسین بن حمدان خصیبی، تهران: موسسه بلاغ، 1365.