بررسی و نقد آرای آیة الله جوادی آملی درباره احادیث «صعب، مستصعب»

احمدی, علیرضا; طبیبی, علیرضا; ابراهیمی, ابراهیم; حسن بگی, علی

doi:10.22034/hs.2021.13280

بررسی و نقد آرای آیة الله جوادی آملی درباره احادیث «صعب، مستصعب»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی مقطع دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه دولتی اراک

² دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه اراک

³ استاد و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه

10.22034/hs.2021.13280

چکیده

اعجاب عبارت‏ها و عمق حقایق روایاتی معتبر از اهل بیت:، مشهور به «صعب، مستصعب»، گویای اهمّیّت و ضرورت فهم این گونه روایات از جنبه‏های گوناگون است؛ به گونه‏ای که به رغم آرای حدیث‏شناسان و پژوهش‏های چهار مقاله در این باره، می‏توان از زوایای دیگری به این موضوع پرداخت؛ مانند: «عقل»، «شهود قلبی» و نقش آن‏ها در ترسیم مفهوم جامع «تحمّل»، و.... این نوشتار، چنین زوایایی را از مسیر نقد و بررسی نظرهای آیة الله جوادی در باب این گونه روایات، به روش تحقیقی تحلیل کیفی محتوا و متّکی بر لغت‏شناسی اجتهادی، تشکیل خانواده حدیث و یافتن قرینه‏های درون‏متنی و برون‏متنی رصد نمود و دریافت که عقل و ابعاد آن و همچنین شهود قلبی، در مفهوم جامع «تحمّل»، با هم پیوندی ناگسستنی دارند. تعابیر«أمرَنا»، «حَدیثَنا» و...، ذیل مقام خلیفه اللّهی تامّ اهل بیت:، قابل جمع است و ....

کلیدواژه‌ها

مراجع

قرآن کریم.
الاختصاص، مفید، محمد بن محمد، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، چ1، 1413ق.
ادب فنای مقربان ، جوادی آملی، عبداله، قم، موسسه اسراء، چ10، 1388ش.
اصول سته عشر، عده ای از علماء، قم، موسسه دار الحدیث، چ1، 1381ش.
اصول الفقه، مظفر، شیخ محمدرضا، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی خوزه علمیه قم، چ4، 1371ش.
امالی (للصدوق)، ابن بابویه ،محمد بن علی، تهران ، کتابچی ، چ6، 1376ش.
الامامة الاهیه( بحوث شیخ محمد السّند)، بحر العلوم، سیّد محمّد علی، بی جا، بی نا، بی تا.
امام شناسی، حسینی طهرانی، محمّد حسین، انتشارات حکمت، چ1، 1409ق.
الانوار الحیریة و الاقمار البدریة الاحمدیة، بحرانی ، یوسف ابن احمد، بی جا، بی تا.
بحار الانوار، مجلسی، محمدباقر ، بیروت، داراحیاء لتراث العربی، چ2، 1403ق.
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، صفار، محمدبن حسن، قم، مکتبه آیت اله المرعشی النجفی، چ2، 1404ق.
تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، محمّد ابن محمّد مرتضی، بیروت، دارالفکر، چ1، 1414ق.
ترجمه تفسیر المیزان، طباطبایی، محمّد حسین، مترجم: موسوی، محمّد باقر، قم، جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ5، 1374ش.
تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن، طیب، عبدالحسین، تهران، اسلام، چ2، 1369ش.
تفسیرتسنیم، جوادی آملی، قم، موسسه اسراء، چ8، 1388ش.
تفسیر سوره حمد، عاملی، سیدجعفر مرتضی، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، چ2، 1420ق.
تفسیر فرات الکوفی، کوفی، فرات ابن ابراهیم، تهران، موسسه طبع و نشر وزارت ارشاد اسلامی، چ1، 1410ق.
تفسیر الکشف و البیان( تفسیر ثعلبی)، ثعلبی، احمد بن محمد، بیروت، داراحیاء لتراث العربی، چ1، 1422ق.
تفسیر قرآن در قرآن ، جوادی آملی، عبداله، قم، موسسه اسراء، چ8، 1388ش.
تفسیر مخزن العرفان فی علوم القرآن، نصرت بیگم، امین، بی جا، بی نا، چ1، بی تا.
توحید در قرآن، جوادی آملی، عبداله، قم، موسسه اسراء، چ1، 1383ش.
تهذیب اللغه ، ازهری، محمّد ابن احمد، بیروت ، دار احیاء التراث العربی، چ1، 1421ق.
جمهرة اللغة، ابن درید، محمّد ابن حسن، بیروت، دارالعلم الملایین، چ1، 1988م.
الخرائج و الجرائح ، قطب الدین راوندی ، سعید، قم ، موسسه امام مهدی (عج)، چ 1، 1409ق
الخصال ، ابن بابویه،محمد ابن علی، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، چ1، 1362ش.
رسائل آل طوق القطیفی، قطیفی، احمد ابن صالح، بیروت، دار المصطفی لاحیاء التّراث، چ1، 1422ق.
روضه الواعظین و بصیره المتعظین (ط-قدیمه)، نیشابوری، محمّد ابن احمد، قم، انتشارات رضی، چ1، 1375ش.
روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه ، مجلسی، محمد تقی ، قم، موسسه فرهنگ اسلامی کوشانبور، چ2، 1406ق.
سرچشمه اندیشه، جوادی آملی، عبداله، قم، موسسه اسراء، چ3، 1386ش.
شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم، آقا جمال خوانساری، محمّد ابن حسین ، تهران، دانشگاه تهران، چ4، 1366ق.
شرح اصول الکافی، صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ1، 1383ش.
شرح الدّمایینی علی مغنی اللبیب، ابن دمایینی،محمّد ابن ابی بکر، بیروت، موسسة التاریخ العربی، چ1، بی تا.
شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید، ابن ابی الحدید، عبدالحمید، قم، مکتبة آیت اله المرعشی النّجفی، چ1، 1404ق.
شرح الکافی – الاصول و الروضة، مازندرانی، مولی صالح ابن احمد، تهران، مکتبة الاسلامیه، چ1، 1382ق.
الصحاح ، تاج اللغة و صحاح العربیة، جوهری، اسماعیل ابن حماد، بیروت، دار العلم الملایین، چ1، 1376ق.
الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعوّل، مشهد مقدّس، موسسة آل البیت (ع)لاِحیاء التراث العربی، چ1، 1384ش.
عیون اخبار الرضا(ع)، ابن بابویه، محمّد ابن علی، تهران، نشر جهان، چ1، 1378ق.
الغدیر، امینی ، عبدالحسین، بیروت، دارا لکتب العربی، 1397ق.
غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، قم، دارالکتب الاسلامیه، چ2، 1410ق.
الغیبه للنعمانی ، ابن ابی زینب،محمد ابن ابراهیم، تهران، نشر صدوق، چ1، 1397ق.
الفروق فی اللغه، عسگری، حسن بن عبداله، بیروت، دارآفاق الجدیده ، چ1، 1400ق.
الکافی، کلینی ، محمد بن یعقوب، تهران، دار الکتب الاسلامیه ، چ 4، 1407ق.
کتاب سلیم ابن قیس هلالی، هلالی، سلیم ابن قیس، قم، الهادی، چ1، 1405ق.
کتاب العین، خلیل ابن احمد فراهیدی، قم، نشر هجرت، چ2، 1409ق.
کنزالعمّال فی سنن الاقوال، متقّی هندی، علی بن حسام الدّین، بیروت، موسسه الرساله، چ5، 1401ق.
مبادی العربیه فی الصرف و النحو، شرتونی، رشید، قم، دار العلم، چ3، 1387ش.
مجمع البحرین، طریحی، فخر الدّین ابن محمّد، تهران، مرتضوی، چ3، 1375ش.
المحکم و المحیط الاعظم، ابن سیده، علی ابن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، چ1، 1421ق.
المحیط فی اللغة، صاحب، اسماعیل ابن عباد، بیروت، عالم الکتب، چ1، 1414ش.
مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، مجلسی، محمد باقر، تهران، دار الکتب الاسلامیه ، چ2، 1404ق.
مستدرک الوسائل و متنبط المسائل ، نوری، میرزا حسین، بیروت، موسسه آل البیت(ع)، چ1، 1408ق.
مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین(ع)، برسی، رجب ابن محمّد حافظ، بیروت، اعلمی، چ1، 1422ق.
معانی الاخبار، همو، ابن بابویه،محمد ابن علی، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، چ1، 1403ق.
معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، احمد ، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی، چ1، 1404ق.
مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، حسین ابن محمّد، بیروت، دار القلم، چ1، 1412ق.
المناقب (للعلوی)/الکتاب العتیق، علوی، محمد بن علی ابن الحسین، قم، دلیل ما، چ1، 1428ق.
مناقب آل ابی طالب(ع)( لابن شهر آشوب)، ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، قم، علامه، چ1، 1379ق.
المناقب ( للعلوی) ، الکتاب العتیق ، علوی، محمد ابن علی ابن الحسین، قم، دلیل ما، چ1، 1428ق.
المناهج التفسریه فی علوم القرآن، سبحانی، جعفر، قم، موسسه الامام الصادق (ع)، چ2، 1422ق.
نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین ( الفیض) ، فیض کاشانی ، محمدمحسن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ1، 1371ش.
نهج البلاغه للصبحی صالح، الشریف المرتضی، محمد ابن حسین، قم، هجرت، چ1، 1414ق.
مقاله : تحلیل معنایی حدیث «امرنا صعب، مستصعب»، مرتضوی ، سید محمّد و حسن زاده ، مهدی، پژوهشنامه نهج البلاغه ، سال 1394، ش 9.
مقاله: احادیث صعب و مستصعب، مسعودی، عبدالهادی، علوم حدیث، 1394، ش 75.
مقاله : احادیث صعب و مستصعب و چگونگی تعامل با آنها ، پیروز فر، سهیلا و شاه پسند، الهه، پژوهش های قرآن و حدیث، 1390، ش 2.
مقاله: معنا شناسی روایات صعب و مستصعب، خوش فر، محسن، دو فصلنامه اندیشه حدیث، 89-1388، ش 8 و9، صص 127-110.
المحاسن، برقی ، احمد ابن محمّد بن خالد، قم، دار الکتب الاسلامیه، چ2، 1371ق.
المیزان فی علوم القرآن، طباطبایی، محمّد حسین، لبنان، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چ2، 1390ش.
الوافی، فیض کاشانی، محمّد محسن بن شاه مرتضی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین (ع)، چ1، 1406ق