امتیاز آرای تفسیری اصحاب ائمّۀ اطهار(علیهم السلام) و معرفی شماری از آنان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

10.22034/hs.2021.50019.3097

چکیده

عالمان علوم قرآنی، مفسران از اصحاب پیامبر اکرم (ص) را طبقه‌ای ممتاز دانسته‌ و برای مطالب تفسیری آنان اعتباری ویژه قائل شده‌اند و با توجه به اینکه ائمّۀ اطهار (ع) در تفسیر، قائم‌مقام رسول خدا (ص) هستند، مفسران از اصحاب آنان نیز در تفسیر قرآن جایگاه ویژه‌ای دارند و آرای تفسیری آنان نیز دارای امتیاز ویژه‌ای است ؛ زیرا امکان بهره‌مندی از آموزه‌های تفسیری امامان در کاهش خطای تفسیری و نزدیک شدن به معانی واقعی قرآن مؤثر است و ازاین‌رو شناخت مفسران دانش‌آموخته از ائمّه می‌تواند در صحت و اتقان تفسیر قرآن مؤثر باشد؛ ولی به امتیاز آنان توجه نشده و حتی با عنوان "مفسران دانش‌آموخته از ائمّه" از آنان یاد نشده است. در این مقاله نخست با تحلیل برخی روایات معتبر و مقبول نزد فریقین امتیاز این دسته از مفسران و همسانی جایگاه تفسیری آنان با مفسران از اصحاب پیامبر (ص) تبیین و سپس با استفاده از منابع معتبر فریقین به معرفی اجمالی شماری از آنان پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم
الاتقان فی علوم القرآن، جلال الدین سیوطی، بیروت: دار ابن کثیر، 1407ق.
اثبات الهداة، محمد بن حسن حرّ عاملی، قم: المطبعة العلمیة، بی‏تا.
اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، محمد بن الحسن طوسی، قم: مؤسسة آل البیت، 1404ق.
الأعلام، خیرالدین زرکلی، بیروت: دارالعلم للملایین، 1992م.
اعیان الشیعة، سید محسن امین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ]بی تا[.
ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، اسماعیل پاشا بغدادی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، 1413ق.
بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1419ق.
البرهان فی علوم القرآن، محمد بن عبدالله زرکشی، بیروت: دارالمعرفة، بی‏تا.
تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، سید حسن صدر، تهران: منشورات الاعلمی، بی‏تا.
التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن الحسن طوسی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1411ق.
تفسیر العیاشی یا التفسیر، محمد بن مسعود عیّاشی، تهران: مکتبة علمیة اسلامیة، بی‏تا.
تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم رازی، مکّة المکرّمة: مکتبة نزار المصطفی الباز، 1419ق.
تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، بیروت: دارالمعرفة، 1415ق.
تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، بیروت: دارالسرور، 1411ق.
تفسیر فرات الکوفی، فرات بن ابراهیم کوفی، تهران: مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1416ق.
التفسیر و المفسرون، محمدحسین ذهبی، بی‏جا: بی‏نا، بی‏تا.
تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، بی‏جا: بی‏نا، بی‏تا.
تهذیب التهذیب، ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالفکر، 1404ق.
تهذیب الکمال، یوسف مزی، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
جامع الاخبار و الآثار عن النبی و الائمه الاطهار، سید‏ محمد ‏باقر ابطحی، کتاب القرآن، القسم الاول، قم: مؤسسه الامام المهدی، 1411ق.
الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، جلال الدین سیوطی، بیروت: دار الفکر، 1401ق.
جوامع الجامع، فضل بن حسن طبرسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، 1421ق.
الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقابزرگ تهرانی، بیروت: دارالاضواء، 1403ق.
رجال الطوسی، محمد بن الحسن طوسی، قم: جامعه مدرسین، 1415ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1413ق.
زاد المسیر فی علم التفسیر، ابن جوزی، بیروت: دارالفکر، 1407ق.
سعد السعود علی بن موسی بن طاووس، قم: بوستان کتاب، 1422ق.
السنن الکبری، ابوبکر بیهقی، حیدر آباد دکن: بی‏نا، 1352.
شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، بیروت: دار احیاء التراث العربیّة، 1385ق.
طبقات المفسرین، محمد بن علی داوودی، قاهره: مکتبة وهبه، 1415ق.
طبقات مفسران شیعه، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: دفتر نشر نوید اسلام، 1371.
فتح الباری شرح صحیح البخاری، ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1418ق.
فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد حموینی، بیروت: مؤسسة المحمودی، 1398ق.
الفهرست، ابن ندیم، بی‏جا: بی‏نا، بی‏تا.
الفهرست، محمد بن الحسن طوسی، قم: منشورات الشریف الرضیّ، بی‏تا.
قرآن در اسلام، سید محمدحسین طباطبایی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1361ش.
کتاب الله و اهل البیت فی حدیث الثقلین، لجنة التحقیق فی مسالة الامامة، مدرسة الامام باقرالعلوم۷، قم: دلیل ما، 1422ق.
الکشّاف، محمود بن عمر زمخشری، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
کشف الظنون، حاج خلیفه، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
مجمع البیان، فضل بن حسن طبرسی، بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1415ق.
المستدرک علی الصحیحین، ابوعبداللَّه حاکم نیشابوری، بیروت: دار المعرفة، بی‏تا.
معانی الاخبار، محمد بن علی صدوق، قم: جامعه مدرسین، 1361ش.
معجم المؤلفین تراجم مصنفی الکتب العربیّة، عمررضا کحاله، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، قم: مدینة العلم، 1409ق.
المعیار و الموازنه، ابو جعفر اسکافی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: بی‏نا، 1402ق.
مکاتب تفسیری، علی اکبر بابایی، جلد اول، قم: سمت، 1381.
من لایحضره الفقیه، محمد بن علی صدوق، تهران: دارالکتب الاسلامیّة، 1390ق.
نورالثقلین، عبد علی بن جمعه حویزی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1412ق.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرّ عاملی، طهران: مکتبة الاسلامیة، 1367.
هدیة العارفین(اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، اسماعیل پاشا بغدادی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، 1413ق.
«تأملی در روایات نکوهش عبدالله بن عباس در برخی منابع متقدم شیعی»، سیدجعفر صادقی، عبدالهادی فقهی زاده، علیرضا دل افکار، علوم حدیث، قم: سال 22، شماره 1. 1375.