بررسی سندی و محتوایی حدیث «المَرأةُ شرٌ کُلُّها»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 جامعه الزهرا

2 مرکز تربیت مدرس صدیقه کبری سلام الله علیها

10.22034/hs.2021.13326

چکیده

از چالش ‏های جدی فرا‏روی اندیشمندان مسلمان، وجود احادیثی در نکوهش زنان است که بازپژوهی آن‏ها می ‏تواند نقش مؤثری در تببین جایگاه زن در اندیشه اسلام داشته باشد. روایتی که زن را شر معرفی می‏ کند، از این جمله است. این حدیث در بین مصادر حدیثی و تاریخی، اولین بار در نهج‏ البلاغه و با مفهومی مشابه در کتب متأخر از نهج‏ البلاغه آمده است. فارغ از مباحث سندی، ابهام در دلالت روایت، دیدگاه ‏های متفاوتی را در مواجه با این روایت شکل داده است؛ برخی روایت را جعلی دانسته و برخی آن را مطلقاً پذیرفته ‏اند. خارجیه بودن قضیه و عرضی بودن مفهوم شر، نیز برای در امان ماندن از ابهام روایت، نقل شده است. به نظر می‏رسد ضعف سندی از یک سو و عدم سازگاری این حدیث با آموزه ‏های قرآن و سایر روایات و نیز تعارض با سیره عملی معصومان (ع) از سوی دیگر، مانع از انتساب این حدیث به امام علی (ع) خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  1. قران کریم
  2. کتاب مقدس (تورات)، (بی­تا)، (بی­نا)، (بی­جا)
  3. کتاب مقدس (انجیل مقدس)، 1895م، لندن، دار السلطنه
  4. الإعجاز والإیجاز، عبدالملک ابومنصور الثعالبی، القاهرة، مکتبة القرآن ، بی­تا
  5. اخلاق جنسیت در حدیث «خصال النساء»، سید حسن اسلامی، علوم حدیث، سال سیزدهم، شماره سوم و چهارم
  6. بحار الأنوار، محمد باقر‏ مجلسى،‏ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ‏1403ق
  7. بهجه­المجالس و أنس­المجالس،یوسف بن عبدالله النمری القرطبی المالکی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1402ق
  8. پرسش و پاسخ، بی­جا، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی­تا
  9. پیام امام امیر المومنین علیه­السلام‌، ناصر مکارم شیرازى، تهران: دار الکتب الاسلامیه‌، چاپ اول، 1386
  10. تاریخ اسلام، مهدی پیشوایی، قم: نشر معارف، چاپ سی و نهم، 1398
  11. تاریخ تمدن، ویل دورانت، ترجمه: جمعی از مترجمان، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ ششم، 1378
  12. تحفة­الأحوذی بشرح جامع­الترمذی، أبوالعلا محمد مبارکفوری، بیروت: دار الکتب العلمیة،1410ق
  13. تحفة­الملوک، على بن ابى حفص بن فقیه محمود اصفهانى، تصحیح علی­اکبر احمدی دارانی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1382
  14. تفسیرنمونه، ناصر مکارم شیرازى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، 1371
  15. التمثیل والمحاضرة، عبدالملک ابو منصور الثعالبی، بی­جا، الدار العربیة للکتاب، چاپ دوم، 1401ق
  16. تمدن اسلام و عرب، گوستاو لبون فرانسوی، ترجمه: سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: علمی، چاپ سوم، 1318
  17. جامع أحادیث الشیعه، آقا حسین بروجردى، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول‏‏، 1386
  18. جایگاه و حقوق زن در هندوئیسم و قوانین جدید هند، نسرین توکلی، پژوهش­نامه علوم اجتماعی، 1389، شماره اول
  19. درس­هایی از نهج­البلاغه، حسین­علی منتظری، تهران، سرایی، 1397
  20. دعائم الإسلام‏، نعمان بن محمد مغربى ابن حیون، قم: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام‏‏، 1385ق
  21. ربیع­الأبرار و نصوص­الأخبار، ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری، بی­جا، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی­تا
  22. زن در ادیان بزرگ جهان، علی غفاری، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان، بی­تا
  23. زن در آینه تاریخ، عباس تیلا، تهران: مولف، چاپ اول، 1370
  24. زن در طول تاریخ، کمال مظهر احمد، ترجمه: جوتیار، بی­جا، چاپ اول، 1994م،
  25. شخصیت و حقوق زن در اسلام، مهدی مهریزی، تهران، شرکت انتشارات علمی- فرهنگی، چاپ دوم، 1386
  26. شرح غرر­الحکم و درر الکلم، محمد بن حسین آقا جمال خوانسارى، تهران: ‏ دانشگاه تهران، ‏چاپ چهارم‏‏، 1366
  27. شرح نهج­البلاغه، عبد­الحمید بن هبة الله ابن أبی­الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول‏، ‏1404ق
  28. شرح نهج البلاغه، میثم­بن­علی ابن میثم بحرانی،اصفهان: بنیاد پژوهش­های اسلامی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان، بی­تا
  29. عیون الحکم و المواعظ، على بن محمد لیثى واسطى، قم: دار الحدیث‏، چاپ اول‏، 1376
  30. غرر الحکم و درر الکلم‏، عبدالواحدبن­محمد تمیمى آمدى، قم: دار الکتاب الإسلامی‏، چاپ دوم، 1410ق‏
  31. فتح­الباری شرح صحیح­البخاری، أحمد بن علی عسقلانی الشافعی، بیروت: دار المعرفة
  32. اللطائف والظرائفنویسنده،  عبدالملک أبو منصور الثعالبی، بیروت، دار المناهل، بی­تا
  33. الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏، 1407ق
  34. الکشکول، محمد بن عزالدین حسین شیخ بهایی، بی­جا، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌، بی­تا
  35. مجمع­البیان فی تفسیر­القرآن‏، فضل بن حسن طبرسى‏، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372
  36. محاضرات­الأدباء و محاورات­الشعراء و البلغاء، راغب الأصفهانی، بی­جا، دار و مکتبه­الهلال، بی­تا
  37. مستدرک­الوسائل و مستنبط­المسائل‏، حسین بن محمد تقى‏ نورى، قم، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام‏، چاپ اول، ‏1408 ق
  38. المستطرف فی کل فن مستظرف، أبو­الفتح شهاب­الدین أبشیهی، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی­تا
  39. مصادر نهج­البلاغه و أسانیده، عبدالزهرا حسینی، بیروت دار الزهرا، 1409ق
  40. مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسى،‏ قم، الشریف الرضى‏، چاپ چهارم، 1370
  41. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، میرزا حبیب الله هاشمى خویى، تهران، مکتبه الإسلامیه، چاپ چهارم‏، 1400ق‏‏
  42. من لا یحضره الفقیه، محمد بن على ابن بابویه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق ‏
  43. المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبایی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم‏،1390
  44. نثر الدر فی المحاضرات، أبوسعد الآبی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1424ق
  45. نظام حیات خانواده در اسلام، علی قائمی، تهران: شفق، 1363
  46. نهج­البلاغة، محمد بن حسین شریف الرضی، قم: هجرت‏، چاپ اول‏‏، 1414 ق‏
  47. نهج­البلاغه، ابوالحسن محمدبن­الحسین سیدرضی، ترجمه: سیدمحمدمهدى جعفرى، تهران، موسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ هفتم، 1397
  48. نهج­البلاغة، محمد بن حسین شریف الرضی، ترجمه: حسین انصاریان، قم: دار­العرفان، چاپ اول‏، 1388
  49. نهج­البلاغة، محمد بن حسین شریف الرضی،‏ ترجمه: محمد دشتى، قم: مشهور، چاپ اول، 1379
  50. نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان‌، ناصر مکارم شیرازى، قم، مدرسه الامام على­بن­ابى­طالب علیه­السلام، 1384
  51. نهج­الفصاحه، ابو القاسم‏ پاینده، دنیاى دانش، تهران، چاپ: چهارم‏، ‏1382 ش‏
  52. الوافی، محمد محسن بن شاه مرتضى فیض کاشانى،‏ اصفهان،‏ کتابخانه امام امیر­المؤمنین على علیه السلام،‏ چاپ اول‏، 1406 ق
  53. وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرعاملى، قم: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام، چاپ اول‏، 1409ق