تحلیل چرایی دوگانگی رفتار اهل بیت (ع) در برابر شاعران

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 ایران، گنبدکاووس، دانشگاه دولتی گنبد کاووس، دانشکده علوم انسانی، گروه الهیات (علوم قرآن و حدیث)

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

10.22034/hs.2022.50039.3105

چکیده

تأثیر شگرف شعر بر جوامع بشری و علاقه عرب به کاردانان این عرصه، امری است که تقسیم دوگانه‌ی شعر به دو گونه‌ی ارزشی و جاهلی توسط قرآن و توجه سیره‌ی وحیانی رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) ایشان را به دنبال داشت. تحقیق توصیفی ـ تحلیلی حاضر با عنایت به اهمیّت واکاوی سیره ائمه (ع) و پیروی از آن، از رهگذر بررسی روایات، به تحلیل رفتار دوگانه‌ی آل الله (ع) در مواجهه‌ی با شاعران عصر اموی و عباسی در دو ساحت عطا و منع معنوی و مالی پرداخته است. یافته‌های تحلیل تطبیقی روایات مشکل این حوزه، حاکی از آن است؛ شاعرانی که تنها به جنبه-های عاطفی و محبّت به خاندان وحی (ع) بسنده نکرده، بلکه با تأکید بر مسأله‌ی ولایت، معرفت‌افزایی و روشن‌گری اجتماعی سیاسی را سر لوحه‌ی تلاش‌های خود قرار دادند، هماره مورد تأیید خاندان وحی (ع) قرار گرفته و برای بازماندگان عرصه‌ی ادب، معیار و ملاک‌ اصلی شعر ارزش‌مدار و آیینی را به میراث گذاشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
اخبار السید الحمیری، ابو عبید الله محمّد بن عمران المرزبانی الخراسانی، بیروت: شرکة الکتبی للطباعة و النشر و التوزیع، 1993م.
اخبار شعراء الشیعه، ابو عبید الله محمّد بن عمران المرزبانی الخراسانی، النجف الاشرف: المطبعة الحیدریة، 1968م.
الاختصاص، محمّد بن نعمان مفید، قم:الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
إختیار معرفة الرجال، محمّد بن حسن طوسی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محمّد بن نعمان مفید، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
أسد الغابة فی معرفة الصحابة، عز الدین ابو الحسن (ابن اثیر)، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
اعیان الشیعة، سیّد محسن امین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1958م.
الاغانی، ابوالفرج علی بن الحسین الاصفهانی، القاهرة: طبعة دارالشعب، 1969ق.
إلزام الناصب فی إثبات الحجة، علی حائری یزدی، بیروت: مؤسسة الأعلمى، 1422ق.
الامالی، الشریف علی بن الطاهر (سید مرتضی)، القاهرة: مطبعة اسعادة، 1970م.
الامالی، محمّد بن حسن طوسی، قم: دارالثقافة، 1414ق.
الامامة و السیاسة، عبد الله ابن مسلم قتیبه الدینوری، بیروت: دارالاضواء، 1410ق.
بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمّد باقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
البدایة و النهایة، اسماعیل بن عمر ابن کثیر، بیروت: دارالفکر، 1988م.
تاج العروس من جواهر القاموس، ‏ محمّد مرتضى زبیدی، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، شمس‏ الدین محمّد بن احمد ذهبی، بیروت: دارالکتاب العربی، 1409ق.
تاریخ الامم و الملوک، محمّد بن جریر طبری، مصر: دارالمعارف، 1961م.
تاریخ الیعقوبی، محمّد بن اسحاق یعقوبی، بیروت: دار صادر، 1413ق.
تاریخ مدینه دمشق، علی بن حسن ابن عساکر، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، محمّد بن بابویه (صدوق)، قم: دارالشریف الرضی للنشر، 1406ق.
جامع احادیث الشیعة، حسین طباطبائی بروجردی، قم: المطبعة العلمیة، 1399ق.
حماسه حسینی، مرتضی مطهری، تهران: صدرا، 1379.
خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، عبد القادر بن عمر بغدادی، مصر: مکتبة الخانجی، 1418ق.
الدیمقراطیه فی فلسفة الحکم العربی، عبد العزیز الدولی، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، 1986م.
دیوان السید الحمیری، اسماعیل بن محمّد حمیری، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1999م.
دیوان الفرزدق، همام بن غالب فرزدق، تصحیح و شرح علی فاعور، بیروت: دار صادر، 2006م.
رجال الطوسی، محمّد بن حسن طوسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، 1373ش.
رجال العلامه الحلی، حسن بن یوسف بن علی بن المطهر الحلی، مشهد: آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‏های اسلامی، 1381ش.
الرجال، حسن بن علیّ بن داود حلی، تهران: دانشگاه تهران، 1342ش.
رَوضاتُ الجَنّات فی اَحوالِ العُلماء و السادات، سیّد محمّد باقر خوانساری، قم: دهاقانی، 1390ق.
شرح هاشمیات الکمیت ابن زید الاسدی، ابوریاش احمد بن ابراهیم القیسی، بیروت: دارالکتب، 1986م.
شعر دعبل بن علی الخزاعی، عبد الکریم الاشتر، قم: انتشارات المکتبة الحیدریة، 1427ق.
صحیح البخاری، محمّد بن اسماعیل بخاری، مصر: وزارة الأوقاف، لجنة إحیاء کتب السنة، 1410ق.
الصحیح، مسلم بن حجّاج نیشابوری، قاهره: دارالحدیث، 1412ق.
الطبقات الکبری، محمّد ابن سعد، بیروت: دار صادر، 1410ق.
طرفة بن العبد، دیوان طرفة بن العبد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
العقد الفرید، احمد بن محمّد بن عبد ربّه الاندلسی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1987م.
الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، عبد الحسین امینی، قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1426ق.
الکافی، محمّد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
الکامل فی اللغة و الادب، محمّد بن یزید المبرد، القاهره: دارالفکر العربی، 1417ق.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی، تبریز: بنی هاشمی، 1381ش.
کمال الدین و تمام النعمة، محمّد بن بابویه (صدوق)، تهران: انتشارات اسلامیه، 1395ق.
لسان المیزان، احمد بن علی بن حجر العسقلانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416ق.
المختصر فی اخبار البشر، اسماعیل ابن ابی الفداء، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
مروج الذهب و معادن الجوهر، علی بن الحسین مسعودی، بیروت: نشر مؤسسة الاعلمی، 1421ق.
معالم العلماء، رشید الدین محمّد ابن شهر آشوب، النجف الاشرف: المطبعة الحیدریة، 1380ق.
مقاتل الطالبیین و اخبارهم، ابوالفرج علی بن الحسین الاصفهانی، قم: انتشارات الشریف المرتضی، 1416ق.
مقتضب الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، احمد بن عبد العزیز جوهرى بصرى، قم: انتشارات طباطبائی، بی‏تا.
مناقب آل أبی طالب۷، رشید الدین محمّد ابن شهر آشوب، قم: علامه، 1379ش.
المناقب، موفق بن احمد بن محمّد بن مکّی خوارزمی، قم: نشر مؤسسة النشر الاسلامی جامعة المدرسین، 1417ق.
نهایة الارب فی فنون الادب، احمد بن عبد الوهاب النویری، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2004م.
وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ابوالعباس شمس ‏الدین احمد (ابن خلکان)، بیروت: دار صادر، 1994م.
«زمینه‏های پدید آمدن حدیث مشکل»، سیّد محمّد کاظم طباطبائی، فصلنامه علوم حدیث، سال26، ش2، تابستان، ص169 - 185، 1400ش.
«نقش سیاق در فهم احادیث مشکل»، یاسین پورعلی و همکاران، نشریه حدیث و اندیشه، ش29، بهار و تابستان، ص225 - 239، 1399ش.