واکاوی شیوه‌های استخراج فهم راوی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 مدرس سطوح عالی حوزه علمیه خراسان

10.22034/hs.2022.50000.3088

چکیده

از عناصر مؤثر در تشخیص دلالت احادیث، ملاحظۀ فهم و برداشت‌ راوی است که از دیرباز مورد توجه محدثان و فقیهان شیعه بوده است. هر چند اندیشمندان عرصۀ حدیث در استخراج فهم راوی ابتکاراتی از خود نشان داده‌اند و به طور پراکنده در ضمن شرح حدیث و استدلال‌های فقهی به برخی از زوایای این بحث پرداخته‌اند، اما مباحث نظری مربوط به شیوه‌های استخراج فهم راوی و نقش آن در استنباط حکم همواره مورد غفلت بوده است. این نوشتار با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند تا با تأمل در احادیث مربوطه و نمونه‌های فقهی، شیوه‌های استخراج فهم راوی را به دقت مورد مطالعه قرار دهد. تغییر سیاق جملات در حدیث واحد، درج روایت در سیاق احادیث یک باب، ملاحظۀ سؤال راوی، شناسایی جملات دارای شبهۀ تردید، توجه به عنوان بابی که حدیث در آن ذکر شده، اتحاد راوی در احادیث متعارض و بررسی احادیث متضمن حکایت فعل از روش‌ها و منابع مهم استخراج فهم راوی است.

کلیدواژه‌ها


اصول الفقه، محمد رضا مظفّر، قم: دار التفسیر، پنجم، 1381ش.
بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، دوم، 1403ق.
بحوث فی شرح العروة الوثقی، محمد باقر صدر، قم: مجمع الشهید الصدر، دوم، 1408ق.
بحوث فی علم الاصول، محمد باقر صدر، قم: دائرة المعارف فقه اسلامی، سوم، 1417ق.
تهذیب الاحکام، محمد بن‏ حسن طوسی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چهارم، 1407ق.
جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، احمد خوانساری، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، ‏دوم، 1405ق.
جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، بیروت: دار احیاء ‏التراث ‏العربی، هفتم، 1404ق.
حاشیة‏ الوافی، محمد باقر وحید بهبهانی، قم: مؤسسۀ وحید بهبهانی، اول، 1426ق.‏
دروس فی علم الاصول، محمد باقر صدر، قم: مؤسسة النشر السلامی، هشتم، 1430ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی، قم: مؤسسۀ کوشانبور، ‏دوم، 1406ق.
ریاض المسائل، علی طباطبایی، قم: مؤسسۀ آل البیت:، اول، 1418ق.
غنائم الأیّام فی مسائل الحلال و الحرام، ابو القاسم قمّی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی قم، اول، 1417ق.
فرائد ‏الاصول، مرتضی انصاری، قم: مجمع الفکر، پنجم، 1424ق.
فقه الشیعة، ابو القاسم خویی، قم: مؤسسۀ آفاق، سوم، 1418ق.
فقه الصادق، صادق روحانی، قم: دار الکتاب، اول، 1412ق.
قرب الإسناد، عبدالله حمیری، قم: مؤسسۀ آل البیت:، اول، 1413ق.
الکافی، محمد بن یعقوب، تهران: دار الکتب ‏الاسلامیه، چهارم، 1407ق.
کتاب الحج، محمد محقق‏ داماد، قم: چاپخانۀ مهر، اول، 1401ق.
کتاب الصلاة، محمد علی اراکی، قم: دفتر مؤلف، اول، 1421ق.
کتاب القضاء، محمد حسن آشتیانی، قم: انتشارات زهیر، اول، 1425ق.
کتاب‏الطهارة، مرتضی انصاری، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‏اول، 1415ق.
کشف اللثام، محمد فاضل هندی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمۀ قم، اول، 1416ق.
مبانی ‏منهاج ‏الصالحین، تقی طباطبایی قمّی، قم: منشورات قلم الشرق، اول، 1426ق.
مبلغ النظر فی حکم قاصد الاربعة، مهدی بحر‏العلوم، قم: جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، اول، 1423ق.
مجلۀ فقه اهل البیت، (مسائل المستحدثة فی الطب) ناصر مکارم شیرازی، قم: دائرة المعارف فقه اسلامی، اول، 1419ق.
مختلف الشیعة، حسن بن یوسف حلّی، قم: جامعۀ مدرسین، دوم، 1413ق.
مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، محمد باقر مجلسی، تهران: دار ‏الکتب الاسلامیه، دوم، 1404ق.
مستمسک العروة الوثقی، محسن حکیم، قم: دار ‏التفسیر، اول، 1416ق.
مستند الشیعه فی احکام الشریعة، احمد نراقی، قم: مؤسسۀ آل البیت:، اول، 1415ق.
مصابیح الظلام، محمد باقر وحید بهبهانی، قم: مؤسسۀ وحید بهبهانی، اول، 1424ق.
معجم مفردات اصول الفقه المقارن، تحسین بدری، تهران: المشرق للثقافة و النشر، اول، 1428ق.‏
مفتاح الکرامة، جواد عاملی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، اول، 1419ق.
ملاذ‏ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، محمد ‏باقر مجلسی، قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشی، اول، 1406ق.
من‏ لا یحضره ‏الفقیه، محمد بن ‏علی صدوق، قم: دفتر تبلیغات اسلامی قم، دوم، 1413ق.
موسوعة الامام خویی، ابو القاسم خویی، قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام ‏الخوئی، اول، 1418ق.
الوافی، محسن فیض‏کاشانی، اصفهان، کتابخانۀ امیر‏المؤمنین علی۷، اوّل، 1406ق.
الوجیزة فی علم‏الدرایة، محمد عاملی، قم: کتابفروشی بصیرتی، اول، 1390ق.
وسائل ‏الشیعه، محمد بن ‏حسن حرّ عاملی، قم: مؤسسۀ آل‏البیت:، اول، 1409ق.
الولایة‏ الالهیة‏ و ولایة الفقیه، محسن عراقی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، اول، 1413ق.
هدایة الأمة، محمد بن ‏حسن حرّ عاملی، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، اول، 1412ق.