تحلیل محتوای اخبار ناظر به جامعیت قرآن در بخش علم ائمّه به «ماکان و ما یکون» در کتاب الکافی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم. دانشکده علوم قرآنی مشهد.

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و. حدیث

10.22034/hs.2022.50158.3134

چکیده

با توجه به فاصلۀ زمانی صدور روایات تاکنون، احتمال جعل و تغییر برخی واژگان احادیث قوت می‌یابد. لذا باید جهت درک مقصود کلام معصومین، از الگویی مناسب برای تحلیل و فهم روایات استفاده گردد. این پژوهش با روش «تحلیل محتوا» خوانش جدیدی از روایات ناظر به جامعیت قرآن که مشعر به علم ائمه  به «ما کان و ما یکون» در "الکافی" آمده را ارائه نماید. نتیجه آن‌که: الف: از مجموع 6 روایت، تنها یک روایت مرتبط با بحث جامعیت قرآن و علم ائمه بوده که مؤیدات روایی در"الکافی" و بعضی کتب روایی دارد که زنجیروار به یکدیگر متصلند؛ گویی وحدت زمانی، مکانی و صدوری دارند. ب: ماده"علم" و واژه "کتاب" بیشترین فراوانی در این‌گونه روایات دارد. ج:عامل اصلی صدور این روایات سوق دادن مردم به سمت اهل‌بیت در تقابل با رأی و قیاس است؛ که به‌تدریج طرفداران زیادی یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم، ترجمه فولادوند.
الإحتجاج على أهل اللجاج، احمد ‏‌بن‏‌ على طبرسى، مشهد: مرتضى‏، چاپ اول، ‏۱۴۰۳ق.
الإرشاد فی معرفة حجج اللّٰه على العباد، محمد‏‌بن‏‌نعمان (شیخ مفید)‏‌‏، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.‏
إرشاد القلوب إلى الصواب،‏ شیخ حسن دیلمى، قم: رضى، ۱۴۱۲ق.
الأمان، سید على بن موسى ابن طاوس، قم: مؤسسه آل البیت:، ۱۴۰۹ق.
بحار الأنوار، محمدباقر مجلسی، تهران: اسلامیه، ۱۴۰۴ق.
بحر العلوم، نصربن محمد بن احمد سمرقندى، بی‏‌جا: بی‏‌نا، بی‏‌تا.
البرهان فى تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانى، تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
بصائر الدرجات، محمدبن‏‌حسن‏‌بن فروخ صفار، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى، ۱۴۰۴ق.
تأویل الآیات الظاهرة، سید شرف‏الدین حسینى استرآبادى، چاپ اول، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
التبیان فى تفسیر القرآن‌، محمد بن حسن طوسى، بیروت‌: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
تحلیل محتوا، لورنس باردن، ترجمه: ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۵ش.
تفسیر اثنا عشرى‌، حسین بن احمد حسینى شاه عبدالعظیمى، تهران: انتشارات میقات‌، ۱۳۶۳‏‏ش.
تفسیر الجلالین‌، جلال الدین محلى و جلال الدین سیوطی، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات‌، ۱۴۱۶ق.
تفسیر أحسن الحدیث، سید على اکبر قرشى، تهران: بنیاد بعثت، چ سوم: ۱۳۷۷ش.
تفسیر سور آبادى‌، ابوبکر عتیق بن محمد سور آبادى، تهران: فرهنگ نشر نو، ۱۳۸۰ش.
تفسیر الصافى‏، ملا محسن فیض کاشانى، تهران: الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
تفسیر الصراط المستقیم، سید حسین بروجردى، قم: موسسه انصاریان، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، تهران: چاپ‏‌خانه علمیه، ۱۳۸۰ق.
تفسیر القرآن الکریم (شبر)، سیدعبدالله شبر، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر، ۱۴۱۲ق.
تفسیر القمى، على‏‌بن‏‌ابراهیم قمى، قم: دارالکتاب، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
تفسیر الکاشف، محمد جواد مغنیه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۲۴ق.
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ اول: ۱۳۷۴ش.
تفسیر نور الثقلین‏، عبد على بن جمعه عروسى حویزى،‏ قم: انتشارات اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
التوحید‏، محمد بن على ابن بابویه، قم: جامعۀ مدرسین، چ اول، ۱۳۹۸ق.
جامع البیان فى تفسیر القرآن، ابو جعفر محمد بن جریر طبرى، بیروت: دار المعرفه‏، ۱۴۱۲ق.
الجدید فى تفسیر القرآن المجید، محمد بن حبیب الله سبزوارى نجفى، بیروت: دار التعارف للمطبوعات: ۱۴۰۶ق.
الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله قطب راوندی، قم: مدرسۀ امام مهدی۷، چاپ اول: ۱۴۰۹ق.
الخصال، محمد بن على ابن بابویه، قم: جامعۀ مدرسین، چ اول، ۱۳۶۲ش.
دقائق التأویل و حقائق التنزیل، محمود بن محمد حسنى أبوالمکارم، تهران: نشر‏‌میراث‏‌مکتوب، ۱۳۸۱ش.
دلائل الامامه، محمد‏‌بن جریر طبری، قم: دارالذخائر للمطبوعات، بی‏‌تا.
رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، ابوعمرو کشّی، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، ۱۴۹۰ق.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، حسین بن على ابوالفتوح رازى، مشهد‌: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‌، ۱۴۰۸ق.
شرح الکافی، محمد صالح مازندرانى، تهران: المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ق.
شناخت حدیث (مبانی فهم متن- اصول نقد سند)، مجید معارف، تهران: نبا، ۱۳۸۷ش.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، عبید الله‏‌بن‏‌احمد حسکانى، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۱‏‌ق
عیون أخبار الرضا۷‏، محمد بن على ابن بابویه، تهران: نشر جهان، چ اول، ۱۳۷۸ق.
فلاح السائل و نجاح المسائل‏، سید على بن موسى ابن طاوس، قم: بوستان کتاب، بی‏‌تا.
الکافی‏، محمد‏‌بن یعقوب کلینی، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۲ش.
کامل الزیارات، جعفربن‏‌موسى‏‌بن‏‌مسرور ابن قولویه، نجف: انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶ش.
کتاب سلیم بن قیس الهلالی، سلیم بن قیس هلالى، قم: انتشارات هادى، ۱۴۰۵ق.
کشف الغمة، على بن عیسى إربلى، تبریز: چاپ مکتبة بنى هاشمى، ۱۳۸۱ق.
کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن على ابن بابویه، تهران: اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسى، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چ سوم، ۱۳۷۲ش.
المحاسن، احمد‏‌بن‏‌محمد بن‌خالد برقی، قم: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق.
المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، عبدالحق بن غالب ابن عطیه اندلسى، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ اول، ۱۴۲۲ق.
مستدرک الوسائل، حسین نوری، قم: مؤسسۀ آل‏‌البیت، ۱۴۰۸ق،
مطالعۀ معنایی کتاب وحیانی، بازخوانی کاربردهای قرآنی، علی‏‌رضا فخاری، تهران: دانشگاه علامه‏‌طباطبایی=، ۱۳۹۴ش.
معانی الأخبار، محمدبن على بن بابویه، قم: جامعۀ مدرسین، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
المناقب آل أبی طالب۷، محمد بن شهرآشوب مازندرانى، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ش.
منهج الصادقین فى الزام المخالفین‌، ملا‏‌فتح الله‌ کاشانى، تهران: کتاب‌فروشى محمدحسن‏‌علمى‌، ۱۳۳۶ش.
نهج‏‌البلاغه، محمد بن حسین شریف الرضی، قم: هجرت، چ اول، ۱۴۱۴ق.
الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، على بن محمد على دخیل، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۲۲ق.
وسائل الشیعه، محمد بن ‏‌حسن حر عاملى، قم: مؤسسه آل البیت:، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
«بررسی دلالت عبارت «تبیان کلّ شیء» بر جامعیت قرآن»، محمد ابراهیم روشن ضمیر، آموزه‏‌های قرآنی، ۱۳۹۳ش، شمارۀ ۱۹.
«پژوهشی در رویکرد جامعیت مطلق قرآن»، علی غضنفری، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، ۱۳۹۶ش، شمارۀ دهم.
«تبیین راه‏‌کارهای عملی و نظری کسب تواضع و فروتنی بر مبنای تحلیل محتوای خطبۀ قاصعه امیرالمومنین۷»، صدیقه کاشفی، محمد عترت دوست و فتحیه فتاحی‏‌زاده، ۱۳۹۹.
«تحلیل محتوا»، روح الله رضوانی، پژوهش، ۱۳۸۹ش، ش اول،.
«تحلیل محتوای توحیدی امام صادق۷ با ابن‏‌ابی‏‌العوجاء»، فرشته معتمد لنگرودی، و بی‏‌بی سادات رضی بهابادی و محمد عترت‏‌دوست، شیعه‌پژوهی، ۱۳۹۷ش، شمارۀ پانزدهم.
«روش‌شناسی فهم حدیث در فرایند سه‏‌گانۀ تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان»، محمد عترت‏‌دوست، دو فصلنامۀ علمی‏‌پژوهشی حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۸ش، ش بیست و یکم.
«رهاوردهای استفاده از روش «تحلیل محتوای کمی» در فهم احادیث»، محمد جانی‏‌پور، و رضا شکرانی، مجلۀ پژوهش‏‌های قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش، ش دوّم.
“Using thematic analysis in psychology”,Braun, V. & Clarke, V. (2006), Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
-Thematic networks: an analytic tool for qualitative research, Attride-Stirling, J. (2001).. Qualitative research, 1(3), 385-405.