تحلیل مصدرشناختی منقولات علی‏ بن بابویه از محمد بن یحیی العطار در الإمامة و التبصرة من الحیرة

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد کلام امامیه پردیس فارابی دانشگاه تهران. نیز، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشیار گروه شیعه شناسی و رئیس واحد دانشگاه ادیان و مذاهب در مشهد

10.22034/hs.2022.13390

چکیده

بازشناسی مصادر نخستین حدیثی، دارای فواید حدیثی، کتاب‏شناختی و تاریخی متعددی است. توجه مطابقت سند با طریق صاحبان فهارس به مصادر نخستین، تکرار سلسله سند منتهی به صاحب کتاب در منابع حدیثی و هم‏خوانی موضوع روایات با عنوان کتب، از قراین اخذ حدیث از مصادر مکتوب است. ابن‏بابویه در کتاب الإمامة و التبصرة من الحیرة - که قدیمی‏ترین تک‏نگاری موجود شیعه در موضوع امامت و غیبت است - مجموعا 87 حدیث نقل کرده که 23 حدیث را بلاواسطه از محمد بن یحیی دریافته است. محتمل‏ترین منابع مورد استفاده ابن‏بابویه، کتاب‏های: النوادر محمد بن یحیی، الإمامه محمد بن احمد، الإمامه یونس‏ بن عبدالرحمن، الإمامة و وصایا الإئمه: محمد بن حسین بن ابی الخطاب است. این راویان نیز، به نوبه خود از کتاب‏هایی هم‏چون: التفسیر علی‏ بن أسباط، النوادر أبی‏أیوب الخزاز، المشیخه و یا النوادر جعفر بن بشیر، النوادر أبوحمزه الثمالی، کتاب محمد بن عبدالجبار، الإمامة و الوصیة علی‏ بن رئاب، النوادر و یا المشیخه‏ حسن‏ بن محبوب، الإمامه عبدالله‏ بن مسکان، الرد علی الواقفیه حسن‏ بن موسی الخشاب، البشارات، الملاحم و یا المثالب علی‏ بن مهزیار، الملاحم، المثالب و یا النوادر صفوان‏ بن یحیی، النوادر محمد بن سنان و الإمامه محمد بن عیسی‏ بن عبید استفاده نموده‏اند.
 

کلیدواژه‌ها


إقبال الأعمال، علی‏ بن موسی بن‏طاووس، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1409ق.
الإمامة و التبصرة من الحیرة، على بن حسین بن بابویه، قم: مدرسة الإمام المهدى؟عج؟‏، 1404ق.
بازسازی متون کهن حدیث شیعه، سید محمد عمادی حائری، قم: دارالحدیث، 1394ش.
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد:، محمد بن حسن صفار قمی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ‏1404ق.
تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، محمد بن حسن حر عاملی، قم: موسسه آل البیت:، 1414ق.
التوحید، شیخ صدوق، تصحیح: هاشم حسینی طهرانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.
خاتمة مستدرک الوسائل، حسین نوری طبرسی، قم: موسسه آل البیت:، 1415ق.
الرجال، احمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏، 1365ش.
رسالة أبی غالب الزراری إلى ابن ابنه فی ذکر آل أعین ابوغالب احمد بن محمد زاری، قم: مرکز البحوث و التحقیقات الإسلامیة، 1369ش‏.
الرواشح السماویه، محمد باقر بن محمد میرداماد، تحقیق: غلام‏حسین قیصریه‏ها و نعمت الله جلیلی، قم: دارالحدیث، 1380ش.
 علل الشرایع، شیخ صدوق، مقدمه: محمد صادق بحرالعلوم، قم: مکتبة الداوری، بی‏تا.
الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه، محمد امین استرآبادی، تحقیق: رحمت الله رحمتی اراکی، قم: موسسه النشر الإسلامی، 1424ق.
فهارس الشیعه، مهدی خدامیان الآرانی، قم: موسسه تراث الشیعه، 1389ش.
فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، محمد بن حسن طوسی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، بی‏تا.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1395ق.
مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، محمد بن حسین بهایی عاملی، قم: مکتبه بصیرتی، بی‏تا.
معانی الأخبار، شیخ صدوق، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1361ش.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، ابوالقاسم خویی، بی‏جا، بی‏نا، 1373ش.
مقدمة الإمامة و التبصرة من الحیرة، علی‏ بن حسین‏ بن بابویه، سید محمدرضا حسینی جلالی، 1404ق.
من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: موسسة النشر الإسلامی، 1404-1413ق.
مهدویت نگاری در سده‏های نخستین، محمد معرفت، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1399ش.
الوافی، محمد محسن فیض کاشانی، اصفهان، مکتبة الإمام امیرالمؤمنین۷، 1406ق.
«بازشناسی مصادر احادیث کتاب الغیبه نعمانی»، محمد معرفت و محمد غفوری نژاد، مجله شیعه‏پژوهی، 1397ش، ش 14، ص5-26.
«بازشناسی مصادر کتاب الغیبه طوسی»، محمد مسعودی، مجله انتظار موعود، 1388ش، ش28، ص133-152.
«بازشناسی منابع کلینی در تدوین الکافی»، عبدالرضا حمادی، و سید علیرضا حسینی، مجله حدیث‏پژوهی، 1393ش، ش11، ص181-206.
«تبارشناسی منابع روایات اعتقادی الکافی»، اسماعیل اثباتی و سید کاظم طباطبایی‏پور، نشریه کتاب قیم، 1396ش، ش 17، ص256-288.
«تحلیل مصدرشناختی الغیبه شیخ طوسی»، محمد معرفت و محمد غفوری نژاد، مجله انتظار موعود، 1396ش، ش57، ص5-27.
«تدوین حدیث»، مجید معارف، محسن معینی و لیلا هوشنگی،دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، ج6، ص749-755، 1381ش.
«حدیث‏شناسی الإمامة و التبصرة من ‏الحیرة، نجم‏الدین طبسی و محمد مهدی لطفی، مجله انتظار موعود، 1385ش، ش18، ص179-208.
«عرضه حدیث بر امامان:: قسمت اول»، عبدالهادی مسعودی، مجله علوم حدیث، 1376ش، ش9، ص29-54.
«عرضه حدیث بر امامان:: قسمت دوم»، عبدالهادی مسعودی، مجله علوم حدیث، 1377ش، ش9، ص120-169.
«الکاتب النعمانی و کتاب الغیبه»، محمد جواد شبیری زنجانی، مجله علوم حدیث، 1419ق، ش3، ص175-238.
«کاربرد له روایات و ارتباط آن با کتاب نوادر»، احسان سرخه‏ای، مجله علوم حدیث، 1395ش، ش81، ص98-125.
«کتاب حلبی منبعی مکتوب در تالیف الکافی»، احسان سرخه‏ای، مجله علوم حدیث، 1388ش، ش51، ص34-58.
«منبع معتبر و نشانه‏های آن نزد محدثان متقدم امامی: نگاهی به جایگاه منبع مکتوب در حدیث پژوهی قدما»، حمید باقری، مجله پژوهش‏های قرآن و حدیث، 1393ش، ش1، ص1-26.
«نگاهی به نقش و جایگاه مؤلفه‏های کتاب محور در ارزیابی‏های حدیثی قدما در پرتو تحلیل منابع فهرستی»، حمید، باقری، مجله علوم حدیث، 1392ش، ش 68، ص3-28.