آرایه‏‏ های معنوی در متون دعایی؛ مطالعه موردی توافق و تقابل در دعای صباح

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبانها دانشگاه پیام نور

10.22034/hs.2022.13394

چکیده

دعا در اصطلاح متون دینی، خواندن مقام ربوبی و طلب نیاز از اوست. حال اگر دعا از زبان امام معصوم۷ باشد، زیبایی لفظ و معنا هر دو را داراست و بهره انسان را از دعا دوچندان می‏کند. از جمله این ادعیه، دعای شریف صباح است؛ دعایی که دعاکننده را با روش راز و نیاز با معبود آشنا نموده و وی را به معارف بشری هرچه نزدیک‏تر می‏نماید. دعای صباح در قالب الفاظی مزین به آرایه‏هایی لفظی و معنوی است که از جمله آن توافق و تقابل است. این جستار سعی کرده به روش توصیفی - تحلیلی، دعای مذکور را از زاویه توافق و تقابل، مورد واکاوی قرار دهد. سؤالی که تحقیق حاضر تلاش می‏کند به آن پاسخ دهد، این است: توافق و تقابل موجود در دعای صباح در چه معانی به کار رفته‏ است؟ و چگونه مقصود گوینده را با کیفیتی هر چه بیشتر روشن نموده ‏است؟ توافق و تقابل دعای صباح در معانی مختلفی همچون حمد و ثنای الهی، درود بر پیامبر۹، طلب استغفار و مانند آن است. در این پژوهش، نخست، تعریفی اجمالی از توافق و تقابل آمده ‏است. آنگاه توافق و تقابل موجود، به قدر وسع مقاله تبیین گردیده‏ است. حاصل سخن، آن که تقارب بین حروف و کلمات و موسیقی آن و تناسب بین مصوت‏های کوتاه و بلند، و استفاده از آرایه معنوی توافق و تقابل، در خدمت معنای کلام و تأثیرگذاری هر چه بیشتر بر مخاطبان آن بوده‏ است.
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان، قم:  انتشارات آیین دانش، 1390ش.
اضواء علی دعاء الصباح، عزّ الدین بحر العلوم، بیروت: دار الزهراء للطباعة و النشر و التوزیع، 1991م.
الاقبال بالاعمال الحسنة، علی بن موسی ابن طاووس، محقق/ مصحح: جواد قیومی اصفهانی، قم:  دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
بحار الانوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بیروت:  دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
دائره‏المعارف قرآن کریم: تفسیر - تناسب آیات و سور، (جلد 8)، پژوهشگاه ‏علوم‏ و فرهنگ ‏اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1392ش.
جواهر البلاغه، احمد الهاشمی، قم:  مؤسسة مطبوعات دینی، 1368ش.
فرهنگ کوچک فارسی - انگلیسی، سلیمان حییم، تهران: فرهنگ معاصر، 1371ش.
فرهنگ کوچک انگلیسی - فارسی، سلیمان حییم، تهران: فرهنگ معاصر، 1372ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، محقق/ مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
مختصر المعانی، سعد الدین تفتازانی، قم:  مؤسسة دار الفکر، 1411ق.
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن حسن طوسی، بیروت:  مؤسسه فقه الشیعه، 1411ق.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، قم:  انتشارات الهادی، 1384ش.
منجد الطلاب، ترجمه: محمد بندرریگی، تهران: انتشارات اسلامی، 1366ش.
نهج البلاغه، علینقی فیض الاسلام، تهران: موسسه انتشارات فقیه، 1378ش.
«بررسی آرایه‏های بلاغی در دعای صباح»، اسحاق طغیانی، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 1387ش، شماره دهم.