روایات «من بلغ» راهبردی از سوی صادقین (علیهما السلام) در برابر اختلاف احادیث

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

10.22034/hs.2022.49966.3074

چکیده

برخی از اخبار"“من بلغ” " قاعده‌ی تسامح در ادله‌ی سنن استنباط کرده و برخی دیگر به دلیل عدم صحت این قاعده، اخبار مذکور را موضوعه دانسته‌اند. به نظر نگارندگان؛ غفلت از فضای صدور روایات “من بلغ”سبب نزاع در مفاد این اخبار شده است. اولین بار روایات “من بلغ” در شیعه از زبان صادقین (علیهما السلام) بیان شده است. در این زمان، اختلاف حدیث یکی ازگفتمان های جدی و مهم بود. از این رو؛ اخبار"“من بلغ” "به عنوان راهبردی از سوی صادقین (علیهما السلام) در آن عصر است؛ بدین معنا که با توجه به شدت اختلاف احادیث (شامل جعل و آسیب های حدیثی) در آن عصر ممکن است مردم به روایتی غیر صحیح عمل نموده باشند. در چنین شرایطی امام فرمودند که فرد پاداش عمل خود را دریافت خواهد نمود. از این رو؛ روایات مذکور تنها صبغه‌ی کلامی دارد. البته روایات "“من بلغ”" برای زمان های بعد از صادقین و تا زمان حاضر نیز کارایی لازم را دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
اخبار و آثار ساختگی (سیری انتقادی در حدیث)، معروف هاشم حسنی، ترجمه: حسین صابری، مشهد: آستان قدس رضوی، 1372ش.
اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن، محمد تقی اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بهار 1390ش.
الأضواء علی السنة المحمدیة (سنت محمدی۹ در گذر تاریخ)، محمود ابوریه، مترجم: سید محمد موسوی، قم: ذوی القربی، 1389ق.
إقبال الأعمال(ط - القدیمة)، على بن موسى ابن طاووس، تهران: دارالکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم، 1409ق.
أنوار الأصول‏، ناصر مکارم شیرازی، قم: مدرسه الامام على بن ابى‏طالب۷، چاپ دوم، 1428ق.
بحار الانوار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، مجید معارف، تهران: کویر، چاپ دهم، 1388ش.
تصحیح اعتقادات الإمامیة، محمد بن محمد مفید، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، 1414ق.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، قم: دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406 ق
 جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، شیخ محمد حسن بن باقر بن عبدالرحیم النجفی الجواهری، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، نوبت چاپ هفتم.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، شیخ یوسف بحرانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین. بی‏‏تا
ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة‏، ابوعبدالله شمس‏الدین محمد بن جمال الدین مکی عاملی (شهید اول)‏، قم: مؤسسه آل البیت:‏، 1419ق‏.
رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، محمد بن عمر کشی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
الرسائل الاربع (قواعد أصولیة وفقهیة)، جعفر سبحانی، قم: مؤسسه امام صادق۷، بی‏تا.
رسائل فقهیة، مرتضی انصاری، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414ق.
الرعایه فی علم الدرایه، شهید ثانی، قم: مکتبه آیه‏الله المرعشی العامه، ۱۴۰۸ق/۱۳۶۷ش.
الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، محمدباقر بن محمد میرداماد، قم: دارالحدیث، 1422ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة)، محمدتقى بن مقصودعلى مجلسی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشان‏پور، چاپ دوم، 1406ق.
شرح الکافی -  الأصول و الروضة، محمد صالح بن احمد مازندرانی،تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
الطبقات الکبرى، ابن سعد، بیروت: دارصادر، بی‏تا.
عدة الداعی و نجاح الساعی‏، احمد بن محمد بن فهد حلى،بی‏جا، دارالکتب الإسلامی‏، 1407ق.
عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محمد بن زین الدین بن أبی جمهور، قم: دارسید الشهداء للنشر، 1405ق.
فتح الملک العلی، احمد مغربی، اصفهان: مکتبی الامام أمیر المؤمنین۷ العامة، بی‏تا.
فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، محمد بن حسن طوسی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، 1420ق.
قاعده تسامح در ادله سنن، محمد جواد فاضل لنکرانی قم: مرکز فقهی ائمه اطهار:، معاونت پژوهش، 1393ش.
القواعد الفقهیة، السید حسن الموسوی بجنوردی، قم نشر الهادی، 1377ش.
الکافی (ط - الإسلامیة)، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
مجمع البیان فى تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.‏
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
مدارک الأحکام، سید محمد موسوی عاملی، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، بی‏تا.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (مجلسى دوم)، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، دوم، ۱۴۰۴ق.
مصباح المنهاج الطهارة، السید محمد سعید طباطبائی الحکیم، مؤسسة الحکمة للثقافیة الإسلامیة، چاپ دوم، 1428ق/2007م.
مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، بیروت، دمشق: دارالقلم، الدار الشامیة، 1412ق
موسوعة الامام الخوئی (التنقیح فی شرح العروة الوثقى)، السید أبوالقاسم الخوئی، بی‏جا، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، بی‏تا.
موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت:، قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، 1423ق/2002م.
نخستین اندیشه‏های حدیثی شیعه: رویکردها گفتمان‏ها انگاره‏ها و جریان‏ها، محمد هادی گرامی، تهران: دانشگاه امام صادق۷، 1396ش.
نقش ائمه: در احیای دین، سید مرتضی عسکری، تهران: بنیاد بعثت، قم: مؤسسه علمی فرهنگی علامه عسکری، 1397ش.
هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة:، محمد بن حسن حر عاملی، مشهد: آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، 1414ق.
الوافی، محمد محسن بن شاه مرتضى فیض کاشانى، اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على۷‏، 1406ق.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، قم: مؤسسة آل البیت:، ‏1409ق.
«اعتبارسنجی روایت حسن بصری در کارآمدی آیه (وَ إِن یکاَدُ) در دفع چشم زخم»، حبیب الله حلیمی جلودار، فاطمه قربانی لاک‏تراشانی، حدیث‏پژوهی، سال دوازدهم، بهار و تابستان ۱۳۹۹، ش۲۳.
«اعتبارسنجی و مفهوم‏شناسی احادیث من بلغ» محمود کریمیان، مجله حدیث حوزه، بهار و تابستان 1397، ش16.
«بررسی تسامح در ادله سنن»، احمد عابدینی، مجله بازتاب اندیشه، اسفند 1385، ش83.
«بررسی متنی و سندی روایات من بلغ»، حمید باقری، مجله حدیث اندیشه، ۱۳۸۲، ش۵ و6.
«تحلیلی بر نگارش‏های الموضوعات در اهل سنت بر پایه کتاب موسوعة الأحادبث و الاثار الضعیغة و الموضوعة»، مهدی مهریزی، مجله علوم حدیث، سال سیزدهم، ش3و4. پاییز و زمستان 1387.
«تسامح در ادله سنن، قاعده‏ای ناکار آمد»، علی اکبر کلانتری، مجله پژوهش‏های اعتقادی کلامی، بهار 1389، ش17.
«تسامح در سند روایات طبی»، محمد قربان زاده، حسن نقی زاده، مرتضی ایروانی نجفی، سید کاظم طباطبایی، مجله علوم قرآن و حدیث، سال چهل و چهارم، پاییز و زمستان 1391، ش89.
«جریان‏های حدیثی کوفه در عصر امام صادق۷»، زهرا ترک لادانی، سید مهدی لطفی، رضا شکرانی، حدیث و اندیشه، بهار و تابستان 1397، ش25
«قاعدۀ تسامح در روش‏شناسی تفکر نقدی امام خمینی(س)»، عباس‏علی روحانی، زهره خانی، مجله پژوهش‏نامه متین، بهار 1397، ش78.
«نخستین جریان انتقادی حدیث شیعه»، محمد فرقان گوهر، نعمت‏الله صفری فروشانی، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، سال چهاردهم، بهار و تابستان1397، ش27.
«نقد تسری انگاره فقهی تسامح در ادله سنن به ارزیابی سند روایات اخلاقی»، مصطفی همدانی، پژوهش‏نامه اخلاق، بهار 1396، ش35.