تفسیر و نقد برهان سکوت در تاریخ‌گذاری احادیث

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قم

2 عضو هیئت علمی دانشگاه قم

10.22034/hs.2022.50195.3146

چکیده

شاخت و ینبل در تاریخ‌گذاری احادیث از استدلال برهان سکوت بهره برده‌اند. برخی این استدلال را ذیل مغالطات دسته‌بندی می‌کنند. با این تفسیر از برهان سکوت، کاربرد آن در تحقیقات خاورشناسان جای شگفتی دارد. این نوشتار بر آن است با ارائه تفسیرهای دوگانه از برهان سکوت ابعاد آن را نمایان سازد. در تفسیر نخست از برهان سکوت، شرایط سه‌گانه استدلال ـ دسترسی نویسنده به اطلاعات، قصد نویسنده برای توصیف کامل وضعیت و اهمیت بالای پدیده ـ نقش اساسی را برعهده دارند. برهان سکوت تنها در صورت فراهم‌نبودن این شرایط در زمره مغالطات جای خواهد گرفت. در تفسیر دوم، برهان سکوت به استنتاج بهترین تبیین بازمی‌گردد. بر این اساس نادرستی تصویر شاخت و ینبل از خاستگاه تاریخی احادیث روشن گردید. کلی‌گویی و تعمیم نتایج جزئی به همه احادیث از آسیب‌های مطالعات تاریخی حدیث است که تنها با جزئی‌نگری و روش استقرایی برطرف خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. اصول و فنون پژوهش در گستره دین‌پژوهی، احد فرامرز قرا ملکی، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دوم، ۱۳۸۵ش.

    تاریخ‌گذاری حدیث روش‌ها و نمونه‌ها، ایگناتس گلدتسیهر و ...، به کوشش و ویرایش سید علی آقایی، تهران: حکمت، اول، ۱۳۹۴ش.

    حدیث اسلامى، خاستگاه‌ها و سیر تطور، هارالد موتسکى، مترجم: مرتضى کریمى‏نیا‏، موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، قم - ایران‏، اول،۱۳۹۰ش‏.

    دانش منطق، محمود منتظری مقدم، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، اول، ۱۳۹۸ش.

    درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر، مجید معارف، سعید شفیعی، سازمان سمت، ۱۳۹۴ش.

    راهنمای نگارش دانشگاهی، سعید عدالت نژاد، تهران: انتشارات نیلوفر، اول، ۱۳۹۳ش.

    شفاهی و مکتوب در نخستین سده‌های اسلامی، گریگور شولر، مترجم: نصرت نیل‌ساز، تهران: انتشارات حکمت، اول، ۱۳۹۳ش.

    مستشرقان و حدیث، شادی نفیسی، دانشکده مجازی موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.

    مغالطات، علی اصغر خندان، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش.

    «استنتاج بهترین تبیین و مسئله توصیف استدلال‌های استقرایی؛ بررسی دیدگاه لیپتون»، منصور نصیری، نقد و نظر، ۱۳۹۵ش، ش۴.

    «پدیده‌ حلقه‌ مشترک در سندهای روایات: تبیین و تحلیل»، سید علی آقایی، مطالعات تاریخ اسلام، ۱۳۸۹ش، ش۷.

    «تاریخ‌گذاری احادیث بر اساس روش ترکیبی تحلیل اسناد و متن در مطالعات اسلامی خاورشناسان»، نصرت نیل‌ساز، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ۱۳۹۰ش، ش۱.

    «تاریخ‌گذاری احادیث بر مبنای روش تحلیل ترکیبی اسناد متن امکانات و محدودیت‌ها»، سید علی آقایی، صحیفه مبین، ۱۳۹۰ش، ش۵۰.

    «تاریخ‌گذاری روایات اسلامی بر پایه اسناد و متن: تحلیل مقدمات و روش‌ها»، سید علی آقایی، استاد راهنما: مهدی مهریزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، رساله دکتری، ۱۳۹۱ش.

    «حدیث به‌مثابه داده تاریخی مروری بر رهیافت‌های محققان غربی به مسئله وثاقت احادیث اسلامی»، سید علی آقایی، آینه پژوهش، ۱۳۹۱ش، ش ۱۳۷ و ۱۳۸.

    «حدیث‌پژوهی در غرب: مقدمه‌ای در باب خاستگاه و تطور حدیث»، هارالد موتسکی، مترجم: مرتضی کریمی‌نیا، علوم حدیث، ۱۳۸۴ش، شماره ۳۷ و ۳۸.

    «رابطه فرضیه ربایی با استقراء و حدس»، منصور نصیری، نقد و نظر، ۱۳۹۰ش، ش۱.

    «رهیافتی به ضوابط معیار قرار گرفتن تاریخ برای ارزیابی روایات»، علی حسن بیگی، مجید زیدی جودکی، علوم حدیث، ۱۳۹۸ش، ش۱.

    «کاربرد استنتاج بهترین تبیین در تفسیر قانون»، محمد صالحی مازندرانی؛ پیام محمدی میرعزیزی، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ۱۳۹۹ش، ش۵۱.

    «مروری انتقادی بر کتاب دایرة المعارف احادیث رسمی»، هارالد موتسکی، مترجم: سید علی آقایی، آینه پژوهش، ۱۳۹۱ش، ش۱۳۳.

    «مطالعه انتقادی مبانی و روش‌های خاورشناسان در تاریخ‌گذاری احادیث اهل سنت»، احسان الله درویشی، استاد راهنما: محمدکاظم رحمان ستایش، حوزه علمیه قم، پایان‌نامه سطح ۳، ۱۳۹۵ش.

    «مقایسه‌ای میان استنتاج بهترین تبیین و حدس، فرشته نباتی»، حکمت سینوی، ۱۳۸۵ش، ش ۳۵.

    «مواجهه محدثان مسلمان با پدیده رشد وارونه سندها»، سید علی آقایی، صحیفه مبین، ۱۳۸۹ش، ش۴۸.

    «نخستین دایرة المعارف در سنت حدیث‌پژوهی غربی»، ناقد: سید علی آقایی، کتاب ماه دین، ۱۳۸۸ش، ش ۱۳۹.

    «نقد و بررسی پژوهش‌های حدیثی هارالد موتسکی»، فروغ پارسا، استاد راهنما: احمد پاکتچی، دانشگاه قم، ۱۳۸۷ش.

    «نقد و بررسی مبانی و روش‌های حدیث‌پژوهان غربی در تاریخ‌گذاری روایات بر اساس متن»، سعید شفیعی، استاد راهنما: مجید معارف، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش.

    «واکاوی ملاک‌های احتمالاتی در استنتاج بهترین تبیین»، سید محمدمهدی اعتمادالاسلامی بختیاری، میرسعید موسوی کریمی، منطق‌پژوهی، ۱۳۹۶ش، ش۲.

    1. Howell, Martha and Walter Prevenier, From Reliable Sources: An Introduction to Historical Methods, Cornell University PressV,2001.

    Chitnis, Krishnaji, Research Methodology in History, 2006.

    Duncan, M. G., The Curious Silence of the Dog and Paul of Tarsus; Revisiting The Argument from Silence, Informal Logic, Vol. 32, No. 1, 2012.

    Goldziher, Ignaz, Muslim studies, ed. S.M. stern, trans. C.R. Barber& S.M. stern, Chicago, 1971.

    Juynboll, G.H.A., Encyclopedia of Canonical Hadith, BRILL, LEIDEN, BOSTON, 2007.

    Juynboll, G.H.A., Muslim Tradition, Studies in Chronology, Provenance and Authorship of Early Ḥadīth, Cambridge:Cambridge University Press, 1983.

    Juynboll, G.H.A., Some Isnād-Analytical Methods Illustrated on the Basis of Several Woman-Demeaning Sayings from Ḥadīth Literature, Al-Qanṭara: Revista de Estudios Árabes, Vol. 10, 1989.

    Lange, John, The Argument from Silence, History and Theory, Vol. 5, No. 3,1966.

    Motzki, Harald, Dating Muslim Tradition: A Survey, Arabica, Vol. 52: 2, 2005.

    Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford: Oxford University Press, 1950.