تحلیل ارتباط‌شناختی – حدیثی نظریة هنجاری مصافحه در آغاز ارتباطات درون‌فرهنگی اسلامی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

سطح 4 حوزه ؛ دکترای فرهنگ و ارتباطات - استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم

10.22034/hs.2022.49549.2926

چکیده

دست‌دادن در آغاز ارتباط که از آن به مصافحه تعبیر می‌شود و از اقسام ارتباط لمسی است، در بسیاری از فرهنگ‌های جهان رواج دارد. روایات معصومان نیز ضمن تأکید بر این ارتباط لمسی در آغاز ارتباط مؤمنان، الگویی کامل از شیوه انجام این کنش ارتباطی ارائه کرده‌اند. پژوهه فرارو با روش تحلیلی و با فحص کامل در جوامع روایی فریقین و با هدف کشف ابعاد این کنش به‌عنوان یک نظریه هنجاری، پاسخ‌یابی به این پرسش را کاوش کرده است: نظریۀ هنجاری مصافحه از منظر روایات چیست؟ تحلیل «چیستی» این کنش ارتباطی، در پنج محور انجام شده است: جایگاه مصافحه در فرآیند ارتباطات اجتماعی، کنشگران انجام مصافحه، روش مطلوب مصافحه از دیدگاه معصومان، ترغیب‌های دنیوی و اخروی برای پیاده شدن این روش، محتوای پیام مبادله‌شده. نتایج نشان داده است مصافحه، مستحبی ارتباطی دارای آثار دنیوی و اخروی فراوان و حامل پیام صمیمیت معناگرا و به دنبال ایجاد الفت و محبت و مواسات و برادری و همبستگی در میان مؤمنان است. الگوی انجام مصافحه نیز دست‌دادن با همه کف دست راست همراه با فشردن دست مخاطب و نیز طول دادن این عمل و نیز تکرار آن به‌محض تجدیددیدار و همراهی آن با سلام است.

کلیدواژه‌ها


الاختصاص، محمد بن محمد مفید، قم: کنگره شیخ مفید، اول، 1413ق.
آداب معاشرت در محیط کار، سو فاکس، مترجم: آزیتا زمانی، تهران: انتشارات هیرمند، پنجم، 1395ش.
ارتباط غیرکلامی (زبان بدن)، سیدمحمود انوشه، تهران: انتشارات اندیشه جوان، اول، 1393ش.
ارتباطات غیرکلامی، علی ‏‏اکبر فرهنگی، تهران: انتشارات میدانچی، اول، 1395ش.
ارتباط‏شناسی، مهدی محسنیان ‏‏راد، تهران: سروش، شانزدهم، 1396ش.
بحار الأنوار، محمد باقر مجلسى، بیروت: داراحیاء التراث العربی، دوم، 1403ق.
تاریخ دمشق، أبو القاسم علی بن الحسن بن هبة الله بن عساکر، تحقیق: عمرو بن غرامة العمروی، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی ‏‏تا.
تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، فریدون تفضلی، تهران: نشر نی، ششم، 1385ش.
تحف العقول عن آل الرسول۹، حسن بن على بن شعبه حرانى، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، دوم، 1363ش.
تحقیق کاربردی (راهنمای عمل)، تری ای هدریک. بیک ‏من، لئونارد. رگ، دبراجی، ترجمه: سید محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش‌‌‏های فرهنگی، دوم، 1381ش.
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى حلّى، قم: مؤسسه آل البیت:، اول، 1414ق.
تصمیم‏گیری سازمانی و خط‏مشی‏گذاری عمومی، رحمت ‏‏الله قلی ‏‏پور، تهران: سمت، هشتم، 1396ش.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهرى، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، اول، 1421ق.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد بن على صدوق، قم: دارالشریف الرضی للنشر، دوم، 1406ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، على بن حسین کرکی محقق ثانى، قم: مؤسسه آل البیت:، دوم، 1414ق.
الجعفریات، محمد بن محمد بن ‏‏اشعث، تهران: مکتبة النینوى الحدیثة، اول، بى ‏‏تا.
جمهرة اللغة، محمد بن حسن بن درید، بیروت: اول، 1988م.
الخصال، محمد بن على صدوق، قم: دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1362ش.
الذریعة إلى تصانیف الشیعة، محمد محسن منزوى آقا بزرگ تهرانى، اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه، قم و تهران: 1408ق.
رفتار غیرکلامی، ویرجیناپی ریچموند، جیمز سی مک کروسکی، مترجمان: فاطمه سادات موسوی و ژیلا عبدالله پور، زیر نظر دکتر غلامرضا آذری، تهران: نشر دانژه. 1388ش.
روانشناسی آموزش مهارت‌‌‏های ارتباط و زبان، علی ‏محمد ناعمی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، دوم، 1389ش.
زبان بدن، جو ناوارو، ترجمه: امیر انصاری، تهران: انتشارات آموخته، اول، 1396ش.
زبان بدن، منصور حسام ‏‏زاده، تهران: نشر پورنگ، اول، 1390ش.
سلام، مصافحه و بوسه در اسلام، نورمراد محمدی، قم: اندیشه ماندگار، 1387ش.
سنن الترمذی، محمد بن عیسى ترمذی، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الإسلامی، 1998م.
السنن الصغرى، أبو عبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی الخراسانی نسائی، حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیة، دوم، 1406ق.
الصحیح، مسلم بن الحجاج، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی ‏‏تا.
طبقه‏‏بندی مفاهیم در ارتباطات، رید بلیک و ادوین هارولدسن، ترجمه: مسعود اوحدی، تهران: انتشارات سروش، سوم، 1393ش.
العناوین الفقهیة، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى مراغى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1417ق.
عیون أخبار الرضا۷، محمد بن على صدوق، تهران: نشر جهان، اول، 1378ق.
غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، حمزة بن على ابن زهره حلبى حسینى، قم: مؤسسه امام صادق۷، اول، 1417ق.
فرهنگ و رفتار اجتماعی، هری.س تری یاندیس، ترجمه: نصرت فتی، تهران: نشر رسانش و جامعه ‏‏شناسان، سوم، 1388ش.
القواعد الفقهیة (الف)، سید حسن بجنوردى، قم: نشر الهادی، اول، 1419ق.
القواعد الفقهیة (ب)، محمد فاضل موحدى لنکرانى، قم: چاپخانه مهر، اول، 1416ق.
الکافی فی الفقه، ابو الصلاح تقى الدین بن نجم الدین حلبى، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین۷، اول، 1403ق.
الکافی محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم بن منظور، بیروت: دار الفکر، دار صادر، سوم، 1414ق.
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقى، قم: دار الکتب الإسلامیة، دوم،1371ق.
مدیریت ارتباطات، برکو، آندرو دی ری ام. ولوین و دارلین آر. ولوین، ترجمه: سیدمحمد اعرابی و داوود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی، ششم، 1389ش.
معجم مقاییس‏اللغة، ابن ‏‏فارس، أحمد بن فارس، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، اول، 1404ق.
المقنع، محمّد بن على بن بابویه صدوق، قم: مؤسسه امام هادى۷، اول، 1415ق.
مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسى، قم: الشریف الرضى، چهارم، 1412ق/1370ش.
من لا یحضره الفقیه، محمد بن على صدوق، قم: دفتر انتشارات اسلامى، دوم، 1413ق.
مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان‏فردی، اون هارجی و کریستین ساندرز و دیوید دیکسون، ترجمه: مهرداد فیروزبخت و خشایار بیگی، تهران: رشد، پنجم، 1390ش.
نظریه‏سازی در علوم اجتماعی، پلاماجی شومیکر و جیمز ویلیلام تانکارد و دومینیک ال. لاسورسا، ترجمه محمد عبداللهی، تهران: نشر جامعه ‏شناسان، اول، 1390ش.
نظریه‌‌های رسانه، سید محمد مهدی ‏‏زاده، تهران: انتشارات همشهری، سوم، 1392ش.
وسائل‏الشیعة، محمد بن حسن شیخ حرّ عاملى، قم: مؤسسه آل ‏‏ البیت:، اول، 1409ق.
«بایسته‌‌های نظریه‏‏پردازی اسلامی روابط بین ‏‏الملل»، مجتبی عبدخدایی، معصومه جمالی، تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، تابستان 1395، دوره 8، شماره 27، ص246 - 221.
«بررسی جواز و عدم جواز لمس و دست دادن با زن مسلمان و غیرمسلمان از منظر فقه امامیه»، محمد مشکی قندشتنی و بلال شاکری، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، سال پنجم شماره ۳ (پیاپی ۱۶، پاییز ۱۳۹۸)، ص۱۴۱ -۱۵۹.
«دست دادن با نامحرم از نگاه آیات و روایات»، احمد طاهری نیا، مجله فقه، بهار و تابستان 1388ش، ش1، ص214-243.
«مصافحه؛ چرا و چگونه»، محمد هادی مروجی طبسی، فصلنامه فرهنگ کوثر، پیاپی ۸۳ (پاییز ۱۳۸۹)، ص112-131.
«نظریه هنجاری و الگوی ارتباطی سلامْ آغاز در ارتباطات کلامی درون فرهنگی اسلامی و مقایسه آن با سایر فرهنگ‏ها»، فصلنامۀ معرفت فرهنگی – اجتماعی، مصطفی همدانی، پاییز 1396، ص103-124.
«نظریه هنجاری و ویژگی‌‌های آن در مطالعات شهری»، احسان بابایی، محمد مسعود؛ کامران ربیعی، بهادر زمانی، روش‏شناسی علوم انسانی، دوره 22، شماره 89، زمستان 1395، ص57-78.
Communication Between Cultures, Larry A.Samovar; Richard E. Porter, Edwin; R. McDaniel & Carolyn S. Roy, Wadsworth, Cengage Learning, 2013.
Communication Mosaics: Interpersonal Communication, Julia T. Wood, Eighth Edition, Boston, Cengage Learning, 2014.
Interpersonal Communication, Floyd, Kory, New York: McGraw-Hill, 2edition, 2011.
McQuail’s Mass Communication Theory, McQuail, Denis, 6th edition, . London: SAGE Publications, 2010.
Nonverbal Communication, Mehrabian, Albert, New York: Routledge, 2017
Normative theory and psychological research: Hedonism, eudaimonism, and why it matters, Tiberius, Valerie; Hall, Alicia, The Journal of Positive Psychology ; Vol. 5, No. 3, May 2010; Pp 212-225.
Religion and Economics_ Normative Social Theory, James M. Dean; A. M. C. Waterman (auth.); James M. Dean, A. M. C. Waterman (eds.); Springer, Netherlan, 1999.
Sociology, Horton, Paul B., Chester L. Hunt, New York: McGraw-Hill, 1986
The Planning of Change, Bennis, Warren G., New York: Holt Rinehart & Winston, 1985.