بازتاب اهداف و آرمان‌های سیاسی در برخی از اسرائیلیات مرتبط با مهدویت

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ علوم و قرآن حدیث دانشگاه فردوسی

2 استاد دانشگاه فردوسی مشهد دانشکده الهیات و معارف اسلامی گروه علوم قرآن و حدیث

3 دانشیار دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

10.22034/hs.2022.50145.3131

چکیده

ورود اسرائیلیات به منابع اسلامی پدیده‌ای ناخوشانید و تلخ بود که کم و بیش تمامی حوزه‌های معارفی اسلام را در برگرفت.از جمله حوزه-های معرفتی اسلام که اسرائیلیات در آن ورود کرد و سبب پدید آمدن جعلیاتی شد، حوزه مهدویت است. در این مطالعه به دنبال یافتن پاسخ این سوالات هستیم: راویان یهودی و مسیحی مسلمان شده چه آرمان‌های سیاسی را با نقل روایات مرتبط با مهدویت دنبال می-کردند؟ پیوند سیاسیون اموی با راویان اسرائیلیات سبب پدید آمدن چه مجعولاتی در حوزه مهدویت و همسو با اهداف این سیاستمداران، شده است؟ مهم‌ترین گونه‌های این مجعولات کدامند؟ جهت پاسخ به این سؤالات از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. نتیجه حاصل، وجود دو جنبه سیاسی تحریفات و جعلیات راویان و منابع اسرائیلی را نشان می‌دهد. جنبه نخست عبارت است از پیوند راویان اسرائیلی و یا راویان مسلمان متأثر از اسرائیلیات با سیاستمداران هم عصرشان و تلاش برای ساخت منقولات آخرالزمانی در جهت منافع این سیاستمداران. جنبه دوم نیز عبارت است از تلاش راویان اسرائیلی در برتری دادن سیاسی یهود و مسیحیت با نقل منقولاتی آخرالزمانی در جهت ارائه نقش پررنگ مفاهیم، اماکن و نمادهای اسرائیلی. گونه‌های فراوانی از جعل و تحریف روایات مهدوی را در ذیل این دو جنبه می‌توان ردیابی نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الإحسان فی تقریب صحیح ابن حبان، محمد بن حبان بُستی، بیروت: الرسالة، ۱۴۰۸ق.
الإصابة فی تمییز الصحابة، احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
الاضواء علی السنه المحمدیه او دفاع عن الحدیث، محمود ابوریّه، ترجمه سید محمد سید موسوی، قم: ذوی القربی، ۱۳۸۹ش.
البدایة و النهایة، اسماعیل بن عمر ابن کثیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
بغیة الطلب فی تاریخ حلب، عمر بن احمد ابن العدیم، بی‏‌جا: دار الفکر، بی‏‌تا.
تاریخ بغداد، احمد بن علی خطیب بغدادی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
تاریخ دمشق، علی بن الحسن ابن عساکر، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
تأویل مختلف الحدیث، عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری، بی‏‌جا: المکتب الاسلامی - مؤسسة الإشراق، ۱۴۱۹ق.
تذکرة الحفاظ، شمس الدین ذهبی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
تذکرة الحفاظ، محمد بن طاهر بن علی ابن قیسرانی، ریاض: دار الصمیعی، ۱۴۱۵ق.
ترتیب الأمالی الخمیسیة للشجری، یحیی بن الحسین شجری، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابن کثیر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
تفسیر المنار، محمد رشید بن علی رضا، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م.
تفسیر و مفسران، محمد هادی معرفت، قم: التمهید، ۱۳۷۹ش.
تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، نور الدین ابن عراق الکنانی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۹ق.
تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، یوسف بن عبدالرحمن مزی، بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ق.    
جامع الأحادیث، جلال الدین سیوطی، بی‏‌جا، بی‏‌تا.
جامع المسانید و السُّنَن الهادی لأقوم سَنَن، اسماعیل بن عمر ابن کثیر، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۹ق.
الجرح و التعدیل، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم، حیدر آباد دکن: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ۱۲۷۱ق.
رجال الطوسی‏، محمد بن حسن طوسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین‏، ۱۳۷۳ش.
سلسلة الأحادیث الضعیفة و الموضوعة و أثرها السیئ فی الأمة، محمد ناصر الدین البانی، ریاض: دار المعارف، ۱۴۱۲ق.
سنن أبی داود، ابوداود سلیمان بن الاشعث سجستانی، بیروت: المکتبة العصریة، بیروت. بی‏‌تا.
السنن الواردة فی الفتن و غوائلها والساعة و أشراطها، ابوعمرو الدانی، ریاض: دار العاصمة، ۱۴۱۶ق.
سیر أعلام النبلاء، شمس الدین ذهبی، قاهره: دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، احسان عباس، بیروت: دارالغرب الإسلامی، ۱۹۸۸م.
شرح نهج البلاغة‏، عبدالحمید بن هبه الله ابن أبی الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، ۱۴۰۴ق.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بی‏‌جا: دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
صحیح و ضعیف سنن ابن ماجة، محمد ناصر الدین البانی، اسکندریه: برنامج منظومة التحقیقات الحدیثیة من إنتاج مرکز نور الإسلام لأبحاث القرآن و السنة، بی‏‌تا.
الضعفاء و المتروکون، احمد بن شعیب نسائی، حلب: دار الوعی، ۱۳۹۶ق.
الضعفاء و المتروکون، عبد الرحمن بن علی ابن جوزی، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۶ق.
الطبقات الکبرى، محمد ابن سعد، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
عقد الدرر فی أخبار المنتظر و هو المهدی۷، یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، الزرقاء: مکتبة المنار،۱۴۱۰ق.
العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة، عبد الرحمن بن علی ابن جوزی، فیصل آباد: إدارة العلوم الأثریة، ۱۴۰۱ق.
الغیبة، ابن أبی زینب محمد بن ابراهیم نعمانی، تهران: نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
الفاضح لمذهب الشیعة الإمامیة، حامد مسوحلی ادریسی، مصر: مکتبة الرضوان، ۱۴۲۸ق.
الفردوس بمأثور الخطاب، شیرویه بن شهردار دیلمی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۶ق.
الفوائد المجموعة فی الأحادیث الموضوعة، محمد بن علی شوکانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‏‌تا.
قاموس الرجال‏، محمد تقی شوشتری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏، ۱۴۱۰ق.
کتاب الفتن، نعیم ابن حماد، قاهره: مکتبة التوحید، ۱۴۱۲ق.
الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ابوبکر ابن ابی شیبه، ریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۰۹ق.
کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، علی بن حسام الدین متقی هندی، بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق.
اللآلىء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، جلال الدین سیوطی، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
لسان المیزان، بیروت، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، محمد بن حبان بُستی، حلب، دار الوعی، ۱۳۹۶ق.
المستدرک على الصحیحین، الحاکم محمد بن عبدالله نیشابوری، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق.
مسند الإمام أحمد بن حنبل، احمد بن محمد ابن حنبل، بی‏‌جا: مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق.
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول اللّٰه۹، مسلم بن الحجاج نیشابوری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‏‌تا.
معجم الأحادیث الإمام المهدی؟عج؟، موسسه معارف اسلامى‏، قم: مسجد مقدس جمکران‏، ۱۴۲۸ق.
المعجم الأوسط، سلیمان بن أحمد طبرانی، قاهره: دار الحرمین، بی‏‌تا.
المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد طبرانی، قاهره: دار النشر مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
المغنی فی الضعفاء، شمس الدین ذهبی، بی‏‌تا، بی‏‌جا.
الموسوعه فی احادیث المهدی الضعیفه و الموضوعه، عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، بیروت: دار ابن‏‌حزم، ۱۴۲۰ق.
الموضوعات، عبد الرحمن بن علی ابن جوزی، مدینه النبی: المکتبة السلفیة، ج۱، ۲: ۱۳۸۶ق، ج۳: ۱۳۸۸ق.
میزان الاعتدال فی نقد الرجال، شمس الدین ذهبی، بیروت، دار المعرفة، ۱۳۸۲ق.
«ردپای اسرائیلیات در روایات مهدوی»، مجید معارف، سید جعفر صادقی، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، شماره ۱۶، ۱۳۹۴ش، انجمن علوم و قرآن و حدیث ایران، تهران، ص۳۹-۷۰.