گونه شناسی واژگان و نقش آن در فهم حدیث با تأکید بر آراء علامه حلی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/hs.2022.50155.3133

چکیده

زبان حدیث که همانند زبان عرف عام با آنکه حامل معارف الهی و دارای تفاوت ماهوی با سخنان عادی مردمان است، در هنگام خوانش و فهم، نیازمند تأمل در گونه‌ی واژه بکار رفته در آن از حیث وضع و استعمال است. در زبان حدیث که شاکله اصلی آن را معانی لغوی و عرف عام تشکیل داده است، واژگانی برساخته از دین اسلام و شریعت نبوی بچشم می‌خورد؛ کما اینکه ساختارهای بلاغی از مقوله‌ی تشبیه بلیغ، مجاز به گونه‌های مختلفش شامل: استعاره و کنایه نیز در آن بوفور یافت می‌شود. علامه حلی (ره) که از سرآمدان اصولیان دوره متأخران است، در آثاری چند به‌ خصوص، «نهایة الوصول» به تحلیل واژگان زبان عرب پرداخته، گونه‌های لفظ را در ارتباط با معنا هنگام وضع و استعمال مورد واکاوی قرار داده است. مقاله پیش رو با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی ابتدائاً به تبیین اساسی‌ترین گونه‌های الفاظ پرداخته سپس به نقش این تفاوتها و توجه به آن در فهم حدیث با تأکید بر آراء ایشان اهتمام ورزیده و دریافته است که توجه به نوع واژه مستعمل در حدیث، فهم صحیح و درست آن را به بار می‌آورد؛ آن‌سان که بی‌توجهی به گونه‌های الفاظ در مقام فهم روایات، موجب دریافت غلط از آن می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند
الإتقان فی علوم القرآن، جلال الدین سیوطی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
أجود التقریرات، سید ابوالقاسم خویی، قم: کتابفروشی مصطفوی، چاپ دوم، ۱۳۶۸ش.
أسرار البلاغة، ابوبکر عبدالقاهر جرجانی، تعلیق: محمود محمد شاکر، قاهره: مطبعة المدنی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، علی مشکینی، قم: نشر الهادی، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
اصول الفقه، محمدرضا مظفر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ چهارم، ۱۳۷۰ش.
اصول الفقه، محمدرضا مظفر، قم: مؤسسه دارالتفسیر(اسماعیلیان)، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
الأعلام، خیر الدین زرکانی، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ پنجم، ۱۹۸۰م.
الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)، علی بن حسین سید مرتضی، مصحح و محقق: ابراهیم محمد ابوالفضل، قاهره: دار الفکر العربی، چاپ اول، ۱۹۹۸م.
البرهان فی علوم القرآن، بدرالدین زرکشی، محقق: محمد أبوالفضل إبراهیم، قاهره: مکتبة التراث، چاپ سوم، ۱۹۸۴م.
البلاغة الواضحة، علی جارم، تهران: مؤسسة الصادق۷، چاپ پنجم، ۱۳۸۷ش.
ترجمه درس اللغة و الأدب، محمد رضا شاهرودی، تهران: بی‌نا، چاپ اول، تابستان ۱۳۸۵ش.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت: چاپ ابراهیم ابیاری، ۱۹۸۵م/ ۱۴۰۵ق.
تلخیص مقباس الهدایة (للعلامة المامقانی)، علی اکبر غفاری، تهران: چاپخانه تابش، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
تهذیب الوصول إلی علم الأصول، حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی)، محقق: سید محمد حسین رضوی کشمیری، لندن: مؤسسه الإمام علی۷، چاپ اول، ۲۰۰۱م.
دروس فی علم الأصول، سید محمد باقر صدر، بیروت- لبنان: دارالکتب اللبنانی، چاپ دوم، ۱۹۸۶م.
شرح نهج البلاغة، عبد الحمید ابن ابی الحدید، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
شرح نهج البلاغه، کمال الدین ابن میثم بحرانی، تهران: دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۹ق.
غایة الوصول و ایضاح السبل، حسن بن یوسف بن مطهر حلی، محقق: شیخ آ . مردانی پور، قم: مؤسسه الإمام الصادق۷، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
الکاشف عن المحصول فی علم الأصول، محمد بن محمود عجلی اصفهانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۸م.
کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم: نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
کفایة الاصول، محمد کاظم آخوند خراسانی، مقدمه: سید جواد شهرستانی، قم: مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹ق.
المجازات النبویه، محمد سید رضی، محقق و مشرح: دکتر طه محمد الزینی، قم: مکتبة بصیرتی، بی‌تا.
المحصول، محمد بن عمر بن الحسن رازی، محقق: دکتر طه جابر فیاض العلوانی، مؤسسه الرسالة، چاپ سوم، ۱۴۱۸ق.
مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، حسن بن یوسف بن مطهر حلی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
معارج الأصول، ابوالقاسم جعفر بن حسن محقق حلی، قم: مؤسسه آل البیت: لإحیاء التراث، ۱۳۶۱ش.
معانی الأخبار، محمد بن علی صدوق، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۷۹.
مفتاح العلوم، یوسف بن محمد بن علی سکاکی، محقق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
نهایة الوصول إلی علم الأصول، حسن بن یوسف بن مطهر حلی، قم: مؤسسه امام صادق۷، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
نهج البلاغه، محمد سید رضی، محقق: دکتر صبحی صالح، قم: دار الهجرة، ۱۴۱۴ق.
وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حر عاملی، بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۳۶۷ش.