وجوب النظر و زبان احادیث اعتقادی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور تهران

2 استادیار. دانشکده علوم قرآنی

10.22034/hs.2022.50224.3160

چکیده

نظریات مطرح در زمینۀ زبان احادیث اعتقادی نفیاً و اثباتاً در برخی دیدگاههای کلامی اثرگذار است؛ از نگاه پیروان دیدگاه «وجوب النظر»، تنها راه فراگیر دستیابی به علم تفصیلی نسبت به امور معقول، قیاس منطقی است؛ لذا توحید، بهعنوان مهمترین اصل اعتقادی، و نیز برخی دیگر از موضوعات اعتقادی که از امور معقول به شمار می آیند، در بیان ادلۀ اثباتی خود به زبان قیاس منطقی متکی هستند. این پژوهش با روش کتابخانه ای ضمن تحلیل و نقد ادلۀ دیدگاه وجوب النظر، به صحت سنجی این دیدگاه پرداخته و با نقد آماری، نقلی و برهانی وجوب النظر نشان داده است که اولاً ادلۀ عقلی دیدگاه وجوب النظر، به معنی تحصیل علم از راه استدلال عقلی و برهان، مخدوش است؛ ثانیاً استناد به مدلول آن دسته از آیات و روایات که به نوعی به وجوب النظر اشعار دارند، در اثبات نظریۀ وجوب النظر ناتمام است؛ ثالثاً بررسی احادیث کتاب شریف کافی نشان می دهد که این ادعا که زبان احادیث اعتقادی، زبان استدلال و برهان است، فاقد اعتبار بوده با دقت در روایات اعتقادی بدست می‌آید که علیرغم بهره گیری معصومین از زبان برهان، زبان رایج مورد استفاده در احادیث اعتقادی قیاس منطقی نیست، بلکه زبان تحلیل، وصف و إخبار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 إحقاق الحق و إزهاق الباطل، سید نورالله حسینی مرعشی شوشتری، تعلیق: سید شهاب‏الدین مرعشی نجفی، تصحیح: سید ابراهیم میانجی، جلد 1، قم: انتشارات کتابخانۀ آیةالله العظمی مرعشی نجفی، 1411ق.
أوائل المقالات، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی مفید، تحقیق: شیخ إبراهیم انصاری، بیروت: انتشارات دار المفید، چاپ دوم، 1414ق.
الإیمان و الکفر، جعفر سبحانی، قم: انتشارات مؤسسۀ امام صادق۷، 1409ق.
التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، محمد بن عمر طبری شافعی فخر رازی، جلد 2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
تقریب المعارف، أبوالصلاح تقی بن نجم حلبی، بی‏جا، انتشارات فارس تبریزیان الحسون، 1417ق.
التنقیح فی شرح العروة الوثقی، سید ابوالقاسم خوئی، کتاب الاجتهاد و التقلید، قم: نشر مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1377ش.
الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، صدرالدین محمد شیرازی، بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث العربی، 1383ش.
روش فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین (سمت)، چاپ اول، 1384ش.
شرح أصول الکافی، مولی محمد صالح مازندرانی، تعلیقات: میرزا أبوالحسن شعرانی، ضبط و تصحیح: سیدعلی عاشور، جلد 1، بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1421ق.
شیعه در اسلام، سید محمدحسین طباطبایی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دهم، 1374ش.
شیعه در برابر معتزله و اشاعره، هاشم معروف الحسنی، ترجمۀ سید محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ سوم، 1379ش.
صحیح ابن‏حبان، محمد بن حبان بن احمد، جلد 7، شعیب ارنؤوط، بیروت: مؤسسۀ الرسالة، چاپ دوم، 1414ق.
صحیح البخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بخاری، جلد 6، قم: انتشارات دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، افست از چاپ دار الطباعة العامرة استانبول، 1401ق.
صراط النجاة، میرزا جواد تبریزی، جلد 3، قم: انتشارات مرکز فرهنگی امین، چاپ اول، 1418ق.
علل الشرائع، محمدعلی بن حسین بن بابویه قمی (صدوق)، تقدیم: سید محمد صادق بحرالعلوم، جلد 2، نجف أشرف، انتشارات المکتبة الحیدریة، 1385ش.
فرائد الأصول، شیخ مرتضی أنصاری، جلد 1، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی، چاپ اول، 1419ق.
الفصول المهمة فی أصول الأئمة، محمد بن حسن حرّ عاملی، تحقیق: محمد بن محمدحسین قائینی، جلد 1، قم: مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا۷، چاپ اول، 1418ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، جلد 1، تهران: انتشارات دار الکتب الإسلامیة، چاپ پنجم، 1363ش.
کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ هفتم، 1417ق.
المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد برقی، تصحیح و تعلیق: سید جلال‏الدین حسینی (محدث)، جلد 1، تهران: انتشارات دار الکتب الإسلامیة، 1370ش.
المسلک فی أصول الدین، نجم‏الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن بن سعید محقق حلی، رضا استادی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1421ق.
معاد جسمانی در حکمت متعالیه، محمدرضا حکیمی، قم: انتشارات دلیل ما، چاپ اول، 1381ش.
المنطق، شیخ محمدرضا مظفر، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1379ش.
المواقف، عضدالدین إیجی، جلد 1، عبد الرحمن عمیره، لبنان: انتشارات دار الجیل، چاپ اول، 1417ق.
النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، مقداد بن عبدالله بن محمد بن حسین بن محمد سیوری حلی أسدی، بیروت: انتشارات دار الأضواء، چاپ دوم، 1417ق.
نوادر الاخبار فی ما یتعلق بأصول الدین، ملا محمدمحسن بن مرتضی فیض کاشانی، تحقیق مهدی انصاری قمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، 1375ش.
نهج البلاغة، محمد بن الحسین الرضی، شرح شیخ محمد عبده، جلد 3، قم: انتشارات دار الذخائر، چاپ اول، 1412ق.
نهج الحق و کشف الصدق، علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی، تقدیم: سید رضا صدر، تعلیق: شیخ عین‏الله حسنی أرموی، قم: انتشارات دار الهجرة، 1421ق.
الوافی، ملا محمدمحسن بن مرتضی فیض کاشانی، تصحیح ضیاءالدین حسینی اصفهانی، جلد 1، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین۷، چاپ اول، 1412ق.
«حکمت شیعی»، رضا حق‏پناه، مجلّۀ اندیشۀ حوزه، سال پنجم (1378)، شمارۀ سوم، آذر و دی 78.
مقاله «نگاهی کوتاه به حدیث شریف عرض دین»، احمد عابدی، مجموعه آثار کنگرۀ حضرت عبدالعظیم حسنی۷، ج24، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، 1382ش.