فروق شناسی ساختارهای مصدری با تکیه بر نهج البلاغه (مطالعه موردیِ مصدر اصلی و میمی)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشجوی دکتری رشتۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث

10.22034/hs.2022.49740.2991

چکیده

چکیده

در زبان عربی به فراوانی مشاهده می‌کنیم که برای یک فعل، بیش از یک مصدر ذکر شده است. بر خلاف تلقی رایج، در بسیاری از حالات، این مصادر مترادف نیستند و در واقع، بازتاب دهندۀ معانی مختلف فعل اند.

نیز اغلب تصور می شود بین مصدر اصلی و مصدر میمی تفاوتی وجود ندارد، در حالی که معنای این دو مصدر همانند ساختارشان متفاوت است. بر خلاف مصدر اصلی که بر «حدث» صِرف دلالت می‌کند، مصدر میمی غالبا حامل معنای «ذات» است.

در این نوشتار با تکیه بر شواهدی از نهج البلاغه، ظرافتهای معناییِ پاره ای از این مصادر، به شیوه تحلیلی توصیفی، و با رویکردی فروق شناسانه بررسی شده است. از آنجا که در این قبیل مطالعات، واژگان هم‌حوزه در کنار هم بررسی می‌شوند مرزبندی معنایی واژه ها کاملاً معلوم می‌شود. لذا در واژه‌شناسیِ متونی چون نهج البلاغه که از دقت و حساسیت بالایی برخوردار است اهمیت شایان دارند.

کلیدواژه‌ها


إصلاح المنطق، ابن السکیت، تحقیق: فخرالدین قباوه، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون، 2006م.
تأویل مشکل القرآن، عبد الله بن مسلم بن قتیبة دینوری، تحقیق: إبراهیم شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ترتیب مقاییس اللغة، ابوحسین احمد ابن فارس، رازی قزوینی، ترتیب و تنقیح: سعیدرضا علی العسکری و حیدر المسجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.
تصحیح الفصیح وشرحه، عبد الله بن جعفر بن محمد ابن دُرُسْتَوَیْه، محقق: محمد بدوی المختون، القاهرة: المجلس الأعلى للشئون الإسلامیة، 1419ق/ 1998م.
تهذیب اللغة، محمد بن أحمد الأزهری، محقق: محمد عوض مرعب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جامع الدروس العربیه، مصطفی الغلایینی، دار الکوخ للطباعة و النشر، 1425ق/2004م.
شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحدید المعتزلى،‏ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1337ش.
شرح نهجالبلاغه، ‏میثم بن میثم بن علی بحرانی، [بی ‏جا]، دفتر نشر الکتاب، 1362ش.
الصرف الکافی، ایمن غنی عبدالغنی، مراجعه: عبده الراجحی و رشدی طعیمه و محمد علی سحلول و ابراهیم ابراهیم برکات، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2008.
الفروق اللغویة فی العربیة، علی کاظم المشری، دار صفاء للنشر و التوزیع و دار الصادق، 1432ق/2011م.
الفروق اللغویة، أبو هلال الحسن بن عبد الله بن سهل العسکری، تحقیق: محمد إبراهیم سلیم، القاهرة: دار العلم و الثقافة للنشر و التوزیع.
فقه اللغة و خصائص العربیة، محمد المبارک، [بی ‏جا]، دار الفکر، [بی ‏تا].
فقه اللغة وسر العربیة، أبو منصور عبد الملک بن محمد بن إسماعیل الثعالبی، تحقیق: فائز محمد، قم: ذوی القربی، 1433ق.
فی فقه اللغة و قضایا العربیة، سمیح ابومغلی، الاردن: دار مجدلاوی، 1407ق/ 1987م.
کتاب العین، خلیل بن أحمد بن عمرو فراهیدی البصری، محقق: مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی، دار و مکتبة الهلال.
لسان العرب، ابن منظور، قم: نشر ادب الحوزة، 1405ق/ 1363ش.
المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی، تحقیق: فؤاد علی منصور، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق/1998م.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، احمد بن محمد بن علی مقری فیومی، قم: دارالکتب العلمیه، [بی ‏تا].
معانی الابنیة فی العربیة، فاضل صالح السامرایی، عمان: دار عمار، 1428ق/2007م.
المعجم المفهرس لألفاظ نهجالبلاغه، محمد دشتی، و سید کاظم محمدی، قم: انتشارات مشهور، 1380ش.
المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، تصحیح: محمد خلیل عیتانی، چاپ پنجم، بیروت: دارالمعرفه، 1428ق/ 2007م.
منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغة‏، میرزاحبیب الله هاشمی خوئى، تهران: المکتبة الاسلامیة، 1358ش.
نهج البلاغه المختار من کلام امیر المؤمنین لجامعه الشریف الرضی محمد بن الحسین بن موسی مع ضبط الادیب الاریب علی بن محمد بن السکون، تحقیق: قیس بهجت العطار، العتبة العلویة المقدسة و المکتبة المختصة بامیر المؤمنین، الطبعة الاولی، 1437ق.
نهج البلاغه و هو ما اختاره الشریف الرضی من کلام سیدنا و مولانا علی بن ابی طالب۷، تصحیح: قیس بهجت العطار، قم: موسسه الرافد للمطبوعات، 1431ق/2010م.
نهجالبلاغه، ترجمه: حسین استادولی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسوه، زمستان 1386ش.
نهجالبلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، چاپ بیست و هفتم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، بهار 1386ش.
ن‍ه‍جال‍ب‍لاغ‍ه، ت‍رج‍م‍ه: م‍ح‍م‍د دش‍تی، ق‍م ‏: م‍وس‍س‍ه انتشارات مشهور، ۱۳۷۹ش.