کارکرد نقش‏‏های زبانی یاکوبسن در اثرگذاری پیام خطبه غراء

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا

10.22034/hs.2022.13443

چکیده

الگوی ارتباطی یاکوبسن از کامل‌‌‏ترین نظریات در تحلیل زبان ‏‏شناختی متون به شمار می‌‌‏‏رود. بر اساس این الگو، هر ارتباط کلامی، بسته به محوریت هر یک از شش رکن: فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه یا بافت پیام، مجرای ارتباطی و واژگان یا همان رمز، به ترتیب دارای شش نقش: عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی خواهد بود. خطبه غرّاء -چنان ‏که از نام آن پیداست - یکی از خطبه‌‌های اثرگذار امام علی۷ در نهج ‏‏البلاغه است. در سند آن آمده است که اثر این خطبه در زمان ایراد به حدی بوده که در پایان خطبه، شنوندگان متأثر شده و گریسته‏‏اند؛ امری که دست ‏‏مایه پژوهش پیش ‏‏رو قرار گرفت تا با کاربست الگوی یاکوبسن، مکانیزم اثرگذاری این خطبه را به عنوان یک پیام ترغیبی به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد نقد ساختاری گلدمن جویا شویم. فرض بر آن بود که این خطبه با بار ترغیبی خود دارای بسامد بالای جملات ترغیبی باشد، و پس از بررسی، این فرض بدین شکل اثبات گردید که گوینده جملات را در عین تنوع ساخت و نه لزوماً ساخت ترغیبی، به گونه‏‏ای ادا نموده که کلیت خطبه هیئت و اثر یک فیلم سینمایی اثرگذار را داراست. با وجود ترغیبی بودن این خطبه، بسامد اندکی از جملات، به صراحت، ترغیبی هستند و ساخت ‏‏ها و نقش‌‌های
شش‌‌‏‏گانه مطرح در نظریه یاکوبسن با مهارتی خاص در این خطبه دارای نقش ترغیبی شده‏‏اند.
 

کلیدواژه‌ها


آوا و القا؛ رهیافتی به شعر اخوان ثالث، مهوش قویمی، تهران: هرمس، 1383ش.
از زبان‏شناسی به ادبیات، کورش صفوی، جلد1، تهران: سوره مهر، 1380ش.
استعاره: یاکوبسن و زبان شعر، عادل بیابان ‏گرد، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، فروردین و اردیبهشت، 1381ش.
البلاغة العربیة، عبد الرحمن بن حسن الدمشقی، دار القلم، دمشق، 1996م.
دانش‏نامه نظریه‌‌های ادبی معاصر، ایرناریما مکاریک، ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ اول، تهران: آگاه، 1384ش.
دو قطب استعاری و مجازی، رومن یاکوبسن، ترجمه: احمد اخوت، اصفهان: مشعل، 1369ش.
دیوان المعانی، ابوهلال العسکری، بیروت: دار الجیل، 1984م.
روشنگری قدم اول، لوید اسپنسر، ترجمه: مهدی شکیبا نیا، تهران: شیر زاده، 1378ش.
ساخت‏گرایی و نقد ساختاری، نصر الله امامی، اهواز: رسش، 1382ش.
صور خیال در شعر فارسی، محمدرضا شفیعی ‏‏کدکنی، تهران: آگاه، 1366ش.
فرهنگ اصطلاحات زبان‏شناسی، سید جلیل ساغروانیان، ویرایش: محمود الیاسی، مشهد: نما، 1369ش.
فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری، جلد3، تهران: سخن، دوم، 1382ش.
کاربرد‏شناسی زبان، جورج یول، ترجمه: محمد عموزاده و منوچهر توان ‏گر. تهران: سمت، 1393ش.
کارنامه ده ساله مکتب پراگ، ویلیم ماتسیوس، ترجمه محمد طباطبایی، مجله زبان ‏‏شناسی، ش2، 1364ش.
معانی، جلال ‏‏الدین کزازی، تهران: مرکز نشر، 1370ش.
نظریه‌‌های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی)، مهیار علوی مقدم، تهران: سمت، 1381ش.
نقد تکوینی، لوسین گولدمن، ترجمه: محمد تقی قیاسی، تهران: بزرگمهر، 1369ش.
نوشته‌‌های پراکنده؛ زبان‏شناسی و ترجمه‏شناسی، کورش صفوی، تهران: علمی، 1391ش.
نهج ‏‏البلاغه، ترجمه محمد دشتی، تهران: الهادی، اول، 1385ش.
‏«بررسی ساختار ادب غنایی از دیدگاه زبان ‏‏شناسی با تکیه بر نظریه نقش‌‌های زبانی یاکوبسن»، سمیه آقابابایی و همکاران، فصلنامه متن‏پژوهی ادبی، ش69، 1395ش.
«بسط ادرا کات فضایی تماشاگر از طریق امپاتی با کالبدهای فیلمی»، محمدباقر قهرمانی و همکاران، نشریه هنرهای زیبا، ش3، 1397ش.
«جامعه ‏شناسی زبان و ضرورت تدوین نظریه‏‏ای مستقل»، اکبر افقری، مجموعه مقالات کنفرانس زبان‏شناسی کار بردی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1379ش.
«شعرشناسی مکتب پراگ»، فرزان سجودی و محمد نادری مظاهر، فصلنامه متن پژوهی ادبی، ش5، 1377ش.
The logic, intentionality, and phenomenology of emotion, Philosophical Studies,, Michelle Montague, 145:171-192، DOI:10.1007, /s11098-9218,2009.