اعتبارسنجی مصطلحات حدیث‌پژوهی «خوتیرینبل» در ارزیابی احادیث (مطالعۀ موردی طرق شیرجه‌ای)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه اراک

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

10.22034/hs.2022.49730.2982

چکیده

«خوتیر ینبل» خاورشناس هلندی در زمینه اصطلاحات بنیادی روایات اسلامی و تاریخ‌گذاری احادیث نظرات مهمی را بیان نموده به نحوی که اصطلاح شناسی او محور بررسی‌های فقه الحدیثی غربیان قرار گرفته است. در این پژوهش مصطلحات حدیث‌ پژوهی وی با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، مورد تحلیل قرار گرفت و در پاسخ به این پرسش که عوامل مؤثر در شکل‌گیری رویکرد ویژۀ حدیث‌پژوهی خوتیرینبل چیست و اصطلاحات ابداعی وی از چه میزان کارآمدی برخوردار است؟ این نتیجه حاصل شد که عوامل شکل گیری رویکرد حدیثی او، خانواده شرق شناس ، سنت‌های خاورشناسان در مطالعات حدیثی از جمله روش تاریخ‌گذاری احادیث و نیز تاثیر برخی خاورشناسان و مسلمانان نواندیش است. ینبل با ابداع برخی اصطلاحات و به مدد ابزار دیداری به ترسیم شبکه اسناد حدیثی پرداخته و «طرق شیرجه‌ای» را شاهدی تاریخی برای شناخت خاستگاه حدیث می‌داند. طبق مفهوم سازی ینبل، این طرق، نمودی از رشد وارونه اسناد و بیانگر جعل حدیث است. در حالیکه در نظام حاکم بر اعتبارسنجی مسلمانان از اسناد، اگر چه تعدد طرق اطمینان صدور را افزایش می‌دهد اما مفرد بودن روایت به تنهایی موجب ضعف حدیث نمی‌شود. اصطلاح طرق شیرجه‌ای با اصطلاح «تدلیس» و طرق «متابع و شاهد» در میان مسلمانان ارتباط دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الإرشاد، محمد بن محمد مفید، قم: گنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار، محمد بن حسن بن ثانی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1419ق.
إعلام الورى، فضل بن حسن طبرسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
بصائرالدرجات، محمد بن حسن صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال‏، علی بن عبدالله علیاری تبریزی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامى کوشان‏پور، 1412ق.
تعلیقة على منهج المقال، محمد باقر وحید بهبهانی، بی‏جا، بی‏تا.
تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، تهران: المطبعة العلمیة، 1380ق.
تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرّ عاملی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1409ق.
تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1431ق.
تهذیب‏ الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
الثقات الأخیار من رواة الأخبار، حسین مظاهری، قم: مؤسسة الزهراء۳ الثقافیة الدراسیة، 1428ق.
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی، بیروت: دارالأضواء، 1403ق.
رجال البرقی، احمد بن محمد برقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
رجال الطوسی، محمد بن حسن طوسی، نجف: انتشارات حیدریه، ‏1381ق.
رجال الکشی، محمد بن عمر کشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
روضۀ‏الواعظین، محمد بن احمد فتال نیشابوری، تهران: نشر نی، 1366ش.
سفینة البحار، عباس قمی، قم: اسوه، 1414ق.
طرائف المقال، علی بروجردی، قم: مکتبة آیة‏الله العظمى المرعشی النجفی، 1410ق.
الفهرست، محمد بن حسن طوسی، نجف: المکتبة المرتضویة، 1356ق.
قاموس‏الرجال، محمد تقی شوشتری، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، 1410ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، قم: دارالحدیث، 1429ق.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی، تبریز: بنی‏هاشمی، 1381ق.
کمال‏الدین و تمام النعمة، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1395ق.
مجمع الرجال، عنایة الله قهپایی، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
المحاسن، احمد بن محمد برقی، قم: دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل‏ الرسول‏، محمد باقر مجلسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، حسین بن محمدتقی نوری، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1408ق.
مستدرکات علم رجال الحدیث، علی نمازی شاهرودی، تهران: حیدری، 1405ق.
معانی الأخبار، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1403ق.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم خویی، قم: مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، 1413ق.
ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محمد باقر مجلسی، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1406ق.
من لا یحضره الفقیه، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.
مناقب آل أبی‏طالب۷، محمد بن علی ابن‏شهرآشوب مازندرانی، قم: علامه، 1379ق.
مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، احمد بن زین‏العابدین علوی عاملی، قم: اسماعیلیان، 1399ق.
منتهی‏المطلب، حسن بن یوسف حلّی، بی‏جا، طبعة حجریة، بی‏تا.
منتهى المقال فی أحوال الرجال‏، محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1416ق.
منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، محمد بن علی استرآبادی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1422ق.
نقد الرجال، مصطفی بن حسین تفرشی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1377ش.