تلقی فراطبیعی از وقایع طبیعی در اخبار معجزات پیامبر (ص) (مطالعه موردی؛ روایات شفای چشم از حدقه در آمده و دست مقطوع)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

2 هیات علمی دانشگاه اصفهان

10.22034/hs.2023.49629.2951

چکیده

بخشی از سنت روایی جهان اسلام به نقل معجزات منتسب به پیامبر(ص) اختصاص دارد. رشد صعودی این اخبار از نظر کمّی و کیفی در منابع متأخر نسبت به منابع متقدّم، احتمال تلقّی گردیدن برخی وقایع طبیعی زمان رسول اکرم(ص) را به عنوان پدیده های فراطبیعی مطرح می سازد. از جمله معجزات منسوب، شفای چشم از حدقه درآمده و دست مقطوع تعدادی از صحابه است. بررسی متنی و تبارشناسی این گزارش ها، حاکی از عدم وجود جنبه های فراطبیعی در نسخه های اصلی و تغییر ماهیت آن در طول زمان، به سمت پدیده ای خارق العاده است. بررسی سندی نیز بیانگر ضعف اسناد اکثریت قریب به اتفاق این اخبار است. همچنین از دیدگاه پزشکی، بهبود چشم از حدقه درآمده، با شرایطی که در اصل خبر وجود دارد، کاملا طبیعی و رایج است. لذا اطلاق اصطلاح «معجزه» بر آن و کاربرد آن برای اثبات نبوت پیامبر(ص) صحیح به نظر نمی رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الإتقان فی علوم القرآن، جلال الدین سیوطی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1416ق.
إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، محمّد بن حسن حرّ عاملی، ‏بیروت: اعلمی‏، چاپ اول، 1425ق.
الإحتجاج، احمد بن علی طبرسی، مشهد: نشر مرتضی‏، چاپ اول‏، 1403ق.
الاخبار الدخیله، محمّد تقی شوشتری، تهران: صدوق، بی‏تا.
اخبار و آثار ساختگی،‏ هاشم معروف حسنی، ترجمه: حسین صابری، مشهد: آستان قدس رضوی، 1372ش.
الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ابن عبد البرّ، بیروت: دارالجیل، چاپ اول، 1412ق.
أسد الغابة، علی بن محمّد بن اثیر الجزری، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
الإصابة فی تمییز الصحابة، ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالجیل، چاپ اول، 1412ق.
أعلام النبوة، علی بن محمّد ماوردی، بیروت: مکتبة الهلال‏، چاپ اول، 1409ق.
إعلام الوری بأعلام الهدی، فضل بن حسن طبرسی، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1417ق.
الإقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، محمّد بن حسن طوسی، بیروت: دارالاضواء، چاپ دوم، 1406ق.
انساب الأشراف، أحمد بن یحیی بلاذری، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1417ق.
بحار الأنوار، محمّد باقر مجلسی، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏: چاپ دوم، 1403ق.
البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی، بیروت: دارالفکر، 1407ق.
«بررسی حجیت روایات آحاد در مسائل اعتقادی»، مهدی عزیزان، معرفت، 1387ش، شماره 132.
پژوهشی درباره طوایف غلاة تا پایان غیبت صغری و موضع ائمه: در این باب، اسکندر اسفندیاری، بی‏جا: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1374ش.
تاریخ الاسلام، شمس الدین محمّد ذهبی، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1413ق.
تاریخ الطبری، محمّد بن جریر طبری، بیروت: دارالتراث، چاپ دوم، 1387ق.
تاریخ الیعقوبی،‏ احمد یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‏تا.
تثبیت دلائل النبوة، عبدالجبار، ابو الحسن، قاهره: دارالمصطفی، بی‏تا.
تجرید الاعتقاد، نصیر الدین طوسی‏، قم: دفتر تبلیغات اسلامی‏، چاپ اول، 1407ق.
تفسیر نور الثقلین‏، عبد علی بن جمعة عروسی حویزی، قم: اسماعیلیان‏، چاپ چهارم‏، 1415ق.
تقریب التهذیب، ابن حجر عسقلانی، سوریه: دارالرشید، 1406ق.
تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، قم: موسسة آل البیت: لإحیاء التراث‏، چاپ اول،1431ق.
الثاقب فی المناقب‏، ابن حمزه طوسی، قم: انصاریان‏، چاپ سوم، 1419ق.
الثقات، محمّد بن حبان، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1395ق.
الجرح و التعدیل، ابن ابی حاتم رازی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1372ق.
الخرائج و الجرائح‏، قطب الدین راوندی، قم: مؤسسه امام مهدی (عج)‏، چاپ اول، 1409ق.
الخصال‏، محمّد بن علی صدوق، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.
الخصائص الکبری، جلال الدین سیوطی، بیروت: دارالنشر و دارالکتب العلمیة، 1405ق.
دلائل النبوة (اصفهانی)، ابو نعیم اصفهانی، بیروت: دارالنفائس، چاپ سوم، 1412ق.
دلائل النبوة (بیهقی)، أحمد بن الحسین بیهقی، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1405ق.
رجال الطوسی، محمّد بن حسن طوسی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، چاپ سوم، 1373ش.
الروض الأنف فی تفسیر السیرة النبویة لابن هشام، عبد الرحمن بن عبد الله سهیلی، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
سبل الهدی، محمّد بن یوسف صالحی شامی، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1414ق.
السنن الکبری، أحمد بن الحسین بیهقی، حیدر آباد هند: مجلس دائرة المعارف النظامیة، چاپ اول، 1344ق.
السیر و المغازی (سیرة ابن إسحاق)، محمّد بن اسحاق، بی‏جا: معهد الدراسات و الأبحاث للتعریف، بی‏تا.
السیرة النبویة، عبد الملک بن هشام، بیروت: دارالمعرفة، بی‏تا.
شرح المقاصد، سعدالدین تفتازانی، قم: الشریف الرضی، 1409ق.
الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول، بی‏تا.
صحیح البخاری، محمّد بن اسماعیل بخاری، بی‏جا: دارالفکر،1401ق.
الصلة بین التصوف و التشیع، کامل مصطفی شیبی، بیروت - بغداد: الجمل، 2011م.
صیانة القرآن من التحریف، محمّد هادی معرفت، قم: تمهید، چاپ اول، 1386ش.
الضعفاء الصغیر، محمّد بن اسماعیل بخاری، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول، 1406ق.
ضعفاء العقیلی، محمّد بن عمرو عقیلی، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق.
الضعفاء و المتروکین، عبدالرحمن بن علی بن جوزی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1406ق.
الضعفاء والمتروکین، أحمد بن شعیب نسایی، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول، 1406ق.
الطبقات الکبری، محمّد بن سعد، بیروت: دار صادر، بی‏تا.
طبقات المدلّسین، ابن حجر عسقلانی، اردن: مکتبة المنار، چاپ اول، بی‏تا.
غالیان، نعمت الله صفری فروشانی، مشهد: آستان قدس رضوی،1378ش.
الفهرست، ابن ندیم، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول، بی‏تا.
الفهرست، محمّد بن حسن طوسی، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی، چاپ اول، 1420ق.
قاموس الرجال، محمّد تقی شوشتری، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، چاپ دوم، 1410ق.
قصص الأنبیاء:، قطب الدین راوندی، مشهد: مرکز پژوهش‏های اسلامی‏، چاپ اول، 1409ق.
الکامل فی ضعفاء الرجال، ابن عدی جرجانی، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
کتاب الضعفاء، محمّد بن اسماعیل بخاری، بی‏جا: مکتبة ابن عباس، چاپ اول، 1426ق.
لسان العرب‏، محمّد بن منظور، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، بی‏تا.
لسان المیزان، ابن حجر عسقلانی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1406ق.
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن أبی بکر هیثمی، بیروت: دارالفکر، 1412ق.
المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1411ق.
مستدرکات علم رجال الحدیث،‏ علی نمازی شاهرودی، تهران: فرزند مؤلف‏، چاپ اول، 1414ق.
مسند أبی یعلی، أبو یعلی الموصلی، دمشق: دارالمأمون للتراث، 1404ق.
مسند أحمد بن حنبل، احمد بن حنبل، قاهرة: مؤسسة قرطبة، بی‏تا.
المصنف، ابن ابی شیبه، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1409ق.
المعارف، ابن قتیبة دینوری، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، 1992م.
المعجزة أو سبات العقل فی الاسلام، جرج طرابیشی، بیروت: دارالساقی، چاپ اول، 2008م.
المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد طبرانی، موصل: مکتبة العلوم والحکم، چاپ دوم، 1404ق.
معجم رجال الحدیث‏، ابوالقاسم موسوی خویی، بی‏جا: بی‏نا، چاپ پنجم، 1413ق.
المغازی، محمّد بن عمر واقدی، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1409ق.
مناقب آل أبی طالب:، ابن شهر آشوب مازندرانی، قم: علامه، چاپ اول، 1379ق.
میزان الاعتدال فی نقد الرجال، شمس الدین محمّد ذهبی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1995م.
«معجزات ائمه: در کتاب الخرائج و الجرائح قطب راوندی، بررسی و نقد کلامی- تاریخی»، حمید حاج امینی، قم: پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب، 1390ش.
«معرفت لازم در اصول عقاید»، رحمت الله کریم زاده و محمّد اسحاق عارفی، پژوهشنامه کلام، 1394ش، شماره 3.
System of Ophthalmology ,Displacement of the globe, S. Duke Elde, London, Henry Kimpton, 1974.
Recurrent Spontaneous glob subluxation: a case report and review of manual reduction techniques, E.W Kelly& M.T Fitch, J Emerg Med, 2013, 44.
Spontaneous globe loxation associated with chonic obstructive pulmonary disease, M.A. Kumar & K. Srikanth & R. Pandurangan, Indian J Ophthalmol, 2012, 60.
Spontaneous globe luxation associated with contact lens placement, JC. Kunesh & SE. Katz, CLAO J. 2002,28.
Histatins are the major wound- closure stimulating factors in human saliva as identified in cell culture assay, MJ. Oudhoff & JG. Bolsch & K. Nazmi & H. Kalay & W. van ‘t Hof & AV. Amerongen & EC. Veerman, FASEB J. 2008,22.
A simple maneuver to reposit a subluxed globe, DT. Tse, Arch Ophthalmol, 2000, 118.
Histatin-1, a histidine- rich peptide in human saliva, promotes cell-cell adhesion, IA. Van Dijk & K. Nazmi & JG. Bolscher & EC. Veerman & J. Stap, FASEB J. 2015, 29.
Spontaneous glob subluxation in a patient with hyperemesis gravidarum: a case report and review of the literature, J. Zeller & SB. Murray & J. Fisher, J Emerg Med. 2007,32.