بررسی اصالت روایت للمراه ستران ... بر مبنای روش تاریخ‌گذاری تحلیلی اسناد - متن و کارکرد آن

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکترای گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 دکترمحمد حسین بیات، استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

10.22034/hs.2023.50395.3218

چکیده

عوامل متعددی در جوامع مختلف بر وضعیت زنان اثر گذاشته است. برهه‌ای از این زمان، سده اول و دوم هجری است که با ظهور اسلام، وضعیت زنان، ابتدا در منطقه حجاز و با فتوحات، در بخشی از غرب آسیا تحت تاثیر قرار گرفت. فرهنگ‌های مختلف با قوانین جدید اسلام درآمیخت و وضعیتی جدید را برای زنان به‌وجود آورد که بخشی از آن مربوط به قبل از اسلام و بخشی مربوط به بعد از اسلام بود. از جمله، خرده‌فرهنگ زنده‌در‌گور‌کردن زنان که قبل از اسلام وجود داشت و بعد از اسلام ممنوع شد. این پژوهش به بررسی یکی از گزارههای این فرهنگ میپردازد که در قالب روایت از پیامبرص آمده است. در این تعبیر قبر و همسر برای زن به‌عنوان پوشش در نظر گرفته شده و قبر برای پوشاندن او برتر از همسر است. براساس روش تاریخ‌گذاری تحلیلی اسناد - متن و تعیین حلقه مشترک که اصالت متنی این روایت به قبل از اسلام و ایجاد سند آن به دوره بعد از اسلام برمی‌گردد. کارکرد این تعبیر جاهلی، کنترل و محدویت زنان در مسائل اقتصادی و کاهش نفوذ در مناصب حاکمیتی است. اگرچه این روایت در جریان فقهی احکام زنان نیز اثر گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، شیخ محمد بن حسن طوسی، مشهد: موسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
ارشاد القاصی و الدانی الی تراجم شیوخ الطبرانی منصوری ابوالطیب، نایف‏ بن ‏صلاح، ریاض: مکتبه ابن‏تیمیه – امارات: دارالکیان، بی‏تا.
الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ابن‏ عبدالبر، بیروت: دارالجیل، 1412ق.
اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن‏اثیر علی‏ بن ‏محمد، قاهره: دارالشعب، 1970م.
الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن‏حجر عسقلانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
اکمال المعلم بفوائد مسلم، قاضی عیاض، مصر: دارالوفاء، 1419ق.
اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ابن‏قلیج‏ بن ‏عبدالله غلطای، الفاروق الحدیثه، 1422ق. 
البدایه و النهایه، ابن‏کثیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‏تا.
بغیه الطلب فی تاریخ حلب،ابن‏عدیم عمر بن ‏احمد بن ‏هبه‏الله، دارالفکر، بی‏تا.
تاریخ الامم و الملوک، ابوجعفر محمد بن ‏جریر طبری، لیدن: بریل، 1879م.
التاریخ الکبیر بحواشی المطبوع، محمد بن ‏اسماعیل بخاری، هند: دائره المعارف العثمانیه، بی‏تا.
تاریخ بغداد، ابوبکر خطیب بغدادی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1422ق.
تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان ، ترجمه: علی جواهر کلام، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1392ش.
تاریخ دمشق، ابوالقاسم ابن‏عساکر، بیروت: دارالفکر، 1415ق. 
تحفه الفقهاء، علاءالدین محمد سمرقندی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1414ق.
تذکره الموضوعات، محمدطاهر بن ‏علی‏صدیقی، بی‏جا، الطباعه المنیریه، 1343ق.
تعلیقات الدارقطنی علی المجروحین لابن‏حبان، ابوالحسن‏علی ‏بن ‏عمر دارقطنی، قاهره: الفاروق الحدیثه، دارالکتاب الاسلامی، 1414ق.
تفسیر و مفسران، محمد هادی معرفت، قم: موسسه فرهنگی التمهید، 1379ش.
التکمیل فی الجرح و تعدیل و معرفه الثقات و الضعفاء و المجاهیل، ابن‏کثیر ابوالفداء اسماعیل‏ بن ‏عمر، یمن: مرکز النعمان للبحوث و الدرسات، 1432ق.
تنزیه الشریعه المرفوعه فی الاخبار الشنیعه الموضوعه، نورالدین ابن‏عراق کنانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1399ق. 
تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، قم: موسسه آل‏البیت‏: لأحیاء
التراث، بی‏تا.
تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، یوسف‏ بن ‏عبدالرحمن مزی، بیروت: موسسه الرساله، 1400ق. 
الجامع الصغیر، عبدالرحمن بن ابوبکر سیوطی، بیروت: دارالفکر ، بی‏تا.
الجرح و التعدیل، ابوحاتم محمد رازی، بیروت: داراحیاء التراث العربی - هند: دایره المعارف العثمانییه، 1271ق.
الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ طهرانی، قم: اسماعیلیان، 11408ق.
رجال البرقی، ابوجعفر برقی، تهران: منشورات جامعه طهران، بی‏تا.
رجال الطوسی، محمد بن حسن طوسی، بی‏جا، بی‏تا.
سلسلة الاحادیث الضعیفة و الموضوعة و اثرها السیء فی الامة، ابوعبدالرحمن الالبانی، ریاض: دارالمعارف، 1412ق.
سنن ابی داود، ابوداود سلیمان‏ بن ‏الاشعب سجستانی، بیروت: المکتبه العصریه
صیدا، بی‏تا.
سنن الترمذی، محمد بن ‏عیسی ترمذی، بیروت: دارالفکر، 1403ق.
سیر اعلام النبلاء، شمس‏الدین ذهبی، بیروت: موسسه الرساله، 1405ق. 
الشرح الکبیر علی متن المقنع، عبدالرحمن عبدالرحمن‏ بن ‏محمد مقدسی، دارالکتاب العربی، بی‏تا.
عمده القاری، بدرالدین محمود عینی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‏تا.
الف باء فی انواع الاداب و فنون المحاضرات و اللغه، یوسف‏ بن ‏محمد بلوی،بیروت: دارالکتب العلمیه، 2009م.
الفردوس بماثور الخطاب، شیرویه بن شهردار دیلمی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1406ق.
قاموس الرجال، محمد تقی شوشتری، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1410ق.
الکامل فی التاریخ، ابن‏اثیر ابوالحسن علی‏ بن ‏محمد، بیروت: دارصادر، 1385ق.
الکامل فی ضعفاء الرجال، ابن‏عدی جرجانی. بیروت: الکتب العلمیه، 1418ق. 
الکتاب المصنف فی الاحادیث و الاثار، ابن‏ابی‏شیبه، ریاض: مکتبه الرشد، 1409ق. 
کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، علاءالدین متقی هندی، بیروت: موسسه الرساله، 1401ق.
اللالی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه، عبدالرحمن‏ بن ‏ابی‏بکر سیوطی، بیروت: دارالکتبه العلمیه، 1417ق.
لسان العرب، ابن‏منظور محمد بن ‏مکرم انصاری، بیروت: دارصادر، 1414ق.
لسان المیزان، ابن‏حجر عسقلانی ابوالفضل احمد بن ‏علی، دارالبشائر الاسلامیه، 2002م.
مجمع‏الزواید و منبع‏الفوائد، ابوالحسن‏نورالدین هیثمی، قاهره: مکتبه القدسی، 1414ق.
المجموع شرح المهذب، ابوزکریا محیی‏الدین نووی، دارالفکر، بی‏تا.
المحاسن و المساوی، ابراهیم‏ بن ‏محمد بیهقی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
مختصر تاریخ دمشق، ابن‏منظور محمد بن ‏مکرم انصاری، دمشق: دارالفکر، 1402ق.
مداراه الناس، ابن‏ابی‏الدنیا ابوبکر عبدالله‏ بن ‏محمد، بیروت: دارابن حزم، 1418ق
مسند الامام احمد بن ‏حنبل، ابوعبدالله احمد بن ‏حنبل، بیروت: موسسه الرساله، 1421ق. 
مسند الامام زید، زید بن علی، بیروت: دارمکتبه الحیاه، بی‏تا.
مسند الشهاب، ابوعبدالله قضاعی، بیروت: موسسه الرساله، 1407ق.
المصنف، ابوبکر عبدالرزاق‏ بن ‏همام صنعانی، هند: المجلس العلمی، 1403ق.
معانی الاخبار فی شرح اسامی الرجال معانی الاثار، بدر الدین ابو محمد عینی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1427ق. 
المعجم اسامی شیوخ ابوبکر الاسماعیلی، ابوبکر جرجانی اسماعیلی، مدینه: مکتبه العلوم و الحکم، 1410ق.
المعجم الاوسط، سلیمان‏ بن ‏احمد طبرانی، قاهره: دارالحرمین، بی‏تا.
معجم البلدان، شهاب الدین یاقوت حموی، بیروت: دار صادر، 1995م.
معجم الرجال الحدیث، ابوالقاسم خویی، موسسه الخویی الاسلامیه، بی‏تا.
المعجم الصغیر، سلیمان‏ بن ‏احمد طبرانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‏تا.
المعجم الکبیر، سلیمان‏ بن ‏احمد طبرانی، قاهره: مکتبه ابن‏تیمیه، 1415ق.
معجم المفسرین من صدر الاسلام، وحتی العصر الحاضر، عادل نویهض، بیروت: موسسه نویهض اثقافیه، 1409ق.
المغنی فی الضعفاء، شمس‏الدین ذهبی، بی‏جا، بی‏تا.
المغنی، ابن‏قدامه، ابومحمد موفق‏الدین، مصر: مکتبه القاهره، 1388ق.
المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی، دارالساقی، 1422ق.
المنهاج شرح صحیح مسلم‏ بن ‏الحجاج، ابوزکریا محیی الدین نووی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1392ق.
مواهب الجلیل لشرح مختصر الخلیل، عبدالله ‏محمد عینی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1406ق.
موسوعه اقوال ابی‏الحسن‏الدارقطنی فی رجال الحدیث و علله، محمود محمد خلیل، بیروت: عالم الکتب للنشر، 2001م. 
میزان الاعتدال، شمس‏الدین ذهبی، تحقیق: علی‏محمد البجاوی، بیروت: دارالمعرفه، 1382ق.
«ساکنان مکه، تأملی بر چگونگی سکونت قبایل مکه و میزان جمعیت قریش در آستانه ظهور اسلام»، مصطفی پیرمرادیان، مهدی عزتی، نشریه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، بهار 1393ش، شماره 14.
«نقد دیدگاه مستشرقان درباره حلقه مشترک با تکیه بر حدیث شیعه»، بی‏بی‏زینب حسینی، علیه‏ رضاداد، پژوهش‏نامه قرآن و حدیث، شماره26، 1399ش.