نقد خردگریز بودن "خدا" در نظریه «عقلانیت و معنویت» از منظر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم قرآن و حدیث

2 دانشگاه ادیان و مذاهب

10.22034/hs.2023.50466.3244

چکیده

نظریه «عقلانیت و معنویت» با تقسیم امور به خردپذیر، خردستیز و خردگریز، وجود خدا را خردگریز دانسته است. در این بین با توجه به اینکه در نهج البلاغه گزاره های متعدد توحیدی وجود داشت سعی شد در برابر این سؤال که چه نقدی بر خردگریز بودن خدا از منظر نهج البلاغه وجود دارد؟ پاسخ آن با استفاده از روش تحلیلی ـ استنباطی با تأمل در گزاره های نهج البلاغه بررسی شود. نتایجی که از تحلیل به دست آمد این است که از نگاه نهج البلاغه وجود خداوند بدون شناختِ ذات او برای عقل قابل اثبات است و خردگریز بودن آن در نظریه به نظر می رسد نشأت یافته از عدم تفکیک شناخت اجمالی و تفصیلی باشد؛ زیرا عدم توجه به این‌ مهم باعث شده است ملکیان آنچه را که نقطه قوت خداشناسی می باشد مبنی بر فراتر بودن ذات خدا از درک عقل، آن را محل ضعف خداشناسی بپندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ارشاد القلوب، حسن بن محمد دیلمی، قم، شریف الرضی، چاپ دوم، 1368ش.
آموزش عقائد، محمد تقی مصباح یزدی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ هفتم، 1381ش.
بهج الصباغة فی شرح‏ نهج البلاغه، محمد تقی شوشتری، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
البیان فی تفسیر القرآن، ابوالقاسم خوئی، تفلیس، مطبعة غیرت، 1326ق.
پیام امام امیرالمؤمنین۷: شرح تازه و جامعی بر‏ نهج البلاغه، ناصر مکارم، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، 1390ش.
التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1371ش.
تسنیم، تفسیر قرآن کریم، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، چاپ دوم، 1382ش.
تفسیر قرآن العظیم، اسماعیل بن عمرو بن کثیر، بیروت، دار المعرفة للطباعة و النشر و التوزیع، 1992م.
تفسیر نمونه، ناصر مکارم و همکاران، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوازدهم، 1373ش.
حکمت عبادات، عبدالله جوادی آملی، قم، نشر اسراء، چاپ بیستم، ۱۳۹۳ش.
در رهگذار باد و نگهبان لاله، مصطفی ملکیان، تهران، نشر نگاه معاصر، چاپ دوم، 1395ش.
دین، معنویت و روشنفکری دینی، مصطفی ملکیان، تهران، پایان، چاپ سوم، 1391ش.
راهی به رهایی، مصطفی ملکیان، تهران، نشر نگاه معاصر، چاپ ششم، 1396ش.
سنت و سکولاریسم، مصطفی ملکیان و جمعی از نویسندگان، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط، 1381ش.
شرح نهج البلاغه، عبد‏الحمید بن هبة الله (ابن ابی الحدید)، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1363ش.
شرح‏ نهج البلاغه، کمال الدین میثم بن علی میثم البحرانی، بیروت، دارالثعلین، 1999م.
عقلانیت و معنویت در بوته‏ نقد، سید محمد اکبریان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1398ش.
قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، عبدالله جوادی آملی، قم، نشر اسراء، چاپ دوازدهم، ۱۳۹۳ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1990م.
مسأله شناخت، مرتضی مطهری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1367ش.
مشتاقی و مهجوری، مصطفی ملکیان، تهران، نشر نگاه معاصر، چاپ پنجم، 1394ش.
معرفت فطری خدا، رضا برنجکار، تهران، مؤسسه نبأ، 1374ش.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، قم، سعید نوین، چاپ اول، 1386ش.
المیزان، محمد حسین طباطبایی، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا، 1363ش.
نهج البلاغه، محمد بن حسین سید رضی، قم، چاپ هشتم، 1434ش.
وحی و نبوت، مرتضی مطهری، تهران، انتشارات صدرا. 1384ش.
«استدلال گرایی ناواقع گرایانه؛ نقد مبانی معرفت شناختی نظریه عقلانیت و معنویت»، سید محمد اکبریان - محسن باباپور گل افشانی، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 1396ش، سال 17، ش 50، ص 150 ـ 135.
«انسان سنتی، انسان مدرن و مسئله تعبد»، مصطفی ملکیان، آیین، شماره 17 و 18، 1387ش، ص1001 - 1011.
«داوری در دیالکتیک عقلانیت و معنویت راه رهایی یا رهایی از راه»، حمید علی اصغری، راهبرد، 1383ش، شماره 33، 296 ـ 310.
«دفتر ماه: معنویت و عقلانیت»، مصطفی ملکیان، اطلاعات حکمت و معرفت، ش2، 1393ش، ص5 - 8.
«سازگاری معنویت و مدرنیته»، مصطفی ملکیان، روزنامه شرق، 25/5/85، ش 835، ص45 - 52.