هم‌سنجی مفهوم حدیثی «ازدیاد ایمان» و نظریه «رشد ایمان» جیمز‌فاولر

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه نهج البلاغه، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

2 گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم

3 گروه علوم تربیتی، دانشگاه گیلان

10.22034/hs.2023.50470.3245

چکیده

روایات اهلبیت(ع)، تعبیر «ازدیاد ایمان» را درباره‌ی تحولاتی در انسان مطرح می‌کند که علاوه‌بر بُعد اعتقادی و عبادی، ابعاد دیگر روانی و رفتاری وی را نیز در بر می‌گیرند. از دیگرسو؛ نظریه‌ی روان‌شناختی «مراحل‌رشد‌ایمانِ» جیمز‌فاولر، چیستیِ«رشد‌ ایمان» را در قالب «افزایش و بهبود مجموعه‌ای از توانایی‌های شناختی، اجتماعی، اخلاقی و عاطفی در طول عمر» به‌تصویر می‌کشد. پژوهش حاضر درپی آن است تا با جمع‌آوری و بررسی مفهومیِ مهم‌ترین روایاتِ دالّ بر تعریف«ازدیاد ایمان»، این مفهوم حدیثی را با «مفهوم رشد ایمان» در نظریه‌ی فاولر مقایسه کند. از‌ بررسی روایات چنین نتیجه می‌شود که «ازدیاد ایمان؛ تحقق، تثبیت و تعالی اجزاء و شاخص‌های شناختی، عاطفی،انگیزشی، اخلاقی و اجتماعیِ ایمان در ساحت‌های؛ روان، رفتار‌ و‌گفتار انسان است». فاولر نیز با وجود عدم التزام به متعلَّقات الهی و وحیانی ایمان و فقدان سرمشق انسانی مطلق و‌‌کامل، معتقد بود که؛ «جهت‌گیری رشد‌ایمان به سمت سطوح پیشرفته‌تری از ادراک، یکپارچگی، ساختنِ‌معنا و روابط میان‌فردی است».

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
اصول الکافی، محمّد بن یعقوب کلینی، ترجمه: سیدجواد مصطفوی. تهران: علمیه اسلامیه، اول، 1369ش.
الامالی، محمّد بن ‏حسن طوسی، قم: دارالثقافه، اول، 1414ق.
الامالی، محمّد بن ‏علی بن بابویه الصدوق، تهران: کتابچی، ششم، 1376ش.
الامالی، محمّد‏ بن‏ محمّد مفید، تصحیح: علی اکبرغفاری، حسین استادولی. قم: کنگره شیخ مفید، اول، 1413ق.
اوصاف الاشراف، خواجه نصیرالدین محمّد بن محمّد الطوسی، تصحیح: سیّد مهدی شمس الدین، تهران: وزارت فرهنگ ‏و‏ ارشاد‏ اسلامی، سوم، 1373ش.
بحار الأنوار، محمّد باقر مجلسی، بیروت: دارالاحیاء لتراث الاسلامیه، دوم، 1403ق.
بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، عمادالدین ‏طبری ‏آملی، نجف: مکتبة الحیدریه، دوم، 1383ق.
پیام امام امیرالمؤمنین۷، ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تهران: دارالکتب الاسلامیه، هشتم، 1395ش.
تحف العقول، حسن‏ بن‏ علی بن‏ شعبه ‏حرانی، مصحح: علی‏ اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین، دوم، 1404ق.
تفسیر القرآن الکریم، محمّد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مصحح: محمّد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، دوم، 1361ش.
تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام)، ورام‏ بن‏ ابی‏فراس، قم: مکتبة فقیه، اول،1410ق.
التوحید، محمّد بن‏ علی بن بابویه صدوق، مصحح: هاشم حسنی، قم: جامعه مدسین، اول، 1398ق.
الجعفریات (الاشعثیات)، محمّد‏ بن‏ محمّد ‏بن اشعث، تهران: مکتبة النینوی الحدیثه، اول، بی‏تا.
حق الیقین، محمّد باقر مجلسی، تهران: علمیه اسلامیه، بی‏تا.
خصائص الأئمة: (خصائص أمیرالمؤمنین۷)، شریف‏رضی محمّد بن‏ حسین ‏موسوی، محقق: محمّد هادی امینی، مشهد: آستان قدس رضوی۷، اول، 1406ق.
دانشنامه عقاید اسلامی، محمّد محمّدی‏ ری‏شهری، قم: دارالحدیث، دوم، 1386ش.
دانشنامه قرآن وحدیث، محمّد محمّدی‏ ری‏شهری، ترجمه: حمیدرضا آژیر، حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث، دوم، 1391ش.
دعائم الاسلام فی ذکر الحلال و الحرام، نعمان‏ بن ‏محمّد بن‏ حَیُّون تمیمی‏مغربی‏، قم: مؤسسه آل البیت:، 1385ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمّد تقی مجلسی، مصحح: حسین موسوی‏کرمانی، علی‏پناه اشتهاردی. قم: مؤسسه فرهنگی کوشانبور، دوم، 1406ق.
شرح حدیث جنود عقل و جهل، سیّد روح الله موسوی خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=، یازدهم، 1386ش.
شرح نهج‏البلاغه، ابن‏ ابی ‏الحدید معتزلی، محقق: محمّد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبة آیةالله ‏مرعشی نجفی، اول، 1404ق.
صحیفة السجادیه، امام سجاد علی بن الحسین۷، قم: الهادی، اول، 1376ش.
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم: هجرت، دوم، 1409ق.
غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمّد تمیمی‏آمدی، محقق: سیّد مهدی رجایی، قم: دارالکتب اسلامی، دوم،1410ق.
الکافی، محمّد بن یعقوب کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، محمّد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چهارم، 1407ق.
لسان العرب، محمّد بن‏مکرم بن ‏منظور‏، محقق: جمال الدین میردامادی. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، سوم، 1414ق.
مثلث ایمان. محمّد علی مظاهری و دیگران، قم: دارالحدیث، اول، 1390ش.
مجمع البحرین، فخرالدین بن‏ محمّد الطریحی، مصحح: احمدحسینی اشکوری، تهران: مرتضوی، سوم، 1385ش.
المحاسن، احمد‏ بن‏ محمّد‏ بن ‏خالد برقی، مصحح: محدث، جلال الدین، قم: دارالکتب الاسلامیه، دوم، 1371ق.
المحیط فی اللغة، صاحب بن اسمعیل بن عباد، محمّدحسن آل یاسین. بیروت: عالم الکتاب، اول، 1414ق.
مصباح الشریعه، (منسوب به) امام جعفربن محمّد الصادق۷، بیروت: اعلمی، اول، 1400ق.
معانی الاخبار، محمّد بن ‏علی بن بابویه صدوق، ترجمه: حمید رضا شیخی، تهران: ارمغان طوبی، اول، 1389ش.
معجم مقاییس اللغه، احمد‏ بن ‏فارس‏‏ بن‏زکریا، محقق: عبدالسلام محمّد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، اول‏، 1404ق.
مفردات الفاظ قرآن کریم، ترجمه: حسین ‏بن ‏محمّد ‏راغب ‏اصفهانی، غلامرضا‏ خسروی‏ حسینی، تهران: مرتضوی، دوم، 1374ش.
مفهوم ایمان در کلام اسلامی، توشی‏هیکو ایزوتسو، ترجمه؛زهرا پورسینا. تهران: سروش، چهارم،1396.
من لایحضره الفقیه، محمّد بن‏ علی بن بابویه صدوق، تصحیح: علی اکبرغفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، دوم، 1413ق.
المؤمن (مؤمن کیست؟)، حسین بن ‏سعید کوفی ‏اهوازی، ترجمه: عبدالله صالحی، قم: نور السجاد۷، اول، 1386ش.
المیزان فی‏تفسیر‏القرآن، سیّد محمّد حسین ‏طباطبایی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، دوم، 1390ق.
نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، حسین بن محمّد حلوانی، قم: مدرسة الامام مهدی(عج)، اول، 1408ق.
نهج البلاغه، شریف‏ رضی، محمّد بن‏حسین ‏موسوی، ترجمه: محمّد دشتی، قم: مشهور، اول، 1379ش.
«تحلیل معرفت‏محورانۀ مراتب ایمان در فلسفۀ ملاصدرا»، سیّد محمّد کاظم علوی، حکمت و فلسفه، 1393، شماره 38.
«کاربرد نظریه مراحل توسعه ایمان جیمز فاولر در اسلام»، غلامرضا متقی‏فر و همکاران، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی، 1388ش.
«مراتب ایمان از نظر علامه ‏طباطبایی»، عزیزالله افشار‏کرمانی، پژوهش‏نامه قرآن و حدیث، 1395، شماره 18.
«نظریه رشد ایمانی فاولر به عنوان چارچوبی برای تربیت دینی»، احمد زنداوانیان و دیگران، ادیان و عرفان، 1394، شماره یکم.
TOWARD A DEVELOPMENTAL PERSPECTIVE ON FAITH. Fowler. James W, 1974.