شیوه استخراج اصل ثابت رفتاری از سیره و گفتار معصومین علیهم السلام

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث/ معاون آموزشی پژوهشی دانشگاه قرآن و حدیث

2 ریاست پژوهشکده تفسیر اهل بیت پژوهشگاه دارالحدیث

3 دانشگاه قرآن و حدیث

10.22034/hs.2023.50649.3312

چکیده

کتاب‌های تاریخی، منابع حدیثی و نیز کتاب‌های تراجم و برخی منابع رجالی از مصادر شناخت رفتار معصومین علیهم السلام هستند. اما علیرغم وجود گزارش‌های فراوان از سیره معصومان علیهم السلام ، کاربرد برخی سیره‌های رفتاری در زمان حاضر با چالش روبروست. مسئله اصلی چگونگی دستیابی به اصول ثابت در رفتار معصومین علیهم السلام است به گونه‌ای که برای همه زمان‌ها ومکان‌ها به کار آید. برای پاسخ به این مسئله ، از شیوه گردآوری روایات و تحلیل آن‌ها بهره برده‌ایم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امکان دست‌یابی به اصول ثابت نزد همه پژوهشیان میسر نیست ولی با تاکید بر برخی معیارها ، می‌توان شیوه‌‌ای برای استخراج اصول ثابت رفتاری به دست آورد. تصریح معصومان به اصل بودن برخی رفتارها ، فراوانی رفتاردر طول مدت حضور معصومین ، اصول ثابت رفتاری در قرآن و سر انجام تبیین متن چهار معیاری است که بر پایه آن‌ها به اصول ثابت رفتاری معصوم دست می‌یازیم به گونه‌ای که می‌توان در هر زمان و مکانی ، رفتار پسندیده در عصر معصوم را بازآفرینی کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن ابى الحدید، عبد الحمید بن محمّد المعتزلى، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد أبوالفضل إبراهیم، بیروت: دار إحیاء التراث، ۱۳۸۷ ق.
ابن أبى جمهور، محمّد بن على الأحسائى، عوالى اللّئالى العزیزیّة فى الأحادیث الدینیّة، تحقیق: مجتبى العراقى، قم: مطبعة سیّد الشهداء۷، ۱۴۰۳ ق.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی،مناقب آل أبى طالب، قم : علامه، ۱۳۷۹ ق.
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم المقاییس اللغة، تصحیح: عبد السلام هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، ۱۴۰۴ق.
ابن قولویه، جعفر بن محمّد بن قولویه القمی، کامل الزیارات، تحقیق و نشر: مؤسّسة نشر الفقاهة قم، ۱۴۱۷ق.
ابو داود سلیمان بن أشعث السجستانىّ الأزدىّ، سنن ابى داود، تحقیق: محمّد محیى الدین عبدالحمید، بیروت: دار إحیاء التراث العربى.
اصفهانى، ابو نعیم أحمدبن عبداللَّه، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، بیروت: دار الکتاب العربی، ۱۳۸۷ق.
آمدى، عبدالواحد، غرر الحکم ودرر الکلم، تحقیق: میر سیّد جلال الدین محدّث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۰ ه. ش‏
بخارى، محمّد بن اسماعیل، صحیح البخارى، بیروت: دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
برقى، احمد بن محمّد بن خالد، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۱ق.
بهایی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۵ ه ق.
بیهقى، أبو ‏بکر أحمد بن الحسین، شعب الایمان، تحقیق: محمّد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۰ق.
ترمذى، ابوعیسی، محمّد بن عیسى، سنن الترمذی ( الجامع الصحیح)، تحقیق: احمد محمّد شاکر، بیروت: دار احیاء التراث.
حاکم نیشابورى، ابو عبدالله محمّد بن عبداللّه، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب العلمیّة، ۱۴۱۱ق‏
حرانى، ابن شعبه، تحف العقول، قم: جامعۀ مدرسین، ۱۴۰۴ق.
حلّى، حسن بن سلیمان الحلّی، مختصر بصائر الدرجات، قم: انتشارات الرسول المصطفى صلى‏الله‏علیه‏وآله. بی تا.
دلشاد تهرانى، مصطفى، سیره نبوى، تهران: انتشارات دریا، ۱۳۸۳.
دهخدا. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۲۸.
زحیلى، وهبه بن مصطفى، تفسیر الوسیط، دمشق: دار الفکر، ۱۴۲۲ق.
زمخشرى، أبو القاسم محمود بن عمر، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، تحقیق: سلیم النعیمی، قم: منشورات الرضی، ۱۴۱۰ق‏.
سیّد رضى، نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، قم: دارالهجره
سیوطى، جلال الدین عبدالرحمن بن أبی بکر، الدرّ المنثور فی التفسیر المأثور، بیروت: دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
شعیرى، محمّد بن محمّد شعیری سبزواری، جامع الأخبار أو معارج الیقین فی اصول الدین، قم: موسسة آل البیت:، ۱۴۱۴ق‏.
صدوق، محمّد بن علی بن حسین بن بابویه، کمال الدین وتمام النعمة، تحقیق: علی أکبر غفّاری، قم: مؤسّسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۵ق.
صدوق، محمّد بن على بن حسین بن بابویه، الامالی، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۰۷ق.
صدوق، محمد بن على بن حسین بن بابویه، الخصال، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۲.
صدوق، محمد بن على بن حسین بن بابویه، عیون اخبار الرضا، تهران نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
صدوق، محمّد بن على بن حسین بن بابویه، فضائل الأشهر الثلاثة، تحقیق: غلامرضا عرفانیان یزدی، قم: مکتبة داوری، ۱۳۹۶ق‏.
طباطبایى، سید محمّد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: سید محمّد باقر موسوى همدانى، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۷۴.
طبرانى، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم: شریف رضى، ۱۴۱۲ق.
طوسی، محمّد بن حسن، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، تحقیق: سیّد مهدی رجائی، قم: مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۴ ق،
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷هـ. ق.
طوسى، محمد بن حسن، الامالى، قم: مؤسسة البعثة، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
عده‏اى از علما، الاصول الستّة عشر، تحقیق: ضیاء الدین محمودى، و...، قم: دار الحدیث، ۱۳۸۱ش.
على بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: امیر کبیر، ۱۳۸۲ ش.
فتال نیشابورى، محمّد بن حسن بن علی، روضة الواعظین، تحقیق: حسین الأعلمی، بیروت: مؤسّسة الأعلمی، ۱۴۰۶ق.
قرطبی، یوسف بن عبدالبر، جامع بیان العلم، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی تا.
کراجکى، محمّد بن علیّ بن عثمان، کنز الفوائد، إعداد: عبداللّه نعمة، قم: دار الذخائر، ۱۴۱۰ ق.
کلینی، محمّد بن یعقوب بن إسحاق، الکافى، تحقیق: علی أکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ ق.
متقى هندى، کنز العمال، بیروت: موسسه الرساله، ۱۴۰۹ق
مجلسى، محمّد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار:، بیروت: دار إحیاء التراث، ۱۴۱۲ ق.
مسعودى، عبد الهادى، روابط اجتماعى از نگاه قرآن، قم: دارالحدیث، ۱۳۹۳ق.
معین، محمّد، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۱ ش.
مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان، الاختصاص، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان، الامالى، تحقیق: حسین استاد ولی، وعلی أکبر غفّاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۴ ق.
ورّام، ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النواظر (مجموعة ورّام)، بیروت: دارالتعارف ودار صعب.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، با همکاری جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامى بر پایه مذهب اهل بیت:، ۱۴۲۶ق.
مقالات:
مصباح، هادى و...، «پژوهشى در ماهیت أصل محرز با تأکید بر دیدگاه محقق نائینى و شهید صدر»، فصلنامه مطالعات اسلامى فقه و اصول، بهار ۹۴، شماره ۱۰۰.
موحدى محبّ، مهدى، «درنگى در چیستى اصل محرز»، فصلنامه مطالعات اسلامى فقه و اصول، پاییز ۹۳، شماره ۹۸.
نجفى، محمّد جواد، «تأثیر قرآن بر روابط اجتماعى در اندیشه مفسران، فصلنامه مطالعات تفسیرى علمى ـ پژوهشى، شماره ۲۹.