تحلیل انتقادی گفتمان مناجات شعبانیه امام علی (ع) بر اساس الگوی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دانشگاه لرستان

2 هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی ـ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی ـ دانشگاه فردوسی مشهد/ مشهد/ ایران

4 استادیار گروه زبان وادبیات عربی = دانشکده ادبیات و علوم انسانی – دانشگاه لرستان/

10.22034/hs.2023.50606.3288

چکیده

گفتمان انتقادی نوعی روندتکوینی تحلیل گفتمان است که درآن با عبوراسطح توصیف گفتمان به چرایی تولیدمتن توجه می‌شود. درهمین راستادرپژوهش حاضربارویکردتوصیفی-تحلیلی براساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف تلاش می‌شود به گفتمان‌کاوی انتقادی مناجات شعبانیه امام علی (ع) درسه سطح توصیف تفسیروتبیین پرداخته شودو ضمن بررسی جنبه‌های ادبی مناجات گفتمان‌های غالب وپوشیده متن راکه کمتر به آن‌ها توجه شده، موردتحلیل قرار دهد در سطح توصیف درجملات باوجوه خبری،با قطع ویقین به بیان موقعیت گفتمانی پرداخته که بیانگر میزان تعهدنویسنده به گزاره‌هاست واین متن به عنوان ابزاری قاطع برای ارسال پیام است.دربعضی عبارات قصدنویسنده برای انگیزش مخاطب نیست بلکه نوعی انتظار،حسرت واندوه ر نشان می‌دهد.این پژوهش سعی داردبه این دو پرسش پاسخ دهدکه مهمترین موضوعات مطرح شده درمناجات شعبانیه براساس نظریة نورمن فرکلاف کدامندو امام (ع)چگونه توانسته است بااستفاده ازکلمات این موضوعات رامنتقل کند؟نتایج این تحقیق گویای این است که ایدئولوژی غالب درگفتمان درموضوع امربه معروف و نهی ازمنکر،سازندگی وتربیت فردوجامعه،خداشناسی و تنویرافکارعمومی وهدایت به سوی خداوندو توسل به درگاه الهی خلاصه شده است.بر این اساس واژگان برای انتقال معنایی متناسب بااین ایدئولوژی‌هاانتخاب شده است ونویسنده ازگفتمان وجوه افعال به طوریکسان استفاده نمی‌کند بلکه وجوه سه گانه اخباری، پرسشی و امری را برحسب ضرورت و قصد و نیت خود بکارگرفته است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
استراتیجیات الخطاب نقاربة لغویة تداولیة، عبدالهادی بن ظافر الشهری، بیروت، دارالکتاب الجدیدة المتحدة، ج۱، ۲۰۰۴م.
أصول اللغة العربیة أسرار الحروف، أحمد زرقة، دمشق، دار الحصاد للنشر و التوزیع، ۱۹۹۳م.
التحریر و التنویر، إبن عاشور محمد بن طاهر بن محمد بن طاهر التونسی، بیروت، الدار التونسیة للنشر، ۲۰۰۴م.
تحلیل انتقادی گفتمان، نورمن فرکلاف، ترجمه فاطمه شایسته‏‌پیران و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏‌ها، چ۱، ۱۳۷۹ش.
جواهر ‏‌البلاغة، احمد هاشمی، تهران، نشر فیض، ۱۳۷۸ش.
ساختار و تأویل متن، بابک احمدی، تهران، نشر مرکز، چاپ یازدهم، ۱۳۸۸ش.
الصوت اللغوی فی القرآن، حسین الصغیر، بیروت، دارالمؤرخ العربی، ۲۰۰۰م.
علم‏‌ الأصوات تعریب و الدراسة الدکتور عبدالصبور شاهین، برتیل مالمبریج، مکتبة الشباب، ۱۹۸۴م.
غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد تمیمی آمدی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۶۶ش.
کرانه‌ها، حسن عرفان، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ج۳، ۱۳۸۷ش.
کلیات مفاتیح نوین، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب۷، ۱۳۸۴ش.
گفتمان زنانه: روند تکوین گفتمان زنانه در آثار نویسندگان زن ایرانی، علی سراج، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۹۴ش.
لغة الخطاب السیاسی دراسة لغویة تطبیقیة فی ضوء نظریة النصال، محمود عکاشه، مصر، دارالنشر للجامعات، ۲۰۰۵م.
لغة الشعر العربی الحدیث، سعید الورقی، بیروت، دارالنهضة العربیة، ط۳، ۱۹۸۴م.
المثل السائر فی الادب الکاتب و الشاعر، به تعلیق: احمد الحوفی و بدوی طبانة، ضیاء الدین ابن اثیر، مصر، دار النهضة مصر للطبع و النشر، بی‏‌تا.
المدخل الی علوم نهج‏‌ البلاغة، محسن باقر الموسوی، بیروت، دارالعلوم، الطبعة الاولی، ۲۰۰۲م.
مطالعاتی در تحلیل گفتمان از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، تئون ون دایک، ترجمه شعبان بهرام پور، محمد جواد غلامرضا کاشی، علیرضا خرمایی، تژا میر فخرایی، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، ۱۳۸۷ش.
مقدمه‏‌ای بر نظریه‏‌های تحلیل گفتمان، دایان مک دانل، ترجمه: حسین علی نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان، ۱۳۸۰ش.
نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ماریان یورگنسن، لوییز فیلیپس، مترجم: هادی جلیلی، تهران، نشر نی، چ۲، ۱۳۸۹ش.
وجه فعل در فارسی معاصر، خسرو فرشیدورد، تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۲ش.
وقعة الصفین، نصر بن مزاحم منقری، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قاهره، المؤسسه العربیه الحدیثه، ۱۳۸۲ق.
«أثر التکرار فی التماسک النصی نقاربة معجمیة تطبیقیة فی ضوء مقالات د. خالد منیف»، نوال بنت إبراهیم حلوه، مجلة جامعة أم‏‌القری لعلوم اللغات و آدابها، العدد الثامن، ص۱۳- ۸۲، ۲۰۱۲م.
«بررسی گفتمان انتقادی در نهج‏‌البلاغه بر اساس نظریه نورمن فرکلاف (مطالعه موردی توصیف کوفیان)»، علی‏‌اکبر محسنی، نورالدین پروین، پژوهش‏‌نامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره دوم، ۱۳۹۴ش.
«تحلیل انتقادی خطبه زیاد بن ‏‌ابیه، معروف به خطبة ‏‌البتراء، با استفاده از الگوی فرکلاف»، احمد پاشازانوس، روح الله جعفری، پژوهشنامه نقد ادبی، دوره ۶، شماره ۱۱، ص۴۱- ۶۵، ۱۳۹۴ش.
«تحلیل گفتمان انتقادی در نهج البلاغه بر اساس تئوری نورمن فرکلاف (مطالعه موردی خطبه‌های علی۷ در جریان فتنه‌های خوارج)»، علی قهرمانی، فاضل بیدار، پژوهشنامه امامیه، تابستان ۱۳۹۸ش.
«تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، فردوس آقاگل زاده، مجله ادب‌پژوهی، ۱۳۸۶ش.
«تحلیل نامه‏‌ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معنی‏‌شناختی کاربردی، نامه سران نگین‏‌آباد»، محمدرضا پهلوان‏‌نژاد، نصرت ناصری، زبان وادبیات فارسی، سال ۱۶، شماره ۶۲، ص۳۷-۵۸، ۱۳۸۷ش.
«جنسیت و شمول معنایی»، سعیده شجاع رضوی، فصلنامه پازند، سال سوم، ش۱۰، ص۱۱-۲۶، ۱۳۸۶ش.
«ساختار موسیقایی مناجات امام علی۷ در مسجد کوفه»، علی خضری، آمنه فروزان کمالی، بوشهر، سال بیست و دوم، شماره دوم، ۱۳۹۷ش.
«فضای موسیقایی معلقة إمرئ‏‌ القیس»، مرتضی قائمی، علی‏‌باقر طاهر‏‌نیا و مجید صمدی، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش۱۲، ۱۳۸۸ش.
«گفتمان انتقادی، رویکرد نورمن فرکلاف»، امید ایرانخواه، امید قادرزاده، کمال خالق پناه، اولین کنگره علمی پژوهشی سراسری توسعه علوم تربیتی و ترویجی و .... ایران، ۱۳۹۴ش.
«نگاهی انتقادی بر نفثة المصدور از منظر تحلیل گفتمان نورمن فرکلاف»، پریسا نصیری، یحیی طالبیان، پژوهش‌های بین رشته‌ای ادبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.