بررسی روایت «الزیدیة هم النصاب»؛ از صحت تا جعل

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار مدرسه عالی امام خمینی

10.22034/hs.2023.50564.3275

چکیده

در برخی از روایاتی که از ائمه ـ علیهم السلام ـ روایت شده، به پاره‌ای از فرقه‌های اسلامی صفاتی منتسب شده است. شیخ طوسی در تهذیب الأحکام و کشی در رجال روایتی را از امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ روایت کرده‌اند که در آن روایت زیدی‌ها با ناصبی‌ها یکسان انگاشته شده‌اند. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد متن و سند این روایت است و بعد از آن بررسی‌های تاریخی دربارهٔ زیدی‌ها انجام می‌گیرد. اهمیت این پژوهش در آن است که می‌تواند ما را با یکی از احادیثی که تا به حال دربارهٔ‌ آ‌ن تأمل چندانی نشده آشنا کند و به نزاع‌های میان فرقه‌ها اشاره‌ای داشته باشد. روش این پژوهش تاریخی و هرمنوتیکی است. نتیجه اجمالی که مقاله به آن دست یافته این است که این روایت یا از جعل جاعلان بوده که در دعواهای فرقه‌ای به جعل این روایت مبادرت کرده‌اند و یا معنای جدیدی از ناصبی بودن را می‌خواهد بیان کند. شاید بتوان که با توجه به داده‌های تاریخی وضع و جعل این حدیث اولی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتاب الطهارة‏، مرتضی بن محمد امین انصاری دزفولی، تصحیح: گروه پژوهش در کنگره‏، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‏ [تراث الشیخ الأعظم۱]، ۱۴۱۵ق.
ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد‏، محمدباقر بن محمدمؤمن سبزواری، قم: مؤسسه آل البیت:، ۱۲۴۷ق.
الأنساب، ابوسعید عبدالکریم بن محمد سمعانی، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ۱۹۶۲م.
البرهان فی تفسیر القرآن‏، سید هاشم بن سلیمان‏ بحرانی، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسه بعثه‏، ۱۳۷۴ش.
بهشت کافی (ترجمه روضه کافی)، محمد بن یعقوب‏ کلینی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، قم: انتشارات سرور، ۱۳۸۱ش.
بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت: مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
تدریب الراوی فی‏ شرح تقریب النواوی، جلال‏الدین سیوطی، بعنایة: مازن بن محمّد السرساوی، المملکة العربیّة السعودیّة: دار ابن الجوزی، ۱۴۳۱ق.
تفسیر العیاشی‏، محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة، ۱۳۸۰ق.
تفسیر فرات الکوفی‏، فرات بن ابراهیم‏ کوفی، تحقیق: محمد کاظم، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن‏ طوسی، تحقیق حسن خرسان الموسوی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
رجال الطوسی‏، محمد بن حسن‏ طوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسه، سوم، ۱۳۷۳ش.
رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال‏)، محمد بن عمر کشی، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، ۱۴۰۹ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
الرجال‏، حسن بن علی (ابن‏داود)‏ تقی‏الدین حلی، تصحیح: محمدکاظم میاموی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
رجال، حسن بن یوسف بن مطهر علامه حلی، تصحیح: محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف: دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
رجال، حسن بن یوسف علامه حلی، تحصیح: محمدصادق بحرالعلوم، قم: الشریف الرضی، چاپ دوم، ‏۱۴۰۲ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمدتقی بن مقصودعلی‏ مجلسی، تحصیح: حسین موسوی کرمانی و علی‏پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، عبیداللّٰه بن عبداللّٰه حسکانی، تصحیح: محمدباقر محمودی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ق.
فرق الشیعة، حسن بن موسی نوبختی، بیروت: دارالأضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم‏، عبدالقاهر بغدادی‏، بیروت: دارالجیل و دارالآفاق، ۱۴۰۸ق.
فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول‏، محمد بن حسن‏ طوسی، تحقیق: عبدالعزیر طباطبایی، گردآورنده: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، ۱۴۲۰ق.
الکافی (فروع)، محمد بن یعقوب‏ کلینی، تقدیم و تعلیق علی‏اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، محمود بن عمر زمخشری، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الثالثة، ۱۴۰۷ق.
لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه، محمدتقی بن مقصودعلی‏ مجلسی،‏ قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‏، احمد بن محمد اردبیلی، تصحیح: مجتبی عراقی، علی‏پناه اشتهاردی، حسین یزدی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۴۰۳ق.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
مستند الشیعة فی أحکام الشریعة‏، مولی احمد بن محمدمهدی نراقی، تصحیح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت:‏، قم: مؤسسه آل البیت:‏، ۱۴۱۵ق.
معانی الأخبار، محمد بن علی‏ (شیخ صدوق) ابن بابویه، ترجمه: عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الإسلامیّة، دوم، ۱۳۷۷ش.
معانی الأخبار، محمد بن علی‏ (شیخ صدوق) ابن بابویه، تصحیح: علی‏اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم خویی، بی‏نا، بی‏جا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، ابوالحسن اشعری، آلمان - ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ سوم، ۱۴۰۰ق. ‏
الوافی، محمد محسن‏ فیض کاشانی، اصفهان‏: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی۷، ۱۴۰۶ق.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن‏ شیخ حر عاملی، تحقیق: مؤسسة آل البیت:، قم: مؤسسة آل البیت:، ۱۴۰۹ق.
هدی الساری مقدمة فتح الباری، احمد بن علی ابن‏حجر عسقلانی، تصحیح: محب‏الدین خطیب، بی‏جا، المکتبة السلفیة، بی‏تا.