تحلیل مصدرشناختی منقولات علی‌بن‌ بابویه از مشایخی جز سعد أشعری ومحمدبن یحیی العطار در الإمامه والتبصره من الحیره

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکترا رشته مدرسی مبانی نظری اسلام، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه تاریخ وتمدن اسلامی دانشگاه پیام نور تهران جنوب

3 دانشیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و مدیر گروه مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان، پژوهشگاه امام رضا

10.22034/hs.2023.50013.3098

چکیده

بازشناسی مصادر نخستین حدیثی، دارای فوائد حدیثی، کتاب‌شناختی وتاریخی متعددی است. علی‌بن ‌بابویه در کتاب الإمامه والتبصره من الحیره که قدیمی‌ترین تک‌نگاری موجود در شیعه در موضوع امامت وغیبت است، غیر از منقولات از سعد أشعری ومحمدبن یحیی، مجموعا 37 حدیث نقل کرده است که 15 مورد آن‌ها را بلاواسطه از عبدالله‌بن جعفر حمیری، 7 مورد از احمدبن ادریس، 4 مورد از علی‌بن ابراهیم و3 مورد آن‌ها را از حمزه‌بن قاسم، حسن‌بن احمد مالکی ومحمدبن موسی دریافته است. در این پژوهش با استفاده از روش‌هایی هم‌چون شناسایی بخش مشترک اسانید در گروهی از روایات پراکنده، هماهنگی موضوع روایت با موضوع کتابی که نام مؤلفش در سند حدیث ذکر شده است و انطباق سند حدیث با طریق به برخی کتاب‌های رجال سند در منابع فهرستی دریافتیم که محتمل‌ترین منابع مورد استفاده‌ی ابن‌بابویه در این منقولات، کتاب‌های: الغیبه، الإمامه ویا الفترة والحیرة حمیری، النوادر احمدبن ادریس، التفسیر محمدبن خالد برقی، الملاحم یا التفسیر صفوان‌بن یحیی، الإمامه وتفسیر القرآن محمدبن عیسی‌بن عبید، التفسیر، القائم یا الملاحم علی‌بن مهزیار، الإمامه یونس‌بن عبدالرحمن، الإمامه محمدبن احمدبن یحیی، الإمامه ابن أبی‌عمیر، الإمامه محمدبن حسین‌بن أبی‌الخطاب، الغیبه یا البشارات حسن‌بن سماعه والنوادر بکربن عبدالله است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الإمامه و التبصره من الحیره، علی‏ ‏بن حسین بابویه، قم: مدرسة الإمام المهدی۷‏، 1404ق.
بازسازی متون کهن حدیث شیعه، سید محمد عمادی حائری، قم: دارالحدیث، 1394ش.
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد:‏، محمد ‏بن حسن صفار قمی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، محمد ‏بن حسین حر عاملی، قم: موسسه آل البیت:، 1414ق.
خاتمه مستدرک الوسائل، حسین نوری طبرسی، قم: موسسه آل البیت:، 1415ق.
رجال الطوسی، محمد ‏بن حسن طوسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، 1373ش.
رجال العلامة الحلی، علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی، نجف اشرف: بی‏نا، 1411ق.
رجال الکشی(إختیار معرفة الرجال‏)، محمد ‏بن عمر کشی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
الرجال، احمد ‏بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏، 1365ش.
الرواشح السماویه، محمد باقر ‏بن محمد میرداماد، تحقیق: غلام‏حسین قیصریه‏ها و نعمت الله جلیلی، قم: دارالحدیث، 1380ش.
علل الشرایع، محمد ‏بن علی‏ ‏بن بابویه قمی، قم: کتاب‏ فروشی داوری، 1385ش.
الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه، محمدامین استرآبادی، تحقیق: رحمت الله رحمتی اراکی، قم: موسسه النشر الإسلامی، 1424ق.
فهارس الشیعه، مهدی خدامیان الآرانی، قم: موسسه تراث الشیعه، 1389ش.
فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، محمد ‏بن حسن طوسی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، بی‏تا.
الکاتب النعمانی و کتابه الغیبه، محمدجواد شبیری زنجانی، فصل‏نامه علوم حدیث، 1419ق، ش4، محرم-جمادی الثانیه، ص188-208.
الکافی، محمد ‏بن یعقوب کلینی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
کمال الدین و تمام النعمه، محمد ‏بن علی‏ ‏بن بابویه قمی، تهران: اسلامیه، 1395ق.
مشرق الشمسین وإکسیر السعادتین، محمد ‏بن حسین بهایی عاملی قم: مکتبه بصیرتی، بی‏تا.
معجم رجال الحدیث و تفصیل الرواة، سید ابوالقاسم خویی، بی‏جا: بی‏نا، 1372ش.
مقدمه الإمامة و التبصرة من الحیرة، سید محمدرضا حسینی جلالی، 1404ق.
من لایحضره الفقیه، محمد ‏بن علی‏ ‏بن بابویه قمی، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: موسسه النشر الإسلامی، 1404-1413ق.
مهدویت‏نگاری در سده‏های نخستین، محمد معرفت، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1399ش.
الوافی، محمد محسن فیض کاشانی، اصفهان: مکتبه الإمام امیرالمؤمنین۷، 1406ق.
«بازشناسی مصادر احادیث کتاب الغیبه نعمانی»، محمد معرفت و محمد غفوری نژاد، شیعه‏پژوهی، 1397ش، ش14، ص5-26.
«بازشناسی مصادر حدیث کتاب الغیبه نعمانی»، محمد معرفت و محمد غفوری نژاد، شیعه‏پژوهی، 1397ش، سال 4، ش14، بهار و تابستان، ص5-26.
«بازشناسی مصادر کتاب الغیبة طوسی»، محمد مسعودی، انتظار موعود، 1388ش، ش28، ص133-152.
«بازشناسی منابع کلینی در تدوین کافی»، عبدالرضا حمادی و سید علیرضا حسینی، حدیث‏پژوهی، 1393ش، ش11، ص181-206.
«تبارشناسی منابع روایات اعتقادی الکافی»، اسماعیل اثباتی و سید کاظم طباطبائی‏پور، کتاب قیم، 1396ش، ش17، ص256-288.
«تدوین حدیث»، مجید معارف، محسن معینی و لیلا هوشنگی، در دانش‏نامه جهان اسلام، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، ج6، ص749-755، 1393ش.
«حدیث‏شناسی الإمامه و التبصره من‏الحیره»، نجم‏الدین طبسی و محمدمهدی لطفی، انتظار موعود، 1385ش، ش18، بهار و تابستان، ص179-208.
«عرضه حدیث بر امامان:: قسمت اول»، عبدالهادی مسعودی، علوم حدیث، 1376ش، ش9، ص29-54.
«عرضه حدیث بر امامان:: قسمت دوم»، عبدالهادی مسعودی، علوم حدیث، 1377ش، ش9، ص120-169.
«کاربرد له روایات و ارتباط آن با کتب النوادر»، احسان سرخه‏ای، علوم حدیث، 1395ش، ش81، پاییز، ص98-125.
«کتاب حلبی منبعی مکتوب در تألیف الکافی»، احسان سرخه‏ای، علوم حدیث، 1388ش، ش51، ص34-58.
«منبع معتبر و نشانه‏های آن نزد محدثان متقدم امامی: نگاهی به جایگاه منبع مکتوب در حدیث‏پژوهی قدما»، حمید باقری، در: پژوهش‏های قرآن و حدیث، 1393ش، ش1، ص1-26.
«نگاهی به نقش و جایگاه مؤلفه‏های کتاب محور در ارزیابی‏های حدیثی قدما در پرتو تحلیل منابع فهرستی»، حمید باقری، علوم حدیث، 1392ش، ش68، ص3-28.
«واکاوی زمینه‏های اعتبارسنجی منبع محور در تاریخ حدیث امامیه و اهل تسنن»، وحید صفا و سید محمدجواد شبیری، مطالعات اعتبارسنجی احادیث شیعه، 1399ش، ش3، بهار و تابستان، ص85-114.